Pule’anga Fakaangaanga 'oka ikuna ha Fili Fakahāloto Featured
Kolomu Filihi
Pule’anga Fakaangaanga ma’a Tonga 'oka ikuna ha Fili Fakahāloto (Vote of No Confidence)
Ko e anga pe ‘ena ‘a hono filihi ‘e he kolomu ni ha Pule’anga fo’ou ma’a Tonga 'okapau 'e ikuna ha Fili Fakahāloto hange koia 'oku talaki 'e fakahoko ke kahau vave mai. Ko e fakakaukau tau’atāina pe 'eni ‘a e kolomu ni.
'Oku 'iai 'a e tu'unga 'e ua 'oku fai hono siofi hange ko e lakanga Palēmia mo e Tokoni Palēmia. 'Oku filihi 'e he kolomu ni 'a e ongo lakanga ko'eni pea ‘e malava pe ke fetongi pe ‘a ‘Aisake Eke mo Samiu Vaipulu he ongo lakanga ‘i ‘olunga ka kuopau kena to’o ‘a e Potungāue ‘oku ha’i atu ki he lakanga Palēmia mo e Tokoni Palēmia.
'Oku anga pehe ni leva 'a hono filihi 'e he kolomu ni ha Pule'anga fo'ou ma'a Tonga;
Palēmia, Minisitā ki Muli & Malu’i: Samiu Kuita Vaipulu pe ko e Palēmia & Minisitā Pa’anga: ‘Aisake Eke
Tokoni Palēmia & Minisitā Pa’anga: ‘Aisake Eke pe Tokoni Palēmia, Minisitā ki Muli & Malu’i: Samiu Kuita Vaipulu
Minisitā Ako: Ui mei tu’a pea ko e kanititeiti lelei taha 'oku fokotu'u 'e he kolomu ni ko ‘Ana Maui Taufe’ulungaki
Minisitā Mo’ui: Saia Piukala
Minisitā Ki he Ngaahi Ngāue Lalahi: Lord Nuku
Minisitā Ngoue & Toutai: Semisi Fakahau
Minisitā Fonua & Minisitā Ngaahi Ngāue Fakalotofonua: Lord Vaea
Minisitā Leipa & Takimamata: Semisi Sika
Minisitā Lao & Polisi, Pilisone & Tamateafi: Lord Fusitu’a
Minisitā Ngaahi Pisinisi ‘a e Pule’anga: Tevita Lavemaau
Minisitā Fetu’utaki, Climate Change Environment etc. (MEIDECC): Sione Vuna Faka’otusia
Minisitā Ngaahi Ngāue Fakalotofonua: Vili Manuopangai
'Oku tui 'a e kolomu ni 'oku palanisi mo polopōsio 'a e Pule'anga ko'eni he 'oku kau loua pe kiai 'a e ongo fa'ahi 'i he Fale Alea pea 'oku kei tokolahi pe 'a e kau Fakafofonga fili 'ehe kakai 'o fakatatau ki he tokolahi 'o e sea 'o e kakai.
'Oku fe'unga mo e tokolahi 'o e kau nōpele fakatatau ki he sea 'oku nau ma'u he Fale Alea pea ngāue'aki 'a e totonu faka-Konisitutone ke fili mai 'e he Palēmia ha taha mei tu'a. Ko e ako ko e sekitoa mahu'inga ia pea 'oku fiema'u 'a e tu'unga faka-ako mo e taukei 'a e kakai 'oku nau 'ilo lahi ki he ako 'o hangē ko 'Ana Taufe'ulungaki.
10 comments
-
Oku fiema'u ehe fonua ha fresh air.'Oua toe ue'i ha minisita, koe PM pe ke fetongi kiha taha oku taukei hono feunu'aki e ngaahi tu'unga minisita lolotonga pe folau ae pule'anga he toenga 'oe teemi oku toe.Koau kou fk'amu ke ave potungaue ako kihe mafai 'oe Tu'i he koe matavai ia oe fonua ke oua na'a kele'i 'eha ngangau he kaha'u o hange koia kuo tau maataa tonu he ahoni.
-
Kau tangata malo e ngaahi fokotu'u fakakaukau ka ko e me'a ke tau tokanga'i ko e me'a ia 'a e Palemia hono fili 'ene kau minisita. 'Ikai 'aupito ke tau si'i kau ai. Koe me'a ko ee 'oku ou faka'amu au ki ai ke 'oua na'a toe minisita ha taha ne kau he paloti ke fakahaofi 'a Lavulavu mei he ngaahi faihala mo e kaakaa ne ne fai. Mahino eni ka fai ha paloti pea 'oku tonu kiate kitautolu kakai ke tau siofi lelei kapau 'e toe hiki nima e kau tama 'o 'ikai makatu'unga he isiu kae fai 'enau tauhi vaha'a pea 'oku tonu ke tau fai leva ha me'a ke fakahaofi hotau fonua telia hotau kaha'u. Na'e kole 'a 'Akilisi ke tuku ke ne fai e tautea 'o Lavulavu, 'oku tau kei tali ni ki ai pe 'e fai e tautea ko ia 'a fe. Ne tala 'e 'Aisake na'a ne ako mei he me'a na'e hoko. Mahalo kuo 'osi maau 'enau ngaahi fo'i tali takitaha ke fakatonuhia 'aki 'ene me'a 'e fai.
