Response to PM’s comments on Pacific Games Preparations Featured
Prime Minister of Tonga Hon. 'Akilisi Pohiva
14 October, 2016. The TASANOC Interim Secretary General and Member of the 2019 Organizing Committee, Takitoa Taumoepeau, wants to clarify the issue on the preparation of the golf course for the Games.
Takitoa says that he has explained time and again to the Government Facilities Committee (GFC) as well as the Government Technical Advisory Team (GTAT) that the original proposal for golf to be played on the 9-hole course and the existing golf course at Manamo’ui (Tonga Golf Club) only needed a minor reconfiguration and extension.
Further, this has been fully endorsed by the Pacific Games Council (PGC).
If only the GFC and Government followed the previous proposal by the Organizing Committee, preparation and construction could have been almost at half-way stage by now.
I urge Government to critically look at key documents which would assist in its delivery of the facilities (Bid Document, Host Agreement, PGC Charter) as well as closely liaising with the OC and TASANOC to ensure that constructions are compliant with International Federations (IF’s) standards.
Finally, let the professionals get on with the job of construction of the facilities, and Government to concentrate on its main role of funding the Games.
-TASANOC
10 comments
-
Nepituno kuo iai ha ongoongo fekau'aki mo e tengetange o e Palemia?
-
'Ilonga pe ha me'a 'e kau kiai 'a e Palemia 'osi mahino pe ia he'ikai ke ola lelei ia. 'Uluaki na'a ne fili pe 'e ia ia ke ne hoko ko e Minisita Ako pea ne fokotu'u ai 'a e system fo'ou ki hono fakamaaka 'a e sivi 'a e fanau ako. Ko e ha leva e ola ne hoko 'i he'ene fokotu'utu'u fo'ou na'e fai? 'Ikai ke toe tali ia ha toe 'apiako 'i tu'apule'anga 'a e ngaahi ola 'a e sivi 'a e fanau ako Tonga mole ai mo e faingamalie hoko atu 'a e si'i fanau ki tu'apule'anga.
Hoko mai eni ne huu ke tuli 'a e komiti na'e fokotu'u ke nau fai hono langa 'a e ngaahi facilities ki he sipoti ka ne fakalele 'e ia hono langa 'a e ngaahi facilities koia ki he sipoti 'o e 2019. Ha leva me'a ku hoko he taimi ni? Tu'u hake leva ia 'o tala he'ikai ke lava 'o fai mai 'a e sipoti ki Tonga ni koe'uhi ko e 'ikai ke 'i ai ha pa'anga. 'Oku 'i ai pe 'a e pa'anga ia ka 'oku 'osi ia hono totongi 'aki 'a Piveni pea mo 'ene fu'u system ta'engaue.
Na'a ne me'a foki 'i falealea na'e faka'amu ke langa ha mala'e taa pulu fo'ou he ko e mala'e taa pulu lolotonga 'a ia 'oku tu'u 'i 'Atele he 'oku luo 9 pe koaa ia ka 'oku fiema'u ia he sipoti 'a e pasifiki ke luo 18. Neu sio hifo 'i he fakamatala 'a e tokotaha pea mei he komiti 'a e Sipoti 'a e ngaahi pasifiki ne 'ikai ke ne fiema'u 'e ia ke toe langa ha mala'e taa pulu fo'ou he 'oku ne 'ilo 'a e faingata'a fakapa'anga 'oku fe'ao mo e Pule'anga Tonga. Kae hange ko e lau 'a e article 'i 'olunga ne fiema'u pe ke ki'i fakalelei'i pe 'a e mala'e taa pulu lolotonga he 'e lava kotoa pe ai 'a e ngaahi fe'auhi taa pulu. Kaekehe ku fie langa mala'e taa pulu fo'ou pe foki e Palemia ia.
