Kei valevale faihala (corruption) ‘i Tonga fakahoa ki he ngaahi fonua muli: ‘Aisea Taumoepeau Featured
1 Tisema, 2016. Kuo fakahā ‘e he Komisiona ki he Vā moe Kakai ‘Aisea Taumoepeau ‘oku kei valevale ‘a e faihala pe koe corruption ‘i Tonga ni ‘o fakahoa ki he ngaahi fonua muli kau ai moe Pasifiki.
Ko ‘Aisea Taumoepeau foki koe Minisitā malōlō ia ‘o e Potungāue Lao ‘i Tonga ni pea na’a ne fakahā ‘eni ‘i ha faka’eke’eke moe ongoongo ‘a e Letiō Tonga ‘i he ‘aho Tūsite 29 ‘o Novema.
‘Oku ‘ikai ‘uhinga ‘a Taumoepeau ‘oku ‘ikai hoko ‘a e faihala (corruption) ‘i Tonga ni ka ‘oku ‘uhinga ‘eni ki hono fakahoa ki he ngaahi fonua muli moe voliume pe lahi 'a e faihala 'oku hoko 'i he ngaahi fonua ko'eni.
‘I he fakamatala ‘a Taumoepeau na’a ne fakamamafa’i ‘oku kei mahu’inga ke fakahoko ‘a e ngāue ke ta’ofi ‘a e ngaahi faihala ‘oku hoko he fonua kae tautautefito ki he Pule’anga pea ‘oku ‘ikai koe Komisoni pe ki he Vā moe Kakai (Public Relations Commission) ‘oku nau fakahoko e ngāue ko’eni ka ‘oku kau kiai ‘a e ‘Ofisi ‘o e ‘Ateni Seniale mo e Potungāue Polisi.
Na’e toe fakahā foki ‘e Taumoepeau ‘oku ‘ikai fa’a malava lelei ke fakahoko ‘a e ngaahi ngāue ki hono fakatotolo’i ‘a e faihala ‘o ‘uhinga ‘i he tokosi’i ‘a e kau ngāue ‘i he ngaahi tafa’aki ‘oku nau ngāue ki he kaveinga ni.
‘Oku malie ‘eni he koe ngaahi uike kuo maliu atu na’e ‘i ai ‘a e lipooti ‘a e ‘a e kautaha ongoongo Stuff na’e ‘ulu’i tohi ‘aki ‘a e “Corruption in Paradise” pe koe “Faihala ‘i Palataisi” ‘a ia na’a ne tukuhifo mo’oni ‘a Tonga ‘o pehe koe fonua ia ‘oku lahi taha ia ‘a e faihala ‘i he Pasifiki.
‘Oku ‘ikai puli foki ‘i he taimi tatau ‘a e siolalo ‘a e ngaahi kautaha ongoongo muli ki hotau ki’i fonua ni ‘o nau fa’a to’o hala’i ‘a e ngaahi ongoongo fekau’aki moe fonua pea ‘oku toutou hoko foki ‘eni. ‘I he taimi tatau foki ‘oku fakahā ‘e Taumoepeau ‘oku valevale ‘a e faihala ‘i Tonga ni 'o fakahoa ki muli.
‘Oku fakamo’oni ‘aki foki ki he fakamatala ‘a Taumoepeau ‘a e ngaahi keisi natula kehekehe ‘o e faihala (corruption) ‘oku hoko ‘i he ngaahi fonua ‘o e Pasifiki pea 'oku 'omai faka'aho 'e he ngaahi kautaha ongoongo pea ‘oku ‘ikai fa’alaua ‘ene hoko ‘i he ongo fonua ‘a ia ‘oku ui koe tokoua lalahi ‘o e ‘Otu Motu Pasifiki ‘a Nu’usila mo ‘Aositelēlia.