-
Fokotu'u atu au ka Akilisi ke foki mai pe ia meiheene folau o fetongi ene kau Minisita faihala ke avoid aki e vouti. Ofa mai tuku e vouti he e toe uesia e u pisinisi ha hu mai ha kautama foou o fai haanau tuutuuni foou teeki osi e tau e 2. E stable fefee leva ai hotau fonua he faahinga mea koeni koe vote of no confidence. Asili ai pe etau pakupaku he aleai e faihala kae ikai langa ha ngaue ke fakangaue'i e kakai.
-
Faka'ofo'ofa 'aupito e fokotu'u fakakaukau, ki'i fehu'i si'i pe kou tokanga kiai.
(i) Kou tokanga ki he tu'unga faka-sino mo'ui lelei 'a Samiu Vaipulu pe tene matu'uaki e fatongia Palemia he na'e stroke.
(ii) Kou poupou ke Palemia 'a Vaea he ko e Fakafofonga Nopele Fika 1, pea ko 'ene fokotu'u 'eni. 'Oku 'asi mai kimu'a, lea fakamatapule, quality lelei 'ene fa'a fakamalanga, pea ne fakafehu'ia fefeka e ngaahi me'a faka-policy 'a e Pule'anga lolotonga. Mahino 'oku tokanga ki he lelei fakalukufua 'a e fonua, ongo tonu, pea ne 'ilo koe taimi pe 'eni 'o e VONC, telia na'a tau toki hahaka tomui hake kuo tolalo lahi e fonua.
(ii) Kou toe poupou ke Tokoni Palemia 'a Dr 'Aisake Eke. Koe tangata ngaue malohi, tene fale'i lelei mo loyal ki he PM, humble ki hono kaunga Minisita, pea 'oku approachable ki he kau ngaue faka-pule'anga moe kakai. Toe pe ke 'oange kiai e mafai totonu, kae pau mo tau'ataina 'ene fai tu'utu'uni.
(iii) Koeha 'oku toko 3 ai pe kau nopele 'oku lisi mai, (Vaea, Nuku, Fusitu'a) kae li'aki a Ma'afu mo Tu'iha'angana? He koe ongo tangata lelei mo maheni ngaue 'eni.
(iv) Koeha 'oku li'aki ai 'a Siaosi, Fe'ao, mo Poasi? He 'okapau koe 'uluaki me'a mahu'inga ke ma'u ha toko 14, pea fakakau mai kinautolu, he'e ngali faingofua ange kinautolu he na'a nau huu tau'ataina, pea 'oku nau kei tu'u tau'ataina pe. Tenau feongoongoi he koe kau Tonga Hai, neongo 'oku nau ki'i tu'u 'ao'aofia pe.
(v) Kou tui 'e faingofua ange kau tau'ataina he kau PTOA 'e toko 4, 'oku lisi mai (Fakahau, Sika, Lavemaau, Vuna). He na'e 'iai 'enau MOU 'a kinautolu, pea na'e 'ikai kenau mei Minisita, kane ta'e'oua 'a 'Akilisi & PTOA.
(vi) Kou tokanga ki hono li'aki a Rev. Pohiva Tu'i'onetoa, he koe faifekau, pea 'oku fehi'a lahi ki he pule kovi mo fakalili'a he faihala. Pea ka paloti leva ma'ae pule kovi moe faihala, pea to'o aa hono Rev. 'ona 'o 'ai ha faifekau 'oku 'ikai fasi'a mo malualoi.
Kou fakamalo atu ki he Kolomu Filihii, he tuku mai e ngaahi fokotu'utu'u peheni, ketau luku fakakaukau kiai, kae taumai aa tetau lava o tala e loto 'o e tangata takitaha.
Faka'osi, koe me'a ta'e 'ilo'iloa foki na'a mana 'a Sihova ia 'o fakalotoa 'ene tangata malanga hoko SUTT ko 'Akilisi ke fakafisi ia kimu'a he VONC. He koe tangata lotolahi foki, fieli'aki mo'ui, faitotonu mo fehi'a he faihala. Pea 'oku ne 'osi 'ilo pe foki 'e ia koiaa 'oku 'ikai falala'anga. Kaikehe, koe paloti mahu'inga 'eni, he koe fili 'i he "pule lelei & faitotonu' vs "pule kovi & faihala." -
'Oku mahino pe koe anga 'eni pe ia 'o e fakakaukau pea 'oku 'ikai mahinio ia pe 'e hoko pe 'ikai ka 'oku mahu'inga ke tuku mai pe 'a e ngaahi fakakaukau ke tau sio mo laku pe kiai ha'atau ngaahi monomono. 'Oku ou fokotu'u atu pe 'e au ke palemia 'a Vaea he koia 'oku 'asi mai kimu'a 'o teke 'a e fokotu'utu'u ki ha fili pea 'oku totonu ke 'oange hano pale he 'oku loto lahi ke ;asi ki mu'a. 'Ikai ngata ai ka 'oku angai taki ange pe Hou'eiki ia.
