"Hola e fai kae tuku e foto": Fetongi lakanga Minisitā ‘a e Kapineti ^Featured

20 Sanuali, 2017. Kuo ongona ‘i he fonua ‘a e fehikitaki ‘i he Kapineti ‘a ia ‘oku hiki ‘a e Palēmia ki he Potungāue ki he Ngaahi Ngāue Fakalotofonua (Internal Affairs) ‘o fetongi ‘a Penisimani Fififta kae hiki ‘a Penisimani Fifita ki he Potungāue Ako. ‘Oku feinga leva ‘a e kolomu ni ke filihi ‘a e ‘uhinga ‘o e fehikitaki ko’eni.

‘Oku mahino pe foki koe Potungāue ki he Ngaahi Ngāue Fakalotofonua ‘oku nau pule’i ‘a e fokotu’utu’u mo e teuteu ki he Sipoti ‘a e Pasifiki pea ‘oku lolotonga fe’ao ‘a e Potungāue Ako mo e ngaahi polopalema ‘oku te’eki lava ke solova makatu’unga he ngaahi vīsone mo e misiona ‘a e Minisitā kuo hiki atu ‘a ia koe Palēmia ia ‘o e fonua Samuela ‘Akilisi Pohiva.

‘Oku ‘iai ‘etau palōveape ko e “Hola e fai kae tuku e foto” ‘a ia ‘oku ‘uhinga ia ki he ika ko'eni koe fai mo e taimi ‘oku ne taa’i fakalavea’i ai ha tangata pe koha ika kehe. ‘E hola e fai ia kae nofo ‘a e kona ia ‘a ia ‘oku ‘i hono foto ‘i he sino ‘o e tokotaha ‘oku ne taa’i pea ‘e iku ki he mate ka ‘ikai lava hano faito’o.

‘I he filihi ‘a e kolomu ni ‘oku ho’ata mai koe ‘alunga ia ‘o e fehikitaki ko’eni ‘a ia koe fatongia ‘o Penisimani Fififta kene faito’o ‘a e kona ‘i he Potungāue Ako kuo tuku ai ‘e he foto ‘o e fai ‘o hange koe lau ‘a e palōveape “hola e fai kae tuku e foto’.

‘Oku mahino foki ‘i he taimi tatau koe Sipoti 2019 ‘oku ‘i he malumalu ‘o e Potungāue ki he Ngaahi Ngāue Fakalotofonua pea hange tokua ‘eni ko e hiki kiai ‘a e Palēmia ke faito’o mo fakalelei ‘a e fokotu’utu’u teuteu ki he sipoti 2019. Ko e fehu'i leva pe 'e faito'o fefee'i lolotonga 'oku 'ikai lava 'o faito'o 'a e Potungāue Ako.

Ko e toki fakanafala mo’oni ‘eni he ‘oku mahino ki he fonua ‘a e vilita’e’unua ‘a e Palēmia mo ‘ene feinga ke veteki ‘a e ngaahi fokotu’utu’u kuo fakahoko ‘e he Komiti Fokotu’utu’u Sipoti 2019 ‘a ia ‘oku Sea ai ‘a Lord Sevele. ‘Oku lahi fau ‘a e ngaahi sīpinga moe fakamo'oni ‘o e vilita’e’unua mo e feinga fakamoveuveu ko’eni he kuo toutou ‘ohake ‘ehe ngaahi mītia ‘i Tonga ni mo muli pea iku ki he mo'ua 'a e Pule'anga 'i he Fakamaau’anga.

‘Oku ‘ikai toe faka’ilonga ua ‘oku natula fakamoveuveu pe ‘eni ia ‘o fakatatau ki he ngaahi tu’utu’uni mo e palani ‘a e Komiti kuo fakalao’i ‘e he Lao Sipoti 2012 pea tali ‘e he Kosilio Sipoti ‘a e Pasifiki. Kuo mahino mai foki ‘o fakatatau ki hono faka’eke’eke ‘o e Palēmia ‘e he ngaahi Kautaha Ongoongo koe fetongi faka-taimi pe’eni ‘a ia ‘i hono filihi ‘oku ‘ikai fu’u mahino ‘a e ‘alunga ‘o e fetongi ko’eni.

He’ikai foki ke tau ofo kapau ‘e hoko ha ngaahi feliuliuaki ‘i he Potungāue Ako pea na’a koe ‘uhinga ia ‘o e fehikitaki faka-taimi ko’eni ke malava ke fakahoko ha tu’utu’uni ‘e ‘ikai malava ke ho’ata ‘oku ‘i ai ha fepakipaki moha filifilimānako (conflict of interests and nepotism) pea ka lava kotoa ia pea toe fakafoki ‘a e fehikitaki ko’eni ki he tu’unga ki mu’a.

Ko e kaveinga leva ‘oku fai kiai e hoha’a mo hono filihi na’a fakafoki e fehikitaki ka e toe nofo ha kona ia ‘i he Potungāue ki he Ngaahi Ngāue Fakalotofonua he ‘oku lahilahi ‘a e palopalema ‘oku hoko ‘o makatu’unga ‘i he fehopokaki holo he ngaahi seakale.

‘Oku fai foki mo e tokanga ‘a e filihi ki he falala’anga ‘o e kau Minisitā ‘o e Kapineti he ‘oku hange ‘eni ia koe taki pe ‘oku ne malava mo poto ke fakahoko ‘a e ngaahi fatongia lalahi 'i he Pule'anga ‘o hange koe teuteu ki he Sipoti 2019 pea fakaongoongo leva 'a e toenga 'o ki'i ta'ofi faka-taimi ke nau toe fakakaukau pea mo 'ikai toe fehu'ia ha tu'utu'uni.

'I hoho filihi mei he tafa'aki 'e taha koha taha pe 'oku matafefeka (pulou kema), vilita'e'unua, mo natula faka-tikitako tene lava 'a e fa'ahinga 'aliaki ko'eni.

'Oku 'ilo ngofua 'a e fa'ahinga peteni faka-taki pehe ni pea koe 'uhinga tefito pe ia kiai koe 'ikai ha taukei fe'unga moha 'ilo fe'unga ki hono tataki mo fakalele 'a e fonua.

'Oku hanganaki mai foki moe fili fakahāloto (vote of no confidence) ka 'oku 'ilo'i foki mei he ta'au 'o e 'aho ni kapau 'e lava ke tuku ki tu'a 'a e taki pea 'e nofo leva 'a e kona 'oku fai e lave atu ki ai 'i 'olunga 'i he ngaahi feitu'u na'e fakahoko fatongia ai 'o mo'oni ai pe 'etau palōveape ko e “Hola e fai kae tuku e foto”