Fakatau ma'ama'a nai 'e he Pule'anga 'a e Tonga Forest Products? ^Featured

'Oku mahino foki koe aleapau fakatau ko'eni na'e fe'unga mo e pa'anga Tonga  'e $9 miliona 'a ia na'e totongi foki 'e he Talasiti ko'eni 'a e mo'ua 'o e Tonga Forests Products fe'unga mo e $2.6 Miliona Nu'usila pea toe kenau totongi 'a e Pa'anga Nu'usila 'e $3.5 miliona kanau pule'i mo fakalele 'a e kautaha ni.

Na'e toe 'omai foki mo e Ongoongo Tukuatu mei he Potugaue Ki he Ngaahi Pisinisi 'a e Pule'anga 'i 'Aokosi 2016 'o fakapapau'i mai neongo 'a hono fehu'ia 'e he mitia 'a e sea 'o e Talasiti Mauli ko'eni pea mo 'ene mou'a he Fakamaau'anga Lahi 'a Nu'usila ka ko e me'a palaiveiti pe ia 'a 'ana 'o 'ikai kaunga ki he aleapau na'a nau fakamo'oni mo e Pule'anga Tonga. 

Na'e toe fakamo'oni'i 'e he Ongoongo Tukuatu ko'eni 'a e Potungaue Ki he Ngaahi Pisinisi 'a e Pule'anga koe ngaahi kupu 'o e aleapau ko'eni 'oku muimui ofi kiai 'a e ongo tafa'aki pea 'oku malu mo maau foki.

'Oku fakatupu fifili foki 'eni he ko e ngaue mai ko'eni 'a e Ofisi ki he Ngaue Kakaa (Serious Fraud Office) 'a e Pule'anga Nu'usila kia Roger Pakia he lolotonga ni 'oku fekau'aki tonu ia mo e launga 'a e kau taki 'o e Kosilio Pule 'a e Kau Maori fekau'aki tonu moe ngaahi alea fakatau fakapa'anga 'o ngaue hala'aki 'a e pa'anga 'a e ngaahi Talasiti Maori 'oku sea ai 'a e matapule ni pea kau kiai mo e aleapau mo e Pule'anga Tonga fakatatau ki he fakamatala 'a e ngaahi mitia 'a Nu'usila.

'Oku te'eki ke fakapapau'i 'e he ongoongo ni pe kuo kakato 'a e aleapau totongi pa'anga ko'eni ki he Pule'anga Tonga 'o fakafou he Potungaue Ki he Ngaahi Pisinisi 'a e Pule'anga ka koe poini mahu'inga 'oku 'ohake heni 'i hano toe siofi 'a e faile 'o e aleapau fakatau ko'eni ko e fu'u ma'ama'a fakavalevale 'a e fakatau ko'eni 'o e Tonga Forest Products ki he pa'anga Tonga pe $9 miliona. 'Oku fakafufofua foki 'a e ongoongo ni ko e mahu'inga totonu 'o e pisinisi ko'eni 'a e Pule'anga mo 'ene ngaahi koloa (assests) 'oku 'ikai toe si'isi'i hifo he pa'anga Tonga 'e $30 miliona.

'Oku fakanatula pe foki ia ke fehu'ia heni pe kohai 'oku monu'ia he fakatau ko'eni pe ko e Talasiti Mauli ko'eni 'oku totutou fakatotolo'i honau taki 'i Nu'usila? pe koe kau alea fakatau 'a e Pule'anga 'o e kakai 'a ia 'oku taki ai 'a e Minisita Potungaue ki he Ngaahi Pisinisi 'a e Pule'anga? pe koe Kapineti 'o taki 'e he Palemia pea memipa ai 'ene Kau Minisita?.

'Oku 'i ai foki 'a e ngaaihi poini ke fakatokanga'i kapau 'e hoko ha fakatau ma'ma'a fakavalevale 'i he levolo ko'eni 'a ia 'oku anga pehe ni leva -

1. 'Oku fu'u ta'efe'unga mo ma'ulalo 'a e tu'unga mo e koloa 'oku fakatau atu

2. 'Oku 'ikai toe lava 'e he tokotaha 'a'ana 'a e koloa ke fakatau 'o toe fakakaukau lelei ka 'oku hamumu (desperate) ke fai mo tukuange atu 'a e koloa he 'oku 'ikai kene toe 'ilo 'e ia ha founga ke tauhi'aki ;a e koloa

3. 'Oku mono'i pe totongi pa'anga 'e he tokotaha fakatau 'a e tokotaha 'a'ana 'a e koloa pe koe fakafofonga 'o e tokotaha 'a'ana 'a e koloa kae lava ke fakahoko 'a e fakatau he totongi 'oku ma'ama'a faufaua koe lahi ange 'a e pa'anga 'oku mono'i koe holo ange ia 'a e totongi 'o e koloa 'oku fakatau atu

4. 'Oku fakahoko 'aki 'a e 'a e senita faka-sosiale, 'ikonomika mo faka-politikale pea ke ho'ata atu na'e 'i ai 'a e tu'unga tala'a pea ke fakatonuhia'i 'aki 'a e  fakatau 'oku fakahoko

5. 'Oku 'ikai ke 'oatu 'a e fakamatala totonu ki he ma'umafai 'oku ne pule'i 'a e koloa ka koe ngaahi fakamatala 'ikai mo'oni mo fakamahamahalo 'i he funga 'o e 'asenita takihala mo siokita 'o tupu ai hono fakatau ma'ama'a atu 'a e koloa koia

'Oku 'ikai foki totonu ke tukunoa'i 'a e fo'i fakatau ko'eni he 'oku 'iai 'a e fehalaaki heni 'i he fakafuofua 'a e kakai anga maheni 'o e fonua mo 'enau vakai atu 'aki 'enau fakakaukau lelei 'oku mole 'a e pa'anga Tonga 'e $21 miliona he 'ata'ataloa pea 'oku 'ikai koha me'a si'i 'eni ki he fonua.

Kapau leva 'oku hoko ha tu'unga veiveiua 'i he fakatau ko'eni pea 'oku te'eki ai ke fakakakato 'e he ongo tafa'aki hona fatongia ki he aleapau ko'eni pea 'oku 'i ai 'a e makatu'unga lelei heni ke ta'ofi leva kei taimi.