Ko e toki Palemia 'oho'ohonoa taha eni 'i he hisitolia 'a Tonga ni. -
Ko e poini 'oku ha mai 'oku 'ikai pe ha taukei alea ia 'a e Palemia he levolo ki 'olunga ki hano fa'ufa'u ha founga ke ma'u ha pa'anga ke fai 'aki 'a e langa. Kapau na'e lotolelei pe Palemia ia ke nau ngaue fakataha moe komiti langa 'oe sipoti mei he kamata, 'I he tamini kuo ha sino mai .'a e u langa pea fakalanga mo fakalotolahi ki he to'utupu 'o e fonua ke nau kau mo teuteu malohi,fakamalohisino ki he sipoti 2019, aki 'a e 'uhinga he 'oku nau mamata 'oku fai he pule'anga mo e fonua 'a e ngaue lahi ke tokoni'i 'a e hakotupu 'o e fonua. Ka tau toe toloi mahalo 'e liunga 4 'a e fakamole 'I he hikihiki 'a e koloa mo e vahe 'a e kau langa pehe ki he exchange rate. Fakatata'aki 'eni: kapau kuo pau 'a e tokoni 'a PNG, kou tui au fiemalie PM ia ke hoko atu langa 'oua toe ta'ofi. 'Oku hanga he foi fakakaukau ko'eni 'o tuhu'i malohi mai koe langa ki he sipoti 'oku base hono hoko atu pe taofi 'I he taukei alea ki 'a e PM ki hono funding ha u project lalahi, ka 'oku 'ikai ko e pehe 'oku hala mo e pa'anga. Ne 'osi tuku mai pe he Minista Pa'anga lolotonga 'a e fakamatala 'I he ngaahi mahina ki mui ni mai 'e ma'u pe taketi ki he sipoti.
-
Kou tui 'okapau na'e loto lelei pe pule'anga ia koeni 'o hu mai pe ki loki misini 'o hoko atu e ngaue na'e lele lelei pe me'a kotoa..he koe natula eni e fa'ahinga pule'anga fili na'e fai ki ai e feinga..he koe ha e me'a na'e ngata ai pule'anga motu'a pea nau kamata ai he koe ngaahi ngaue 'oku nau lolotonga lele ai ko e ngaahi fokotu'utu'u ia 'a e ngaahi pule'anga kimu'a, he ko e talu e humai 'a e pule'anga koeni te'eki fakahoko ha fo'i ngaue pe fokotu'utu'u 'e taha 'e 'alu ta'e fehu'ia mo fakamole pe... he 'okapau na koe pule'anga motu'a pe na'a nau poupou'i 'a e sipoti kou tui kuo fuoloa e lele e ngaue...kae hange 'oku lahiange loto taufehi'a mo e fakapolitikale'i e sipoti ke tuai ai e ngaue..ko e lau ki he pa'anga ko e takihala'i pe, kapau te tau sio ki he ngaahi fakamole mo e ngaahi mo'ua noa'ia 'a e pule'anga koeni he faitu'utu'uni hala mahalo ne mei 'aonga atu ia ki he langa ngaue 'oku fai ki he sipoti..na'e 'osi maau mai 'a Nu'usila ke tokoni, afe hake Palemia ia ki Papua New Guinea uhinga pe ko e feinga ia 'a Feleti pea te tau tali leva ki he lau 'a e Palemia ki PNG..,mahalo mahu'inga ange paaka 'a e Palemia 'i Patangata ke fakapa'anga ia....malie e
-
'Ofa mai aa Palemia 'o tuku e lotokovi kia Feleti Sevele, kae fai aa ha ngaue fakataha, he koe fu'u pa'anga lahi faufaua 'e hu mai ki he fonua, ka fai mai e sipoti ki Tonga ni. Tuku 'etau falala tangata ka tau falala ki he 'Otua. Mo'oni e lau 'ae himi, Ka ne 'ave ki he 'Eiki si'o ngaahi fu'u mo'ua, Te ne ala pe 'o hiki, hilifaki hono uma, Te ne toho pe ke ofi 'au pe hono ma'ama'a, tu'u totonu 'o malohi, faingofua 'ae faingata'a.
-
Na'e 'iai hoku kau me'a na'a ne fkha mai....."Koe ha hono 'aonga 'etau fkhoko 'ae SPGames 2019 pea hili koia pea tau nofo faingata'aia, he teeeeeeeeeeeeeeeee 'ae Leleva pea teeee ai moe tepokimei..........
Malo 'ae Palani fkofoofa moe Ako lelei kuo lava.........ka 'ikai topono hoto loto he me'a 'oku 'alama'u 'ehe Fonua.....'oku hook pe ete kaikaila mai 'o ha hange tofu pe ha Simipale Tatangi.....
1. Na'e te'eki lava 'ehe Pule'anga motu'a 'o Tanaki ha Pa'anga Fe'unga ke fkhoko 'aki 'enau mnohe misi na'e fai,koe me'a 'oku nau fai koe li mai kihe Pule'ang 'oe aho ni ke nau Faingata'a ia ai.
