'Ikai tali Fakamaau'anga launga kau palangi ma'u laiseni mamata tofua'a

Ko e launga ko'eni na'e fakahoko 'e he kau muli pe koe kau papalangi kotoa 'a ia 'oku nau pisinisi mo nofo 'i Vava'u 'o nau tukuaki'i tokua 'oku 'ikai totonu ke toe foaki ha laiseni mamata tofua'a he tene uesia 'a e fa'ahinga pisinisi ko'eni.

Ko 'enau fakahu 'eni ki he Fakamaau'anga 'i he mahina ko Siulai ke vakai'i (Judicial Review) 'a e foaki laiseni 'a e Potungaue Takimamata.

'Oku mahino foki koe launga ia ko'eni 'oku nau tukuaki'i 'a e Potungaue ka 'oku mahino foki mei he tu'utu'uni na'e Fakamaau'anga na'e fakamahino 'e he 'Eiki Minisita Takimamata Hon. Dr. Viliami Uasike Latu ki he loea 'a e kau launga ko'eni 'i ha'ane tohi 'i he 'aho 7 'o Sune 2024 koe mafai ki he foaki 'o e ngaahi laiseni 'oku 'i he malumalu pe ia 'o e Minisita pea 'oku 'i ai mo hono ngaahi tu'utu'uni.

Na'e toe ha foki 'i he tohi 'a e Minisita 'a 'ene fakamahino 'oku fai 'a e ngaue ke muimui ki he ngaahi founga totonu hono foaki 'o ha laiseni mamata tofua'a pea ke fakahoko ha savea moha fakatotolo fakasaienisi ke mahino pe 'oku uesia 'a e mamata tofua'a 'o hange koe tukuaki'i na'e fakahoko 'e he kau launga.

'I he fakamahino 'e he tu'utu'uni ko'eni 'a e Fakamaau'anga 'oku 'ikai ha makatu'unga moha fakamo'oni kene poupou ki he tukuaki'i ko'eni pea koe ngaahi savea mo e fakatotolo fakasaianisi 'oku nau fakafalala ai 'oku 'ikai hoa mo e taimi pea 'oku 'ikai ha fakamo'oni kiai.

Na'e toe pehe foki 'e he tu'utu'uni 'a e Fakamaau Lahi Cooper koe ngaahi fakamatala fakasaienisi 'oku 'ikai kenau fakapapau'i mai 'e kinautolu 'oku uesia 'a e mamata tofua'a 'e he ngaahi makatu'unga 'oku fai 'aki e launga ni mo 'ene tu'u ki he kaha'u.

'I ha fakamatala 'a e mei he 'Eiki Minisita Takimamata na'a ne pehe ai koe matu'aki siokita 'eni he 'oku fiema'u ke foaki 'a e ngaahi laiseni ki he kakai Tonga 'a ia 'oku nau fakakakato 'a e ngaahi fiema'u ka 'oku 'ikai koe kau muli pe.

Na'e toe me'a 'a e 'Eiki Minisita 'o pehe 'oku fiema'u ke fakaivia 'a e sekitoa ko'eni pea ke tatau hono foaki 'o e faingamalie ki he kakai 'o e fonua tautautefito ki he kakai Tonga.

Na'e fakamahino foki 'e he 'Eiki Minisita Takimamata lolotonga 'a e tipeti 'a e Fale Alea 'i he mahina ko Siulai koe tokolahi taha 'o e kau muli 'oku ma'u laiseni mamata tofua'a 'i Vava'u 'oku 'ikai ha'anau 'akauni pangike 'i Tonga ni pea koe 'osi pe 'a e mamata tofua'a kuo nau folau kinautolu ki muli pea 'oku lolotonga fakahoko kiai 'a e ngaue 'a e Potungaue.

'Oku tui 'a e Potungaue Takimamata ki hono fakaivia 'a e kakai Tonga pea 'oange mo e faingamalie ke fe'auhi he maketi ko'eni pea 'oku foaki mo e laiseni 'e 2 ki he ongo Siaina ka 'oku na pisinisi mo nofo 'i Vava'u.

'Oku lolotonga lele lelei pe foki 'a e mamata tofua'a ia 'i Vava'u he ngaahi 'aho ni fakatatau ki he ngaahi fakamatala 'oku ma'u mei ai ka 'oku fehu'ia 'a hono fehu'ia 'e he kau muli 'a hono foaki ha toe laiseni mamata tofua'a ka 'oku mahino mei he ta'u ni 'oku toe lahi ange 'a e tofua'a 'i Vava'u.