Pōhiva & Tākangá: ‘Omai Mu‘a Hoku ‘Aho Fiefiatahá, Faka-‘ilo Au! Featured
Nuku‘alofa, TONGA.
Faka-tapu atu kia Hou‘eiki mo e Kaingá.
Ko ‘eni kuo faka-hingoa au ko e “Faiongoongo Fili #1” ‘o e ‘Ōfisi ‘o e Palēmiá – Fanongonongo Mei He ‘Ōfisi ‘o e Palemiá, ‘Epeleli 7, 2015 – ka e fai atu ‘a e tali faka-fuofua ki he ‘Eiki Palēmia Samuela ‘Akilisi Pōhiva, mo hono foha ko Siaosi Pōhiva, mo e kau fale‘i ‘i he ‘Ōfisi ‘o e Palemiá.
Kuo faka-manamana faka‘ilo mai ‘a Siaosi Pōhiva kiate aú. Pea ‘oku nau faka-‘ikai‘i tokua ‘oku “ta‘e totonu” ‘eku fa‘utohí, pea kuo tala leva ‘e he fale‘i ‘o e Palemiá – Kalafi Moala - ko e faiongoongo loi aú: “Loi Sione Mokofisi – ‘ikai ha software ke fakatau laumiliona,” ‘i he takafi ‘uluaki ‘o e “Taimi ‘o Tonga,” ‘Epeleli 8, 2015.
Kuo faka-mafola ‘i he mītia Tongá, ko e tala mei he mafai ‘o e Pule‘anga Tongá. Hili ko iá, ko ‘enau “faka-‘ikai‘i” pē, kā ‘oku ‘ikai kenau lava ‘o toitoi mei he totonu ‘o ‘eku fa‘utohí. Pea kuo nau mio‘i ‘eku fa‘utohí tokua na‘aku tala kuo ‘osi tali ‘e he Kapinetí ke fakatau mai ‘a e polokalama komipiutá (software) mei a Siaosi Pōhiva, mo hono kaungā ngāue ko Paula Pīveni Piukalá.
Kā ko e ngutu pē ‘o Pīveni Piukalá na‘a ne tala ‘i he TV Tongá, ‘oku na fa‘u polokalama ke faka-lele‘i ‘aki ‘a e palopalema na‘e tala ‘e he Palemia ‘i he TV Tonga.
Faka‘uhinga ‘i: ‘O ka ‘ikai pē ko ‘enau mio‘i kākā ‘eku fa‘utohí, mahino leva kiate au ‘oku ‘i ai ‘enau palopalema ‘i he mahino‘i laukongá (reading comprehension deficit). Mou kataki ‘o toe lau fakaikiiki ange ‘eku ‘uluaki fa‘utohí na‘e pehē, “…kuo ‘oatu ia ke ngaue ki ai ‘a e Kapineti.”
Ngaahi Faka-‘ikai‘i ‘o e Mo‘oní
Mo‘oni #1: Na‘e me‘a ‘a Palēmia/Minisitā Ako ‘Akilisi Pōhiva ‘i he TV Tongá – faka-papau‘i ki ai ‘e Viola Ulakai ‘i he ‘ena faka-‘eke‘eke mo Dr. Visesio Pongi ‘i he TV Tonga, Ma‘asi 4, 2015, na‘e hokó – tokua na‘e lahi e lāunga mei he tokolahi ‘o e mātu‘á ‘o e fanau akó ki he ngaahi palopalema ‘o e polokalama komipiuta sivi faka-ta‘ú, Forms 5, 6, and 7.
Faka‘uhinga‘i: Na‘e ‘ikai fakahā ‘e he Palēmiá pe ko e tokofiha ‘o e ngaahi mātu‘á na‘a nau lāungá? Ko e setisitika eni ‘oku fiema‘u ke ‘ilo ‘o kapau ‘e tukuaki‘i ha palopalema ki ha setisitiká, ‘a ia na‘e pehē ‘e he Palēmiá na‘e tokolahi ‘o e mātuá na‘e lāungá. Fakatātā‘aki eni…‘Oku totonu nai ke veteki pe fetongi ha polokalama ‘oku lolotonga lele lelei pē, ‘o kapau ko e toko 10 pē na‘e lāungá mei he toko 1,000? Fēfē ‘o kapau na‘e lāunga ‘a e toko 100, pe toko 500?