‘Oku ‘ikai ‘uhinga ‘eni ‘oku ‘ikai hoko ‘i Tonga ni 'a e faihala (corruption) hange koia 'oku lave'i atu 'i 'olunga he ‘oku lolotonga hoko ‘a e ngaahi faihala (corruption) lalahi ‘i Tonga ni pea fakamafola mai ‘e he ngaahi kautaha ongoongo 'o kau ai 'a e ngaahi tu'utu'uni 'a e Faakamaau'anga ngaahi kesi kuo lipooti mai 'e he ‘Atita pea ‘oku mahu'inga ke fakahoko ha ngāue fakavavevave kiai.
'Oku 'i ai foki moe 'amanaki 'a e fonua 'e ngāue leva 'a e ma'u mafai ke fakangata 'a e faihala he fonua ni.
11 comments
-
Samiu
Nae tonu foki ke nofo pe ene fakamatala he faihala a Tonga ni ke oua na'a a'u ki he faihala 'a e ngaahi fonua kaunga'api kae ha'u ia o talamai 'oku 'ikai ofiofia, ko e ai pea sio e kau Minisita ia mo e kau Fale Alea ki he keu lefu a e faihala pea nau feinga nautolu ke potupotu tatau mo e ngahi fonua kaunga'api -
Mahalo kuo taimi ke fkakaukaui lelei, ehe puleanga, a tuunga fakangaue, o e tokotaha ko eni mo ene misiona fkangaue moe uhinga oku kei fkangauii ai. He oku hange, mei hene fkamatala oku tuku mai he media, kuo fkafisi (resign from preventing corruption) mo tuku ene ngaue totonu (primary role) aia koe taofi, holoki, mo fkasiisii a e tuunga moui fka maumaulao i he fonua, ka oku heke mai ia koe tokotaha tuukimua ke malui a e hingoa lelei o e fonua (public relations officer). Koe ata totonu pe eni o e talanga oku fai - he kuone taukapoi mo fkaikaii eia a mea oku tau sio tonu ai ko e hala mo e loi. Ko e ha leva ha tau fkamaopoopo mo fkatuamelie ki he ngaue o e ofisa ko eni mo e ola o ene ngaue oku totongi he puleanga kene fkahoko?
-
Totally jaw dropping comment by Commisioner! bye bye integrity. just threw the integrity of his office out the window. Unbelievable. Difference with corruption in Aust and NZ is that there, high level corrupt people also go to jail.
Time for a new commissioner. -
Oku tau faka'amu ki he fonua oku si'isi'i ai e faihala pea oku ki'i ongo faikehe 'a e fakamatala 'a e komisiona.. ha kuo kamata fakamatala ai ia he faihala 'o fakahoa ki he ngaahi fonua kaunga'api kae ikai fakamatala mai ki he me'a oku tau lolotonga tofanga ai. Ko 'enau ngaue koe tau'i e faihala 'I Tonga ka oku 'ikai koe fakangali lelei pe moe fakahoa takai holo.. Ta oku 'ikai pe ha 'amanaki ki he ki'i fo'i piliote he founga ko'eni oku tau lele'aki ... tuku pe oua e hoha'asi he oku te'eki ke a'u ia ki he tu'unga oku 'iai a Haamoa pea mo Fisi. ka fakahoa he fai hala I Tonga pea mo e tokolahi o e fonua pea e ma'olunga atu pe a e piliote ha toe fonua I mamani.
Oku kii ma'ulalo 'aupito e fo'i fakanafala ko 'eni a e komisiona ki he tau'i oe faihala I Tonga...
Malo e ngaue foki a ki 'api ta oku ikai ha fai hala I he fonua ko Tonga pea oku ikai totonu ke hoha'a e fonua he oku kei si'i pea oua fkmoleki ha paanga ki he potungaue pehe ni moe maumau taimi foki..
Malie Komisiona ki he tau'i oe fai hala... -
Koe 'asi pe 'a e hingoa ia 'o Lavulavu pea 'e 'ilo mei 'Amelika mo Hawaii mo e Selo mo fe fua pea mahino leva ia 'oku lahi 'a e corruption 'i he piliote. Ko 'ena kuo kau atu kiai mo Puleiku mo e Lavu fefine pea 'e fano atu leva 'o hange ha leta ha sengai fanaika puipui ange he mo Hou'eiki.
