‘E fakatau nai ‘e he Pule’anga ‘a e Hotele Little India? Featured
Hotele Little India 'i he Hala Vuna 'i Sopu
17 Sanuali, 2018. Kuo ma’u ‘e he ongoongo ni ‘a e fakamatala falala’anga 'oku ‘i ai ‘a e palani ‘a e Pule’anga kene fakatau ‘a e hotele Little India ‘a ia ‘oku tu’u ‘i he Hala Vuna ‘i he ve’e vai Salisali ‘i Sopu.
‘Oku mahino foki ki he ongoongo ni koe hotele ko’eni na’e tu’uaki fakatau pea na’e ‘osi ‘i ai mo e tokotaha pisinisi ‘i Tonga ni na’e osi papau kene fakahoko ‘a e fakatau ko’eni pea na'e tali 'eni 'e he Kapineti pehe ki he Potungaue Fonua kae fokifa kuo toe fai hono ta’ofi koe’uhi he na’e feima’u ‘e he Palemia mo e Pule’anga kenau fakatau ‘a e hotele ni.
'Oku toe ma'u pe foki 'e he ongoongo ni ia mo e fakamatala ne 'osi fakahoko 'a e fakataha ia 'a e Palemia mo pule 'o e hotele ni 'i Novema 2017 fekau'aki mo e fakatau ko'eni..
‘Oku malie he ‘oku fepaki ‘eni ia mo e fakaukau ‘o e public-private sector partnership ‘a ia ko hono faka’ai’ai ke mo’ui ‘a e sekitoa taautaha pea ke fakaivia kinautolu kenau tokoni ki hono langa ‘o e ‘ikonomika ‘o e fonua.
‘I he tafa’aki ‘e taha ‘oku fai hono fehu’ia ‘a ‘uhinga mo e taukei fakalele hotele 'a e Pule'anga kapau koe mo’oni ‘e fakahoko ‘a e fakatau ko’eni lolotonga ia ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi fiema’u vivili ia ‘a e fonua ‘oku toe mahu’inga ange.
Na’e fakahoko foki ha faka’eke’eke ‘a e ongoongo ni ki he kau ngaue ‘a e hotele ni ka na’a nau pehe pe koe mo’oni ‘e fakatau 'a e hotele ka ‘oku totonu ke fahoko ‘a e fetu’utaki ki he pule koe fefine ‘Initia ko ‘Anita Singh.
Na’e fakahoko ‘a e fetu’utaki ‘a e ongoongo ni ki he Pule ‘o e Little India ko ki he Lords Mobile pea na’e ‘ikai ke loto ‘a Anita ke ‘omai ha’a ne lau fekau’aki mo e kaveinga ni.
Ko e fakamatala kuo ma’u e he ongoongo ni na’e ‘osi ‘i ai ‘a e mahu’inga ke fakatau ‘aki ‘a e hotele ni ‘e hetokotaha na'e teu kene fakahoko 'a e fakataui ka ‘oku ma’olunga ange ‘a e mahu’inga ia ‘oku tuku mai ‘e he Pule’anga.
'Oku toe fehu'ia foki mo e kau taki 'i he Pule'anga 'oku nau tu'u vaha'a he palani fakatau ko'eni pea koe ha 'enau lelei fakafo;ituitui 'e ma'u mei ai tukukehe ange 'a hono fehu'ia 'a e lelei fakalukufua ki he fonua.
‘Oku hokohoko atu pe hono muimui’i ‘e he ongoongo ni ‘a e kaveinga ni.