Ko e toko fiha ‘oku totonu kenau faka-fofonga‘i ‘a e tokolahi ‘o e mātu‘á faka-katoá? ‘I he mala‘e saienisi ‘o e faka-totoló setisitiká; (a) ‘Oku fiema‘u ke fili tavale pē (random) ha kau faka-fofonga tokosi‘i (sample) mei he kotoa ‘o e tokolahí, ka e ‘oua pē tenau fekāinga‘aki; (b) ko e tokolahiange ‘a e kau faka-fofonga tokosi‘í, ke fakatatau ki he tokolahí faka-katoá, ko ‘ene leleiangé ia; (i) ko e fakasi‘isi‘iange ia ‘o e fehālaakí (errors), (ii) pea ko e mā‘olungaange ia ‘a e ofiofi ki he totonú.
Mo‘oni #2: Faka ‘ikai‘i ‘e Siaosi Pōhiva, mo e ‘Ofisi ‘o e Palēmiá, ‘oku ‘i ai ‘e kaungā ngāue mo Pīveni Piukalá: ‘I he ‘osi pē ‘a e faka-hoko ‘e he Palēmiá ‘i he TV Tongá, ‘a ia na‘a ne ui ‘a e polokalama komipiuta ko e “software,” pea na‘a ne liliu faka-Tongá ko e “mīsini,” na‘e tū‘uta mai leva ‘a Pīveni Piukala ki Tongá ní. Na‘e faka‘eke‘eke ‘e Viola Ulakai ‘i he TV Tongá ‘a Pīveni Piukala ‘i he ‘osi ‘a e faka‘eke‘eke ‘o Dr. Vesisio Pongí (‘oku ‘iate au ‘a e tatatu vitiō ‘o ongo faka‘eke‘eké ni). ‘Oku faka-‘ikai‘i ‘e Siaosi Pōhiva ‘oku ‘i ai ha‘a ne kaungā ngāue mo Pīveni Piukala, pea tene faka‘ilo au.
Faka‘uhinga‘i: ‘I he fakamatala ‘a Pīveni Piukala ki he toutou fehu‘i ‘a Viola Ulakai pe ko e ha ha‘ane “solution” (faka-lelei‘i) ‘o e palopalema ‘oku ne tukuaki‘i ‘oku ‘i he komipiutá (system) lolotongá. Na‘a ne fakahā, ‘a ‘ena ngāue mo e foha ‘o ‘Akilisi Pōhivá (Siaosi Pōhiva) − ‘a ia ‘oku ngāue ‘i he SPBEA − pea ‘oku faka‘amu ke ‘i heni ke ‘oange ki ai ‘a e “credit,” pea na‘a na faka‘osi ‘a e ngāue ko iá ‘i he 2013.
Ka na‘e maama mai ‘i he ‘ena faka‘eke‘eké, ‘a e feinga pē ‘a Pīveni Piukala ia kene pule‘i ‘a ‘ene ngaahi tali kia Viola Ulakaí. Na‘e fonu ‘a e fakamatala ‘a Pīveni Piukala ‘i he ngaahi lea faka-pilitānia mamafa ‘i he tekinolosiá, ka na‘e fakahāange pē ‘e Viola Ulakai ‘oku ‘ikai mahino‘i ‘e ia, pea uanoa ai e kakai ‘o e fonuá.
Kiate au, ko e ngaahi fakamatala fie-tika eni ‘a e tokotaha tu‘uaki koloa ni, tautaufefito ki he ngaahi me‘a faka-komipiuta mo e tekinolosiá. ‘Oku ui ‘i muli ‘a e ki‘i feinga tu‘uaki ni ko e ki‘i “koniseti kulí mo e ‘uhiki‘i hoosi” (dog-and-pony-show).
Mo‘oni #3: Kuo faka-mo‘oni ‘i he tohi ‘a Dr. Pongi (‘oku ‘iate au ‘a e tatau ‘o e tohi ko ‘ení) na‘e feinga ‘a Pīveni Piukala ke tu‘uaki ‘ene polokalama komipiuta “system” ki he fakataha ‘a e Talēkitá mo e Kau Puleako ‘o e Potungāue Akó. Pea ne faka-tokanga ‘a Dr. Pongi kia Pīveni Piukala ‘e ‘ikai ngāue ‘a ‘ene polokalamá.
