'E longo nai 'a Liava'a Fekau'aki mo e Ngāue Faka 'Atita Na'a ne Tataki? ^Featured

‘Oku fai ‘a e faka’apa’apa lahi kia Liava’a he ‘oku ‘ikai ke puli ‘a ‘ene tu’unga faka ako pehe ki he’ene taukei ngaue mo ‘ene mamahi’i ‘a e fonua ka ‘oku ‘i ai ‘a e ‘uhinga ‘oku fai ai ‘a e ta’efiemalie mo e faka’amu ke fai hano fakama’ala’ala ‘a e ‘uhinga mo e makatu’unga ‘o e ongo fokotu’u lakanga ko’eni he ‘oku malava kene uesia ‘a e ngaahi me’a lahi ‘oku fekau’aki tonu ‘eni mo e kau taki ‘o e Pule’anga.

‘Oku toe fehu’ia pe foki pe na’a koha nga’unu ‘eni ke tuki tapuni ai leva ‘a e keisi na’a ne taki hono fakatotolo’i ‘i he 2014 na’a ‘ilo kiai ‘a e kakai ‘o e fonua pea uesia ai ‘a e Pule’anga lolotonga. ‘Oku ‘i ai ‘a e tui ta’e toe veiveiua kapau koe ‘uhinga ia pea koe toki ‘ulungia mo’oni ia ‘a e ‘ata ki tu’a , pule lelei, mo e fakamaau totonu (justice) ‘a ia na’e kikivoi ‘a e Palemia ‘o e ‘aho ni pehe ki he PTOA hono kailangaki’i.

‘Oku nofo ‘a e fifili ‘i he ngaahi fakamatala pau kuo laau’ilo kiai ‘a e kakai ‘o e fonua pea na’e ha pe foki ia ‘i he ngaahi mitia fekau’aki mo e ngaue na’e fakahoko ‘e he Pule’anga motu’a ‘i he fakaofi mai ki he fili Fale Alea ‘o e ‘aho 27 ‘o Novema 2014. Na’e tu’utu’uni ai ‘e he Pule’anga ‘o Tu’ivakano ke fakahoko hano fakatotolo’i faka ‘atita ‘a e Potungaue ki he Ngaahi Pisinisi ‘a e Pule’anga (Public Enterprise) ‘a ia na’e Minisita ai ‘a e Minisita ki he Ngaahi Ngaue Fakalotofonua ‘o e ‘aho ni Fe’ao Vakata pea CEO ai mo e Tokoni Palemia ‘o e ‘aho ni Siaosi Sovaleni pehe ki he taha ‘o e ngaahi Poate ‘a e Pule’anga ‘a ia ko e Poate ‘Uhila (Tonga Power Limited). ‘Oku fekau’aki tonu ‘eni mo e pule kovi ‘i hano ngaue hala’aki ha pa’anga ‘e he Minisita kae pehe ki he’ene CEO.

Ko ‘Uhila Liava’a pea mo Maika Haupeakui na’e tu’utu’uni ‘e he Kapineti kena fakahoko ‘a e ngaue ko’eni pea na’e ‘osi fakahu mai ‘ena lipooti ki he Kapineti ‘i he mahina ko Novema 2014 ‘o fokotu’u mai ai ke fakamalolo’i ‘a e Minisita Fea’o Vakata pehe ki he’ene CEO Siaosi Sovaleni kae fakahoko ha ngaue ki he me’a ni. Na’e a’u foki ki hono fakahoko ‘o e fili ‘i he ‘aho 27 ‘o Novema kuo te’eki maau malie ‘a e ngaue ko’eni pea fakahoko mo e fetongi Pule’anga ‘oku te’eki pe ke kakato.