5 comments
-
'Oku vave ange 'a hono fakatau 'a e software is 'a Piveni ki hono monitor 'a e performance 'a e kau ngaue fakapule'anga. Ko e 'uhinga ia 'oku fa'a patato mai ai e palemia he performance 'a e kau ngaue he ko Piveni mo 'ene fu'u software raw mark te ne toe fai hono 'ai e performance monitor system ki he kau ngaue fakapule'anga. Talu e palemia 'a 'Akilisi mo e kai lalo hakalo pe 'a Piveni honau 'api fakataha mo Lavu fefine mo Lavu tangata. Hili pe fili 'om e 2014 ne fa'ofua 'a Lavu he kau va'e 'o 'Akilisi, tangi halotu ke fakamolemole'i ia pea 'ai mu'a ke minisita. Toe fou pe 'a Lavu he fo'i founga tatau he fili ko eni. Toutou kau he fakataha PATOA mo e kole ai pe. PEA KUO HA ? Mini Star 'a Sita ia pea kuo 'ai ai pe nofo'anga 'o Lavu he tafa'aki 'o Sita ko e tokoni MNI STAR. Pea ko e 'ai ke ha ? Tuku ai pe he ko hono mali. Pehe pe 'a PM Pohiva mo PA Pohiva, ka e fefe 'a Mr Tu'i'onetoa mo Mrs Tu'i'onetoa. Si'i tuku ai pe he ko e tau'i 'o e faitotonu 'oku pehe. Kuo pau ke 'i ai ha taha 'oku ne 'ilo ki hoku tu'a mo hoku mui, loto mo tu'a, 'olunga mo lalo ka e tautefito ki loki. 'E hehehe! Malie PATOPATOA
-
Ko e me'a 'oku fakaoli, 'oku teke 'a e langafonua, pea hikihikito e tupu a e ngaahi Pangike, nono'o mo e ngaahi investment muli hili mo 'osi koiaa 'oku 'ikai ke 'i ai ha'atau resources. Fefe ke hanga 'e he Pule'anga ia 'o mu'a fakasisina e 'u pangike faka komesiale kenau toe omai ha faingamalie 'a e kau pisinisi Tonga kenau toe feinga. Pea kapau te tau feinga leva kitautolu Tonga ketau fe'auhi mo e kau Siaina, tuku aupito ia heikai ketau lava'i e kitautolu tamani ku fakamole kau siaina ia ha putu faiaho mali mo ha misinale. Kou pehee tau toe tukituki pe ki he u pangike pea ka 'ikai ke nau tokonii kitautolu, tala atu aa kia Akilisi ke to'o enau laiseni mo e fakahela, kapau koena na'e kaniseli e sipoti koeha hake ena.
-
‘Oku Fakafuofua ‘oku ofi he Pa’anga ‘e $200 Miliona e ngaahi noo ‘ae ngaahi pisinisi Takimamata ‘i Tonga. Kapau koe tu’utu’uni ngaue fo’ou ‘eni ‘ae Pule’anga pea ‘oku kau ia he fakakaukau faka’ofo’ofa pea koe palani faka-‘ekonomika fisifisimu’a ia! Ka ‘oku mateuteu nai e Pule’anga ke totongi katoa e ngaahi noo ‘ae ngaahi hotele, motele, moe ngaahi fale nofo’anga faka-Takimamata?
Koe palopalema ‘eni ne talu e fe’ao mai e sekitoa Takimamata mo ia he ngaahi ta’u lahi ka ne ‘ikai fanongo mai e Pule’anga moe Pangike Pule: ‘oku fu’u ma’olunga e totongi tupu e ngaahi Pangike (12% - 18%) ke fakahoa moe tu’unga Faka-Ekonomika e fonua! ‘Oku lau Miliona e tupu e ngaahi Pangike ‘i Tonga he ta’u ‘ihe mole ‘ae ngaahi pisinisi taautaha (at our costs). He’ikai lava e sekitoa ko ‘eni ‘o kake ki ‘olunga kapau he’ikai solova e palopalema ko ‘eni, tukukehe kapau koe ala mai ‘eni e Pule’anga ke totongi katoa (bail-out as lender of last resort) ai leva e ngaahi noo ‘ae ngaahi pisinisi takimamata kae toki totongi fakafoki e ngaahi pisinisi Takimamata kihe Pule’anga ‘ihe totongi tupu (interest repayment rate) ‘oua toe laka hake he Peseti ‘e 2 (2%).
Ka lava ‘eni ‘o fakahoko, pea ‘oku kole kihe Pule’anga ke ‘omai e moe ngaahi lelei (benefits) tatau ne nau ‘ave ma’ae hotele Tano’a (pisinisi ‘ae muli) ke si’i lave ai moe ngaahi pisinisi tatau ‘ae kakai Tonga ka koe kakai totonu e Fonua!
Malo,
Saia Moehau (Palesiteni Kautaha Takimamata ‘a Tonga) -
Na'e fua muimui ta'efehu'ia 'a Tonga he liliu fakamamanilahi ki he tokateline fakapolitikale mo faka'ikonomika ko e Mata'u Fo'ou (New Right) pe Tau'ataina Fo'ou (Neo-Liberalism) 'a ia ko e tukuange 'e he pule'anga 'a e ngaahi sevesi lahi ki he sekitoa taautaha (private sector) ke nau pule'i mo fakalele fakapisinisi ke ma'u 'a e lelei lahi taha fakalukufua ma'ae fonua mo e pule'anga 'o tukukehe ange 'a e ngaahi sevesi tefito 'o hange ko e polisi, sotia, ako mo e mo'ui ka ko 'eni 'oku to e feinga 'a e pule'anga ko 'eni ke to e fakafoki mai.
(Kataki ka e to e vakai ki he 'atikolo malie 'i 'olunga "'Ohofi ta'emalolo 'e he Pule'anga 'a e kau pisinisi 'o e fonua").