Faka‘uhinga‘i: Na‘e fehu‘i ‘e Viola Ulakai pe ‘oku fiha ‘a e mahu‘inga ‘o e ‘ena polokalama komipiuta “software.” Na‘e tali ‘a Pīveni Piukala ‘o kapau na‘e tali ‘e he Potungāue Akó, na‘e ‘oange ta‘e totongi pē. Mahino leva kiate au, na‘e ‘ikai tali ‘e he Potungāue Akó, ‘a ia ‘e foki ki hono totongi totonú.
Pea tala leva ‘e Pīveni Piukala ia, ‘e foki leva ia ki he Palēmiá he ko e Minisitā Akó, pea tene fai e tu‘utu‘uni faka ‘osí. ‘Oku tau toe tatali ki he Kapineti pē ko e Minisitā/Palēmiá ‘oku ne fai ‘a e tu‘utu‘uni?
Na‘e ‘ikai fakahā ‘e Pīveni ‘a e mahu‘ingá ‘o ‘ene polokalamá. Ko ia, na‘a ku fekumi ‘i he ngaluopé ‘o ma‘u ‘a e faka-fuofua mei he ngaahi polokalama komipiuta kalasi tatau ‘i he māketí. Fakataha mo e mahu‘inga fale‘í (consultancy); faka-totolo ‘ata‘atāfia (feasibility study); fokotu‘u (installation); fakahinohino kau ngāué; tauhi monomono (service contract); fakalakalaka (upgrades), ‘oku laka ‘i he $1 miliona.
Foki e “Fanga Kuli-le‘ó” Ki he ‘Enau Luá
‘Ikai ‘oku faka-langakete (fakatapu atu) ‘a e taufā-holo ‘a ‘Akilisi Pōhiva mo ‘ene fanga poné? Na‘a nau fa‘a ‘ohofi holo ‘a e ngaahi pule‘anga ‘o e kuohilí ko e fanga “kulī-le‘o” fekai. Kuo nau tafoki mai eni ‘o ‘ohofi tokolahi‘i au, ‘a e anga ta‘e faka-temokalati mo fulikivanu na‘a nau fa‘a faka-fetau ki aí.
Pea kuo nau pehē ‘ekinautolu kuo nau potoange ‘i hotau ‘Otua Polinisia tuku-fakaholo ko “Maui Kisikisí.” Kuo nau lava ‘o fusi fonua ‘aki ha ngaahi māta‘u mei ono‘ahó, ko ‘enau faka‘aonga‘i ‘a e komipiutá. Pea ‘oku ‘ikai kenau toka‘i mai ha taha he kuo nau mā‘olunga kinautoulu ‘i he laó.
‘Oku ou faka‘ofa‘ia ‘i he ‘etau Palēmiá. Kuo ne ma‘u langilangi‘ia mei muli tu‘olahi, ko e to‘a ‘o Tonga ‘i hono malu‘i ‘o e Temokalati. Ka ‘oku ne faka-mole‘i ‘a e koloa mahu‘inga ‘o e fonuá ke lolomi ‘a ‘eku tau‘atāiná ke pulusi ‘eku ngaahi fakakaukaú. Ka ‘oku ou tu‘u ‘i he totonú peau lotolahi ‘o hangē ko Tevita mo Kōlaiaté.
Kuo ‘ave ‘e hono tangata fale‘i ko Kalafi Moala ‘a e koloa ‘a e Pule‘angá ‘o faka -‘aonga‘i ‘i he ‘ene nusipepá, “Taimi ‘o Tongá.” Kuo ne faka-hokohoko kimautolu ko e kau fili ‘o e ‘Ofisi ‘o e Palemiá. Kuo hoko ia ko e “Kēnolo Polisi Kesitapo” (Nazis Gestapo Police) ‘o Tongá.
Ko eni ‘eku tali kia Palēmia ‘Akilisi Pōhiva, Siaosi Pōhiva, Pīveni Piukala, Kalafi Moala, mo e Va‘a Taki Pule‘angá: Mou ‘omai hoku ‘aho fiefiatahá, faka‘ilo au! Pea kia Kalafi Moala; ‘oku ke ‘oho noa‘ia ka ‘oku ‘ikai teke kau ‘i he fuhu ni.
Kuo ke ‘ohifo ‘etau felāfoaki ko e kakai sivilaisé, ketau fai-ongoongo tui-pivá. Ka ko ‘eni; tau tuku mu‘a ‘a ‘etau fai-ongoongo tui-pivá; tau hiki hake ‘o fai-ongoongo tui-pōtisi.
