Iku’anga fakamā mo ngalivale hono faka-politikale’i ‘o e Sipoti ^Featured

28 Sune, 2018. ‘Oku ‘ikai toe veiveiua ‘a e tu’unga ‘oku ‘i ai ‘etau sipoti makatu’unga ‘i he ‘ikai ke nofo taha ‘a e kau taki faka-politikale ki honau fatongia totonu koe poupou, fakaivia mo hono fakafaingamalie'i 'a e sipoti  ka nau me’angāue’aki ‘a e sipoti ki he’enau ngaahi ‘asenita faka-politikale.

‘Oku fu’u mahino ‘a hono ta’ofi ‘o e Sipoti ‘a e Pasifiki Tonga na’e ‘amanaki ke fakahoko mai ki Tonga ni ‘i he 2019 na’e fai kotoa pe ia ‘i he ‘uhinga faka-politikale koe ‘ikai fie tukulolo ‘a e kau taki pea mahu’inga ange ‘a honau vā fakafo’ituitui ‘i he lelei ‘a e fonua mo hono hakotupu.

Kuo ‘oho ‘a e Pule’anga mo hono kau poupou ke veteki ‘a e TASANOC ‘i he ‘uhinga ko e fakahoko ‘e he TASANOC mo e Kosilio Sipoti ‘a e Pasifiki ‘a e fakatonutonu fakalao ‘a ia ko honau fatongia fakalao ‘o fakatatau mo e Lao mo e ngaahi tu’utu’uni ngāue pea hōhōa tatau mo e maama ‘oku ‘i ai ‘a mamani ‘i he ngaahi ‘aho ni.

Kuo tuli mo e ni’ihi ‘o e kau memipa ‘i he ngaahi komiti ngāue ‘a e ngaahi sipoti kehekehe ‘i he fonua koe ‘ikai tatau ‘enau tui faka-politikale mo e ‘asenita ‘a e Pule’anga mo e kau taki.

‘Oku te’eki malona hifo ‘a e longoa’a ‘i hono fili mai ‘o e tangata ko ‘Ikani Taliai ki he lakanga koe Talēkita Sipoti ‘i he konituleki mo e Pule’anga ‘o ‘ikai fou ‘i he founga ngāue pehe ki hono fehu’ia ‘ene taukei pea ‘oku te’eki ke sio ‘a e fonua ki ha ola ‘ene ngāue tukukehe ange ‘a e ‘ilo ‘e he fonua ‘oku hikihiki holo pe he ngaahi hōtele ‘i he fonua ni fakataha mo e Palēmia talu ‘ene tu’uta pea ‘ikai fu’u mahino pe koe ha ‘ene tefito’i ngaue.

‘I he tafa’aki ‘e taha ‘oku kei hokohoko atu pe ‘a e hopo ‘a e Komiti Liiki Fakafonua ‘a Tonga pea kuo ‘osi mo’ua ai ‘a e Palesiteni ko e Tokoni Palemia Semisi Sika koe ‘ikai ke fakahoko totonu ‘a hono fakalele ‘o e ‘Akapulu Liiki.

‘Oku toe hoko mo e talanga lahi ‘i he mitia fekau’aki mo hono tootngi ‘o e fanau va’inga Mate Ma’a Tonga ‘i he tesi faka’osi kuo tau situ’a kiai pea fehu’ia mo e lahi ‘o e pa’anga na’e foaki ma’a e ki’i talavou na’e kau atu mei he ngaahi timi lokolo ki he tesi ko ‘eni mo e Toa Samoa.

‘Oku toe ngalivale ange ‘a hono ‘ave fakamamani lahi ‘e he ngaahi kautaha mitia pea lea ‘a e kau Akapulu ‘a e ‘Ikale Tahi o fakaha ‘enau loto mamahi mo ‘eke pe koe fe koaa ‘a e CEO le’ole’o ‘a e ‘Unioni ‘Akapulu ‘a Tonga Fe’ao Vunipola ke 'asi ange ‘oanga ha’anau ki’i vahe pe koha ki'i fo'i pia pe a.