'Oku 'i ai 'a e ngaahi me'a tefito 'oku ma'uhinga mo 'aonga lahi ke tokanga ange ki ai 'a e pule'anga 'o hange ko e feinga lahi ke liliu 'a e fa'unga fakapolitikale mo faka'ikonomika mei he mo'ui fakafalala he pa'anga tokoni mei he ngaahi fonua muli (foreign aid) mo e pa'anga 'ofa mei he kainga Tonga 'i muli (remittances) (dependency mentality) ki he mo'ui tau'ataina mo fakafalala pe 'i Tonga (independency spirit).
'Oku to e 'uhinga ke liliu mei he politikale mo e ikonomika faka'aonga koloa (consumer-service-led politics and economics) ki he politikale mo e 'ikonomika fakafa'u koloa pe fakangaohi koloa (producer-led politics and economics) pe fakatouloua kinaua ka e mu'omu'a ma'u pe 'a e politikale mo e 'ikonomika fakafa'u koloa pe fakangaohi koloa he politikale mo e 'ikonomika faka'aonga koloa.
'Oku mohu fau 'a Tonga ni he ngaahi koloa fakanatula mo faka'atamai mo fakasosiale/fakafonua lahi ke makatu'unga ai 'ene mo'ui taua'ataina mo ta'efakafalala 'ene founga/fa'unga fakapolitikale mo faka'ikonomika ka 'oku matu'aki fiema'u ke fulihi faka'aufuli 'ene founga/sisitemi ako mei he ako faka'aonga ki he ako faka'uhinga pe fakatouloua pe kinaua ka e mu'omu'a ma'u pe 'a e ako faka'uhinga he ako faka'aonga.
'Oku ma'u 'a e 'ilo 'oku lahi mo fo'ou mei ako faka'uhinga pea ma'u mo e poto 'oku lahi mo fo'ou mei he 'ilo 'oku lahi mo fo'ou ko e hala ia ki he politikale mo e 'ikonomika fakafa'u koloa pe fakangaohi koloa pea ko e hala ia ki he 'ikonomika faka'aonga koloa pea ko e hala ia ki he tau'ataina mo ta'efakafalala fakapolitikale mo faka'ikonomika.
'Oku faka'ilonga ha fonua maama, fiefia, melino mo tau'ataina ha fonua 'oku mohu he 'ilo mo e poto ka e 'ikai ko ha fonua fakapo'uli, mamahi, vatau mo popula he masiva 'ilo mo e poto ko e hala ia ki he 'auha'anga hono kakai! -
Hange 'oku tau 'alu fakaholomui he ngaue 'ae pule'anga ko eni. Na'e 'uinga hono privatise mo outsource e ngaahi pisinisi 'ae pule'anga (kau ai e Dateline Hotel, Mala'e Vakapuna etc.) ke fakalele 'ehe kau taukei mei he private sector ke tupu mo lelei fakapisinisi, kae nofo taha e pule'anga ki he ngaahi sevesi mahu'inga hange koe ako, health etc. Ko eni kuo feinga e pule'anga ia ko eni ke nau toe pisinisi lolotonga e lele lelei 'ae ngaahi me'a ko ia he private sector. Koe minisita ta'efili tu'i uata ena kuo palani ia ke fa'ao mai hono fakalele retail e lolo ki he pule'anga kae tuli e ngaahi kautaha lolo ia mei Tonga ni. 'Oku 'ikai fiema'u ha mataotao tafa 'uto ke ne talamai e ngaahi fakakaukau moe fa'ahinga 'oku tu'u mei mui he ngaahi fokotu'utu'u ko eni. Na'e 'osi ongona mai e ngaahi talanoa koe kau Filipaini na'e 'ai ke nau fakatau e Little India pea 'osi 'omai ki ai mo 'enau kau kuki ki he falekai, ka ko ena kuo kolosi hake a tu'i uata ia mo 'ene fokotu'utu'u.. Lolotonga 'oku polio e ngaahi sevesi 'ae pule'anga ko 'enau ta'emalava honau fatongia, kuo nau toe tu'u hake ke fakalele pisinisi. Kuo sio atu e vale moe poto kihe fu'u fingerprint 'o tu'i uata mo piveni 'ene 'ilonga holo he ngaahi fokotu'utu'u ko eni.
Pea koe ngaahi talanoa ena kuo sasala mai 'oku 'iai e contract fo'ou 'ae pule'anga mo Piveni mo Siaosi Pohiva ke na fai e ngaahi ngaue he Va'a Sivi moe Va'a Silapa 'ae Potungaue Ako. ' Oku toe fakaoli mo fakaloloma ange he ko 'ena contract 'oku lele ia he levolo 'o e International Consultants. Koe fu'u totongi lahi fakamanavahe ia. Ka 'oku sai ke nau fe'auhi kai e kakava 'oe kakai ke 'asili ai pe 'enau fehipakaki moe mahaki'ia.