Ko ‘Eku ‘Analaisó:
Ko e fatongia ‘o e kau faiongoongo tau‘atāiná, kuo pau ketau ‘atamai fifili pea faka-‘eke‘eke ke fakatotolo‘i ‘a e totonú. He ko e lahi e ngāue hala‘aki e mafaí ‘o e kau taki fonuá (corruptions), ko e lahi hono faka-ngofua kenau fa‘ifa‘iteliha ‘aki honau mafaí, mo hono fakamole hala ‘o ‘etau tukuahaú.
Na‘a ku mahamahalo ko e faka-ma‘ala‘alá na‘e fai ‘e he Palēmiá ‘Akilisi Pōhivá, ka ‘e toki faka-pone ‘a e tau mai ‘a Pīveni Piukala ‘o fai hono tu‘uaki ‘o ‘ena polokalama komipiutá “software” mo Siaosi Pōhivá. Pea kuo faka-mo‘oni ki ai ‘a e ngaahi polokalama TV, pea mo Dr. Vesisio Pongi, pea fai pē ‘e he Palēmiá mo Pīveni Piukala hono faka-fe‘iloaki mai ‘o ‘ena polokalama komipiutá.
Kuo nau tala tokua ‘oku ‘ikai ke ‘i ai ha polokalama komipiuta. ‘Oku tau faka‘amu ko e mo‘oni ia. Pea kuo lava ai hotau fatongiá; ko e faka-haofi ‘a Tonga mei he faka-pale‘i faka-pone ki he fāmili ‘o e Palēmiá mo ‘enau kau poné.
(Ko e taukei fa‘utohi ‘a Sione A. Mokofisi ‘i he mītia ‘Ameliká mo Tongá ‘i he lea Tongá mo e Ingilisí. Na‘e ngāue ‘i he ngaahi nusipepa faka‘ahó, pea ‘ētita faka-uike mo e ngaahi makasini faka-māhiná. Na‘e ako ‘i Liahona High School; AA, Mesa College, Arizona; BS, BYU-Hawai‘i; MBA, University of Phoenix – Utah. Ko e Talēkita ia ‘o e English, Journalism & Languages Department, Tonga International Academy, Haveluloto, Tongatapu. Tu‘asila fetu‘utaki E-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.).
16 comments
-
Malo Fifita...ko e "accountability moe transparency" 'oku faka'aonga'i lahi 'e he kau Temo, ka 'oku 'ikai keu 'ilo pe 'oku nau 'ilo 'a e 'uhinga. 'Oku faingofua ke nau 'omai e faka-'uhinga, ka 'o kapau na'e tatau honau ngutu mo honau tuhu e? Mahalo tetau tui ki he 'enau "propaganda." Hange ha'a nau faka-ma'ala'ala mai ko kinautolu pe 'oku nau 'ilo 'a e ngaahi "code words", pea ko kinautolu pe 'oku poto hono fakahoko. Mole ka mama'o, he 'oku hange 'oku nau talaki mai ko kinautolu pe 'oku nau ma'oni'oni, pea 'oku nau pototaha.
-
Malo Sio 'Ofanoa...Fai mo mou ta e tikite faka'ilo foki. 'Oku mou pehe ko e valevale au? Tanaki ke vave ho'o mou pa'anga tokoni faka'ilo kia Siaosi. Pea 'e tanaki mai ki ai 'a e 'Ofisi 'o e Palemia mo Kalafi Moala, et al. 'Oku mou pehe teu ilifia atu?
-
Malo Sione A Mokofisi. 'Oku ou mahu'inga'ia 'i ho'o fifili mo ho'o fakafehu'i. 'Oku lava 'o mahino mai 'oku kei tokolahi 'a e kakai 'o Tonga 'oku nau ma'u 'a e 'ilo moe poto makeheange meihe kau taki lolotonga 'o e pule'anga.
Koe 'uhinga foki ia 'oku fakatu'utamaki ai 'a e fakangaue'i 'oha kainga pe maheni vaofi - nepotisimi, he 'oku faingofua kenau tu'u fakataha mo fengaue'aki fakataha ke ngaue'i 'a e lelei fakafo'ituitui neongo 'a e fepakipaki 'a e ngaahi fiema'u siokita fakafo'ituitui, mo 'enau vaka mai 'iha ngaaue fakatokolahi.
Koe fakatata mahino taha pe 'ena, ko Piveni, koe kaume'a 'o e foha 'o Akliisi Pohiva, pea 'oku faingofua kena ngaue'i mo palani'i fakasiokita'i 'a e lelei ma'a kinaua pe mo hona famili, neongo 'ena ngaue kihe pule'anga.