Ko Fe’ao Vunipola ‘oku ‘ikai toe fakapulipuli’i ‘ene tui faka-Politikale he na’e ‘asi holo koe poupou ‘i he kemipeini ‘a e Palēmia pea ‘oku nau taha holo pe foki. ‘Oku kei manatu ‘a e tokolahi ki he lea ‘a e to’a ni ‘oku fisipaa’i pe ‘a e miliona lolotonga ‘ene feinga ke hū mai ki he ‘Iunioni ‘Akapulu ‘a Tonga.

Ko e ‘aho ni kuo hola ‘a e ‘elelo ‘o toi (hufanga he fakatapu) pea lea ‘ene ngaue he kuo tufaki ‘e he kau va’inga ‘a e ‘Ikale Tahi ‘i mamani hono lanu totonu pea a’u ki he tu’unga koe ‘ikai ma’u ha talausese ke va’inga ‘aki ‘e he timi ‘Ikale Tahi.

‘Oku toutou ‘ohake foki ‘i he mītia ‘a e ‘asi ‘a e Minisitā Leipa Tu’i Uata ‘i he foaki pale hili ‘a e tesi ‘a e Mate Ma’a Tonga mo e Toa Samoa lolotonga ia ‘oku ‘ikai ha’ane kaunga ‘e taha kiai.

Kapau ko'ene taukave ke fakafofonga'i 'a e fonua mo  e Pule'anga pea 'oku hala mama'o ia he na'e 'osi me'a pe ai 'a e Ta'ahine Pilinisesi Mata'aho koe fakafofonga ia 'o e fonua moe Pule'anga pea ko'etau ngalipoto ai.

‘Oku fe’unga pe ‘a e longoa’a ‘i he founga ‘oku fakalele ‘aki ‘e he kau taki fakapolitikale ‘a e fonua he ‘oku ‘ikai fa’a laua ‘a e ngaahi fakamo’oni ki he’enau ngaahi tō nounou fakataki.

‘Oku mo’oni ai ‘etau lea Tonga koe “Kapa ki Kao kae tuku ‘a ‘Ao” pea kapau ‘oku palopalmea hono fakalele ‘a e fonua ‘e fefe ‘alaa ai ‘a e sipoti.

‘Oku fu’u fakamā mo ngalivale ke hoko ‘a e fa’ahinga founga fakalele sipoti ko’eni ‘i he ngaahi ‘aho ni tautautefito ki he kuonga 'o e fakalakalaka he tapa kotoa 'o e mo'ui.

Kuo mahino 'a e founga fakalele sipoti 'a e Pule'anga 'a ia 'oku fakahoko he founga faka-pone, fakapopula, pea 'ikai faka-polofesinale ka ‘e foki pe ki he poini ‘o e vahevahe ni ko hono fakapolitikale’i ‘o e sipoti ‘ehe kau taki.

Ko e 'ai ketau toe kalo ki fe kau taki fakapolitikale kuo makafokafo e sipoti 'i he fonua?

‘Oku ‘i ai ‘a e kole mo e tautapa ki he kau taki faka-politikale ‘o taki ai ‘a e Palēmia ke tukuange ‘a e sipoti ke tau’atāina he oku tokolahi ‘a e kakai poto he fonua mo faitotonu kenau fakalele.

‘Ikai ngata ai kuo hopo hake ‘a ‘etau fanau ‘oku mahulu atu honau ngaahi taleniti 'o hange kuo ha ke 'akapulu liiki mo e 'Iunioni pehe ki he fuhu pea ‘oku ‘ikai ketau faka’amu ke maumau ‘i he'etau kaunoa 'i he funga 'o e fetukuaki fakapolitikale mo e takitaha teke 'ene ngaahi ‘asenita fakafo’ituitui.