-
Ko 'eku kole pe 'a'aku kihe pule'anga fo'ou ke 'ai mu'a au keu Konisela Fakalangilangi ma'a Polani he ko ena kuo fai e fetu'utaki fakatipilometika. Tukukehe kapau kuo 'osi maau ha taha ia he fanau 'a 'akili ke ne ma'u 'e ia e fatongia ko ia.
-
'I he ngaahi ngaangaa'ehu fakangaue 'a e PM mo e Pulepa'anga (Eke) hange 'oku na tu'u fehangahangai he taimi lahi. Fefe nai kapau na'e tlitalitu'u e fiema'u 'a e PM he ko hono kau teke'i mei mui ngalingali ko e ki'i ni'ihi pee he'ene Kapineti, kou tui kuo ka'anga e kappa ngako 'a e fonua. Malo Eke neongo kapau 'oku tasilosilo ka ko hono mo'oni 'oku ke slow down e kai 'a e kau tama he taumaia 'oku 'iai ha to'a 'e tu'u tokotaha. Maloo e ngaue lahi mo e 'ofa fonua. Ko e lilo na kaa kuopau ke kio.
-
Maalie mu'a Filihi e muna pea kohai oku ne ilo atu na'a matangi lelei e paloti o kapiteni e Konisenisi Lelei o liliu si'otau Pule'anga.
Kohai oku ne ilo atu naa hanga ehe Palemia ia o saupulu hotau vaka ke avoid aki e vouti.
Kaikehe koe kii fokotuu atu pe, ui ha taha mei tu'a kihe MEIDECC. Vakaii a Emeli Pouvalu kihe Potungaue Ako he kuo toulekeleka a Ana ia kihe fuu fakama'opo'opo e fai. Kaikehe ketau lotua hotau Fonua. -
'Oku malie lahi fo'i 'ai ia ko'eni pea 'oku lelei ke tau siosio atu pe he 'e ma'u pe timi totonu. Koe me'a 'e taha koe fili fakahaloto 'oku 'ikai mahino pe 'oku fefeka e tu'u 'a e kau tama ka 'oku fiema'u ke fai ha tokanga lahi kiai he koe va'inga fika.
-
'IKAI TALI 'A 'AISAKE EKE...
1) Na'e hikinima ke fakamolemole'i 'a Lavulavu 'i he "corruption" 'i Pule'angá. Neongo na'e vetehia 'a Lavulavu, na'e 'ikai tu'uma'u 'a 'Aisake Eke ki he taki faitotonú (good governance). 'Eke atu 'e Viola Ulakai pe koehā na'e 'ikai tu'uma'u ai he totonú, pea talimai 'e ia ko e me'a eni ke "ako mei ai." Ko e tali ena ia 'a e fānau valevale 'oku nau feinga ke fai e loi mo e kākā.
2. Mo e 'asi tasilosilo mai ki tu'á (transparency). 'Ikai ke ne poupou'i 'a e tala e totonū ki he kakaí. 'Osi mahino e kākā 'a Lavulavú, ka e 'ikai pe ke fai 'e 'Aisake Eke 'a e me'a totonú.
3. Taliui ki he kakaí (accountability), 'ikai faitotonu ki he kakai na'a nau fili ia mei he Vahe Nukunukú. Na'a ne palomesi ke faitotonu, pea ke poupou'i 'a e totonú 'i he 'e ne "campaign".
4. Mo e agama'a, faitotonu, angatonu (moral integrity). 'Oku 'ikai ko ha tangata faitotonu 'i he pa'anga 'a e Pule'angá. Na'e fetuukuaki mo e Palēmiá 'i hono totongi 'o e ngaahi vausia pa'anga e lau-kilu ki he foha 'o Lavulavú. Na'e 'oange 'e Lavulavu (bribery) ha'a ne totongi ke siokehe ka e toho e ngaahi sieke?
5. Na'e 'ikai ma'a 'e ne fakahoko 'a e mo'ua ki he Forbes Magazine. Na'a na fetuukuaki mo felohi'aki mo e Palmemiá pe kohai na'a ne faka-ngofua ke totongi 'a e US$250,000 ki he Forbes, 'a ia na'e 'ikai totonu ke totongi ha peni 'e taha.