Ko 'eku fokotu'u, ko ho'o ongo'i pe kuo taimi keke ngaue'aki 'a e founga ni pea ke faileva 'ihe vave taha: 'ave ha 'u tohi kihe kau taki 'o e ngaahi pule'anga, 'o fakamatala'i kia kinautolu 'ae ngaahi to'onga fakapolitikale 'a e kau taki 'o Tonga. Ko 'eku tui, 'e malava ke ta'ofi ai 'a e ngaahi tokoni (foreign aids), pea koe vave taha ia hano teke'i 'ehe kakai 'o Tonga 'a kinautolu 'oku fakakengi 'ihe loto'i pule'anga, he koe ola ia 'e taha 'oe nepotisimi, ko hono faka'auha mamalie 'o Tonga.
Koe faingata'a'ia ange 'a e kakai 'i hano ta'ofi 'a e foreign aids ki Tonga, koe faingofua ange ia ke tui 'a e kakai 'o Tonga koe hia 'omai mala ki Tonga 'a e nepotisimi, pea ako foki mei ai 'a e kau taki siokita 'o Tonga.
Congratulations! Your objective is achieved! -
Politikale ko e me'a fakatupu fifili he'etau a'u ki ha kuonga ne tau 'amanaki ko e kuonga 'o e ha ki tu'a e ngaahi me'a kotoa. 'OKu ou kei kau au he kau fifili ke 'omai ha tali ngali tangata 'a e Palemia ki he fehu'i ne fai 'e Clive pea pehe ki he ngaahi tohi fehu'i 'a 'Isi Pulu pe na'e 'iai ha alea pau 'a e Palemia mo e kau fili tau'ataaina. 'Ka 'oku pangoo foki 'e ngaahi hoha'a 'oku fai ki he Palemia ko hono fai mai tali fehu'i ia 'e he Kele'a mo 'Ofa Vatikani. 'Oku tau faka'amu ke hange 'ene 'asi mai 'o fakaanga'i mo fakahalaki 'a e polokalama fakamaaka sivi 'a e Potungaueako. Ka e 'ikai kene malava kene ha mai 'o fakaha mai 'a e hoha'a ko 'eni kuo mahino 'a e fu'u tokolahi faufau 'a e kakai kuo nau launga he me'a ko 'eni. Tuku kehe kapau e tali fehu'i mai pe 'a e tama ia kuo ui e Mokofisi ko PIVA. Ka 'oku tau faka'amu ke ha mai 'a e Palemia 'o fakama'ala'ala mai.
-
Accountability and Transparency are two words that is often used by this current government in misleading the public in believing the lies they are feeding the people with.".Political language are designed to make lies sound truthful and murder respectable and to give an appearance of solidity to pure wind..".and that is exactly what this government doing..lol
-
'Oku malie 'a e anga 'etau vakai ki he kakai mo 'enau ngaahi tui fkpolitikale. Ka 'oku 'iai e kakai tokolahi ia ko e 'oho kuikui holo pe 'o hange pe ha limu tu'u 'i 'au. 'Oku 'iai e kakai e ni'ihi kuo nau ngaue'aki honau mafai pe ivi fkpolitikale ke si'i brain wash 'aki e kakai 'o e fonua. Ko 'Akilisi Pohiva ko e fakatataa totonu ia 'o ha kakai kuo nau ma'u ha ivi pe mafai fkpolitikale malohi 'i hotau fonua ni. Na'a ne ngaue'aki e media kene 'ohofi'aki 'a e pule'anga 'o e kuohili ki he'ene lelei pe 'a'ana.
Kapau tetau tetau playback mai he ngaahi 'aho ni 'ene ngaahi malanga he Fale Alea 'o e kuohili te tau sio ai ki he 'ata totonu e me'a kuou 'osi talanoa atu kiai. 'E malava pe ketau pehee ko 'Akilisi ko e Makiaveli 'o Tonga he ngaahi 'aho ni. He 'oku ou tui 'oku ne ngaue'aki 'a e tokateline 'a e tokotaha ko eni kene piki ma'u ai ki he mafai. 'O tatau ai pe ia ku 'iai ha kakai 'e uesia ai pe 'ikai. Ko e me'a pe 'oku tokanga ia kiai ko e PIKIMA"U KI HE MAFAI 'O TATAU AIPE PE KOEHA E FOUNGA TENE NGAUE'AKI.
