Uesia 'e he fili fakahaloto ke tukuhifo e Palemia ngaue 'a e fonua

Ko e fuofua taimi 'eni talu 'a 'etau liliu fakapolitikale talu mei he ta'u 2010 ke tu'o ua hake pe 'i he to'u Fale Alea hano fakahoko 'a e fili fakahaloto ko'eni pea 'oku lolongo 'a e fonua mo e kakai pea fehu'ia pe 'oku kei 'aonga koaa ke fakahoko e founga ko'eni pe 'ikai. 

'Oku fu'u mahino 'a e uesia 'a e ngaue 'oku totonu ke fakahoko 'e he Fale Alea koe fa'u lao pea mo hono vakai'i 'a e ngaahi lipooti mei he ngaahi Potungaue 'a e Pule'anga pehe ki he ngaahi vahenga fili  pea mo e ngaahi fiema'u vivili ki he fonua, langa fakalakalaka pehe ki he ngaahi ngaue anga maheni kehe 'a ew fonua.

'Oku toe mole mo e  taimi ngaue 'o e Fale Alea na'e mei malava ke fakakakato ai 'a e ngaahi fatongia tefito ko'eni he kuo pau ke toloi 'i ha uike 'e 2 nai ka e fakakakato 'a hono teuteu 'o e fili fakahaloto ni.

'Oku te'eki ke ongona ha fa'ahinga me'a 'oku hoko pe koha faihala pe kovi 'oku ne matu'aki fakatupu ha ola 'oku kovi pea fakatu'utamaki ki he kakai ke makatu'unga mei ai ha vivili 'a e fiema'u ke fakahoko hano tukuhifo 'o e Pule'anga.

Kuo fokotu'u 'a e Komisoni Tau'i e Faihala 'a e Fonua pea 'oku 'ataa mo e faka'ilo faka-Fale Alea ke ngaue'aki kapau 'oku 'i ai ha fakamo'oni kuo matu'aki faihala 'a e Pule'anga mo e 'Eiki Palemia.

'Oku mahino pe ia 'i he'ene tu'u 'i he taimi ni koe 'uhinga fakaeloto pea moe fakakaukau tokua ke ngaue'aki 'a e me'angaue ko'eni neongo 'oku mahino ko e fe'auhi 'eni 'i he fika pea kuo pau ke ma'u 'a e tokolahi pea kapau 'e 'ikai ola lelei pea koe koto fakamole taimi mo fakamole pa'anga ki he fonua.

'Oku toe 'a e mahina 'e 11 pea fakahoko 'a e fili Fale Alea hoko Novema 2025 pea ka fa'u ha Pule'anga fo'ou 'okapau 'e ola lelei 'a e fili fakahaloto ko'eni 'e 'ikai toe si'i 'i ha mahina 'e 1 pea toe moe ngaahi mahina si'i pea teuteu 'a e patiseti pea ko'ene paasi 'a e patiseti ki mu'a 'i Siulai pea tukuange 'a e mahina 'e 3 ke fai ai 'a e kemipeini ki he fili hoko.

'Oku mahino koe me'a kotoa 'e fakavave'i pea 'e matu'aki uesia lahi ai 'a e fonua tukukehe ange 'a e ta'ofi fakataimi 'a e ngaahi polokalama tokoni 'a e ngaahi fonua 'oku tau fengaue'aki pehe ki he ngaahi kautaha tokoni fakavaha'a Pule'anga.

Na'e totonu ke 'uluaki sio 'a kinautolu 'oku nau fatu mo fokotu'u mai 'a e fili fakahaloto ni ki he ngaahi uesia ni mo e fakalukufua ka 'oku 'ikai ko'enau siokita mo e faka'amu ke ma'u 'a e mafai ka e fua hia 'a e fonua moe kakai.

Ko e kaveinga 'eni 'oku totonu ke vakai lelei kiai 'a e kakai 'o e fonua 'i he teu 'i fili Fale Alea 2025 ke fili mai ha kakai 'oku fakakaukau lelei mo 'ofa fonua pea mahu'inga 'a e fakalukufua ka 'oku 'ikai koe ta'ofi ngaue mo e vivili ki he mafai 'i he taimi kotoa.