‘Oku ‘ikai foki ke ‘uhinga ‘a e fetongi Pule’anga ia ke ngata ai hono tulia ‘o e fakamaau totonu pehe ki hono fakatonutonu ha fehalaaki ka ‘oku ngali kehe ko ‘ene ha mai kuo fakanofo ‘a e tokotaha na’a ne fai ‘a e fokotu’u ke fakamaloloo’i ‘a e tokoua ko’eni ‘a ia ‘oku na hoko koe Tokoni Palemia mo e Minisita ki he Ngaahi Ngaue Fakalotofonua ‘i he Pule’anga ‘o e ‘aho ni ki he ongo lakanga lalahi he fonua.

Ko e hoha'a ‘oku peheni; ‘e hoko nai hono fakanofo ‘a ‘Uhila Liava’a ki he ongo lakanga ni ko hano fakapale'i ia kene longo ‘o ‘ikai toe tulia ‘a e fokotu’u na’a ne fakahoko ki he Kapineti ‘i Novema 2014?. Na’e malva pe foki ke mohetolo ‘e he Kapineti ‘a e fokotu’u ko’eni he ‘oku malava ke hoko heni ‘a e fepaki (conflict of interest) ‘i he ngaue na’e fakahoko ‘e Liava’a fekau’aki mo e ongo Minisita ko’eni ‘a ia ‘oku ‘i ai ‘a e kakai ‘o e fonua ‘oku nau muiui’i mo faka’amu ke fakahoko ha ngaue kiai ke kumia ‘a e fakamaau totonu.

‘Ikai ngata ai ‘oku mea’i lelei ‘e he Minisita Pa’anga ‘o e ‘aho ni Dr. Eke ‘a ia na’a ne ‘i he fatongia tatau ‘i he taimi na’e hoko ai ‘a e ngaue ko’eni ‘i he Pule’anga motu’a pehe foki ki he Minisita ki he Fonua, Savea & Ngaahi Koloa Fakaenatula Lord Ma’afu na’a na memipa loua ‘i he Kapineti ‘a Tu’ivakano ‘a ia na’e totonu kena fakahoko hano faka maama ‘o e Kapineti fekau’aki mo e keisi ko’eni he ‘oku ‘ikai koha me’a si’i ‘eni ki he fonua. ‘E toki malava pe ia ke fokotu’u ‘a Liava’a ki he lakanga ni ‘amui ange hili ha maau ‘a e ngaue ki me’a ni tukukehe ange kapau ko ‘ene leveleva ‘ana ‘eni.

‘Oku ‘i ai foki ‘a e ngaahi tohi fehu’i kuo fakahu ki he ‘Ofisi ‘o e Palemia fekau’aki moe me’a ni pea ‘oku makatu’unga ai ‘a e talafili ki he nga’unu ko’eni ‘a e Kapineti kenau tali hono fokotu’u ‘o Liava’a ki he ongo fatongia ko’eni. ‘Oku mahino pe ‘a e tu’unga falala’anga mo e taukei ‘a Liava’a mo e malava kene fakahoko lelei ‘a e fatongia ko’eni ka ‘oku fehu’ia kapau ko ia pea koe ha e ‘uhinga na’e ‘ikai fokotu’u ai ‘a Liava’a ki ha Lakanga pehe ni lolotonga ‘a e kei ‘i he Potungaue ni ‘a e ongo Minisita ni he ko kinaua ‘oku mafai ke fokotu’u mai ha memipa ki he ngaahi Poate ‘a e Pule’anga.

‘Oku ‘uhinga pehe ‘a e talafili ‘oku fakahoko moe faka’amu ‘e ‘ikai hoko ‘eni kene vaetu’ua ‘a e faka’amu ‘a e temokalati ke ma’u ‘a e fakamaau totonu ‘i he fonua pea ke tatau ‘a e tokotaha kotoa mei he si’i kakai masiva ‘o e fonua ‘o a’u ki he Palemia mo ’ene kau Minisita ‘i he fofonga ‘o e Lao.

Faka'apa'apa Atu,

'Eliesa Fifita

Kolomotu'a