-
Kautama 'oku mahini lelei pe fakamatala 'ae komisiona pea ko'ene fakahoa pe ka mou ki;i fakmokomoko hifo pe he 'oku mo'oni pe ho'omou 'uinga ka kiate au ko anga 'ene fakatataa mo ;ene fakahoa ki he ngaahi fonua muli.
-
'Oku tau fa'a anga'aki foki e tafoki hake pe 'o tui kiha lau 'ahai mo hai kae hili koia na'e te'eki fai hano savea'i fklelei 'ona ke fkmo'oni'i'aki 'oku pau & mo'oni 'a e taukave koia. Hangee tofu pe ia ko 'eku vakai hifo ki he lau ko 'eni 'a Komisiona Taumoepeau. Toki talamai ni 'ehe kautaha ongoongo 'STUFF' mei Nu'usila ko Tonga ni (Palataisi) 'a e fonua kolapuu lahi taha he pasifiki. Toe fakamo'oni kiai e Palemia 'Akilisi Pohiva, 'one tukuaki'i 'oku fu'u lahi e faihalaa & kolapuu he fonua ni pea hokohoko eg. tongasat, paasipooti, etc. 'o a'u mai kihe ongo pule'anga 'o Sevele & Tu'ivakano. 'Aia kiate au ia, koe lau ko 'eni 'a e Komisiona 'oku 'ikai 'omai ha fkmo'oni fe'unga ia ai keu pehee ai 'oku mo'oni 'ene lau, 'oku kei valevale 'a e faihala he fonua ni. Koe 'ulu'i tohi (heading) totonu e lau 'a e Komisiona na'e tonu ke pehe, " Kuo polo'uto e faihala (corruptions) i Tonga 'o tatau moe ngaahi fonua muli". Koe lea valevale koha ki'i pepee 'oku kei ako totolo te'eki tu'u pe lava o lea. Ka koe faihala ia 'i Tonga ni kuo fu'u tangata 'o 'ikai kei valevale ka kuo lele ia mo kaikaila pea 'e fiu tuli ke puke mai. Mo'oni e lau 'a e finemotu'a Kotu, ko 'emau lolenga fkmotu pe 'eni ia 'amautolu. Kamata tama keu hoha'a ki hano 'ave ha'aku launga ki he 'Ofisi 'oe Komisiona....hooiii.
-
'Oku totonu pe ke toe fakatokanga'i 'e he Komisiona 'a e ;ahi 'o e corruption fakatatau ki he tokolahi 'o e kakai 'oe fonua 'a ia kapau 'e savea'i pehe'i 'e motu filo atu mahalo 'a e ki'i piliote ia.....
-
Me'a faka'ulia ia ko 'etau mei tafea pe he faihia & kolapu he 'aho kota kae talamai pe 'oku kei valevale. 'Ikai keu tui tatau au moe lau 'a e Komisiona. Mahalo koe ngaahi hia pe 'ena ia 'oku lipooti kianautolu 'oku valevale. Koe kuonga kolapu lahi taha 'eni talu e tukufonua ki langi. Pea kuo kolapu e ngaahi level kehekehe he Pule'anga, ngaahi siasi, etc. kae talamai ia 'oku kei valevale. Hala lahi 'aupito ia, pea 'ikai 'ilo pe kohai na'a ne fai e savea ko 'ena Komisiona.
-
Fo'i lau 'eni ia 'oku faikehe 'aupito kia au. Tala 'oku kei valevale 'a e faihala 'i Tongani, kae 'osi 'oku 'ikai fa'a malava lelei hono fakatotolo'i e ngaahi faihala he 'oku tokosi'i e kau ngaue.
Koe taha, koefe ngaahi fonua muli mo pasifiki 'oku fakahoa kiai. He ko 'Aositelelia & Nu'usila koe ongo fonua Pasifiki, pea kuopau ke lahiange faihala ai he 'oku nau toko lauimiliona kinautolu. Na kuo taimi ke holoki e vahenga 'o e Komisiona & CEO he 'oku kei valevale pe faihala 'i Tonga.