2. Koe Sipoti koe me'a fkofoofa ke fkhoko , kae 'e fktefito pe mei hotau Ivi Fkpa'anga...........
3. Ko kinautolu 'oku ngutu Tamu Lea kihe Kave'inga ko'eni,'oku ke tauataina pe kake vakai , koe Komiti na'e fklao'i 'ehe Pule'anga 'o Tu'ivakano, ko kinautolu pe 'oku nau 'inu hono melie............vakai 'ange kihe'enau fkmole ki he'enau Vahenga he ta'u 2015 moe ng fkmole kehe...'Oku laka hake he taha miliona Tupu........Fkulia!!!!!
4. Fokotu'u atu ka 'oku 'ikai ke ma'u 'ehe Fonua moe Pule'anga ha Peseti 'e 60 % 'ae fkmole kihe Sipoti SPG 2019 pea tau tali lelei ke mohetolo 'atu 'aki ha ta'u 'e 10, ka tau tanaki ha Pa'anga mo teuteu kiai..........
5. Koe me'a pe 'ae SPG council's ke ma'u 'enau Pa'anga pea pehee kihe Komiti Sipoti SPG a Tonga 2019.
6. PM Akilisi, 'oku 'ikai ke 'aonga 'ae Tangi ke Vikia, kae auhia 'ae Kakai Masiva 'o Tonga....... -
Kainga, ka 'oku 'ikai ha pa'anga ke fai 'aki 'ae ngaahi langa oku fiema'u ke fai, ofa mai aa o tuku moe mafasia ae kakai. Kuo hili holo ae haamonga oe feauhi sipoti ni, o ne uesia ae ma'u'anga mo'ui ae kakai o kau ai moe tokoni fakapa'anga 'oku fai mei muli. E nofo koaa ae kau sipoti moe kau mamata i fe? Oku lahi ae ngaue ke fai ke lava a Tonga o fakahoko ha feauhi lelei. Ko hono fakaofa, ko etau masiva. Oku iai etau lea motu'a oku pehee, "Koe katoanga mo hono tutuku." Koe fute kihe fai katoanga ka e foki ae kakai pea te tau tofanga moe faingataa'ia. Oku mooni ae Palemia. Ka oku tau masiva, tau fai ae me'a ae masiva.
-
Kuo mahino koe fatongia 'oe Pule'anga koe kumi pa'anga ke fai e langa ko'eni pea kapau 'oku ikai lava e Pule'anga oku kumi ha pa'anga pea mahalo koe tonu taha pe ke tuku a moe fakapiko.... Oku lahi e ngaahi mea mahu'inga ange ki he fonua he sipoti ko'eni pea ne kamata 'aki pe ia e loi... he koe campaign na'e 'ave kuo 'iai e pa'anga e lau miliona 'a e fonua kuo osi maau ia pea koe toenga 'e toki kole leva.. kuo fakamahino mai 'e he Minisita pa'anga malolo koe loi kotoa na'e 'ikai ha pa'anga ia 'a e fonua ne tuku ki he sipoti ko'eni.. koe fa'ufa'u pe 'eni ia 'a e ki'i komiti ko'eni ke 'iai ha ki'i me'a kenau mamanava ai mo vahe lahi ai ... Malie e ..
Oku 'ikai ha palopalema ia kapau na'e 'iai ha seniti 'a e fonua ka koe palopalema koe pakupaku...
Fefe ke tau tali oku 'ikai lava e he fonua ko Tonga o fund e sipoti ko'eni pea koe me'a pe ia 'e hoko ki he kolekole koe fiutali moe fetaliaki...
Tau loto taha a ke ta'ofi katau hoko atu ki ha me'a 'e taha -
Ta ko ena ne te'eki ke nau lau e ngaahi documents 'oku kaunga tonu ki hono palani e sipoti. Ka koe 'atunga foki ia e tui pe ki he'ene fanau moe vili ta'e'unua. Ka 'oku mo'oni lahi a Takitoa, 'ave ngaue 'ae kau palofesianle kia nautolu ka tau nounou. Pea tuku atu a foki hono kei faka'efihi holo e loto kovi kia Feleti Sevele moe ngaahi pule'anga ki mu'a kae feinga'i ke 'uinu e fonua mo ene ngaahi palani ngaue ki mu'a.
-
Mou si'i tukunoa'i emoutolu e Palemia he ko e ngaahi topiki ia oku pikima'u ia heene fakakaukau pea heikai toe mavahe ene malanga 'ana mei ai, me'a pe ko 'etau ngalivale heene veiveiua, ka kemou tali i he loto hangamalie.