'Oku toe malieange 'a e kau poupou 'o 'Akilisi he ngaahi 'aho ni, ko 'enau FAKALONGOLONGO he ngaahi me'a ko eni. 1.FILI 'E 'AKILISI 'A PO'OI KO HONO FOHA KE HOKO KO 'ENE P.A 2. FILI 'ENE PONE KO VILIAMI TAUFA KE HOKO KO 'ENE FALE'I ETC, ETC Ko e taha eni he ngaahi ISSUE na'e fakaanga'i fefeka 'e 'Akilisi Pohiva 'i he taimi ne te'eki ai kene Palemia ai. Kau ki'i fehu'i atu mu'a ko e folau holo ko eni 'a Po'oi Pohiva, 'oku to'o 'ene TA mo 'ene Airfare mei fe? 'Oku to'o meihe vahenga 'o 'Akilsi pe 'oku to'o pe ia mei Falepa'anga? -
Oku toki mahino mai kiatekitautolu Sione Mokofisi ta ko koe pe oku ke feinga ke mio'i holo ho'o ngaahi fakamatala, mahalo pe kuo mahino kiate koe e faka'ilo koe. Feinga ma'u pe ke ke fekumi ki he mo'oni pea ke toki fai ho'o tukuaki'i 'i he media.
-
Malo Kai Kuava...(1) Neongo 'oku tukuaki'i au, 'a ia ko ho'o feinga ke tatau mo e 'Ofisi 'o e Palemia ke fakaongoongo kovi'i au. Kataki 'e 'ikai lava ia, 'oku ou tu'u au he totonu, he na'e 'asi 'a 'Akilisi Pohiva 'i he TV Tonga, pea 'asi mo Piveni Piukala 'o je TV Tonga. (2) 'Oku 'ikai teke lava 'e koe 'o 'omai ha fakamo'oni na'aku mio'i ha mo'oni 'i Salt Lake City, pe ko Hawai'i, pe ko Alaska na'aku faiongoongo ai. Ko hoku lekooti ko e 0-0: Faka'ilo 'e 0, mo e mo'ua 'e 0. Fefe 'a 'Akilisi Pohiva? Mahalo ko e hopo 'i he fakamafola loi mahalo 'i he 10, pe 20. Hei'ilo, 'ika keu ma'u ki ai, ka teu peti'i koe 'okapau ko e 10 hono faka'ilo, na'e mo'ua aipe 'e 10. (3) Ko e ha 'oku 'ikai teke faka'aonga'i ai ho hingoa totonu? 'Oku ke maa'i ho hingoa na'e 'oatu 'e ho'o ongo matu'a? Fakaoli ia e? (4) 'Oku fu'u malohi 'aupito ho'o tipeiti, ka 'oku 'ikai teke lava 'o fakapapau'i ha fo'i poini mo'oni. Ko e fakamahamahalo pe, mo e lau kovi'i keu fo'i ho ngutu. Ko e founga pe ia 'a 'Akilisi Pohiva 'oku ke puke ai.
-
Faka'apa'apa lahi atu ki he to'ua kia Pisila Tu'ipulotu, tulou atu Kaikuava, tuku pe mu'a Neniasi ke u ki hao atu he 'a Talamatangi. Ko e mo'oni lahi 'a e 'Etita ko 'ikai ketau kau ki he lavelave 'ke 'ohofi ha taha, ka 'oku tau faka'amu pe ke tau alaala mai pe he poini. Ko e tu'umalie 'anga ha fonua ko e lahilahi ke 'iai ha kau faitotonu. 'E hange ha matangi fakasiumalaki 'a e angiangi lelei 'etau felafoaki. Fakatauange pe tou'a ke mahino pe ki he kau tamani ko e tu'umalie 'e to ho pupuha ka he'ikai ke 'oatu ia 'e 'Akilisi mo e Pule'anga. 'Oku ou kole atu Kuava mo Neniasi ke tau tuku pe mu'a si'i Mokofisi ke ne fai pe hono huluhulu hotau hala kae toe ma'a lahi ange 'etau lavelave.
-
vakai'i atu tama mahalo 'oku puke koe tala atu 'oku 'ikai fai ha fakatau kae fakafekiki pe....faka'apa'apa ki he fili 'ae fonua....ha'u 'o fili ke ke hu ki loto 'o alea ai...ke 'aonga ho 'ea..hahahaha