Me’a ‘a e Palēmia Lotu Fakafeta’i Fakatahataha ‘a e Ngāue Fakapule’anga 2016 Featured
Palemia 'o Tonga Samiuela 'Akilisi Pohiva
Nuku'alofa, 13 Sanuali 2015. Ko e tatau 'o e Me’a ‘a e Eiki Palēmia’, Hon. Samuela. ‘Akilisi Pohiva, ‘i he Ouau Lotu Fakafeta’i Fakatahataha ‘a e Ngāue Fakapule’anga’ ki he 2016, ‘i he Holo , Fakamanatu ‘o Kuini Salote, he ‘aho 12 ‘o Sanuali, 2016 , 9.00 a.m.
Ko e ngaahi fakatapu’ ē, kuo kakato hono aofaki’, pea ‘oku ou kole ke u hūfanga ai, kae ‘atā mu’a ke ‘oatu ha ki’i talatalaifale, ‘i he fakatu’amelie, ke ‘apa’apa ngofua ai, ‘a hono kinikini mo fakatoka - mei - ‘ulu, ‘a e tōta’uu, pea mo hotau hala fononga, ki he 2016.
‘Oku ou tomu’a tuku ‘a e kolōlia’ ki he Toka – i – Ma’ananga’, ‘i he taulama hao mo e tali lotu ‘oku tau a’usia ai, ‘a e kamata‘anga ‘o e ta’u ngāue fo’ou’ ni. ‘Oku ‘i ai ‘a e fakafeta’i ‘i he mata’ikoloa kuo tō mei Ha’a Moheofo’, ‘o ‘aloua mo e falala mo e fili ‘a e kakai ‘o e fonua’, kuo lavengamālie ai ‘a e pule’anga’ ni, pea mo e kakai ‘o Tonga’.
‘Oku ‘oatu ‘a e fakamālō lahi ki he ‘Eiki Tokoni Palēmia’ mo e Hou’eiki Minisita ‘o e Kapineti’, ‘Eiki Sea’ mo e Hou’eiki Fakafofonga ‘o e Fale Alea’, Tu’i Fakamaau Lahi’, Sekelitali Pule mo e Sekelitali ki he Kapineti’, Lord Chamberlain, Faifekau Faka – Tu’i’, Kau Komisiona ‘oe Ngāue Faka- pule’anga’ (PSC) pea mo e Ngaahi Pisinisi ‘a e Pule’anga’ (PE), kau ‘Ōfisa Pule Mā’olunga’ (CEO) kotoa, pea mo kimoutolu ‘a e kau ngāue faka - pule’anga’ hono kotoa, ‘i he ‘otu Tonga’ ni, mo muli na foki, pea pehē ki he Kautaha ‘a e Kau Ngāue Fakapule’anga’ (PSA), Kautaha ‘ae Kau Faiako Tonga (FITA) mo e Ngaahi Kupu Fekau’akii, tu’unga ‘i he ngaahi fatongia kaafakafa kotoa pē, kuo lākai mo fakakakato, ‘i he 2015, pea mo e laumālie uouangataha na’e malava ‘akii. Sino e me’a, ‘oku ou puke ‘a e faingamālie’ ni, ke fakafe’iloaki atu ‘a e fakakaukau tatakii (theme).
“KO E KĀNOKATO E FA’UNGA PULE MA’A TONGA’.”
Kuo lava e ‘uluaki ta’u e fakahoko fatongia ‘a e Pule’anga ‘oku taku ko e ‘uluaki pule’anga fili ‘e he kakai. Ko e ngaahi to’o fatongia kotoa ne tau feia ‘oku lava ke fai hano sivi’i mo hono fua tautau ‘e he kakai ‘o e fonuaa pea mo ‘Ene ’Afioo mo e Hou’eiki ‘o e fonuaa. Ko hono ola ‘o e fuatatau koiaa, ko e me’a faka fo’ituitui ‘a hono vakai’I ‘etau fua fatongiaa. Ko e Pule Lelei ko e me’afua pe ko e kapasa ia na’e tulifua ki ai ‘etau folauu, ke a’usia ‘etau visonee. Ko e me’afua tatau tetau hoko atu mo ia ‘i he ta’u nii.
Ko e fehu’ii, ‘E anga fefe ha’atau a’usia ‘etau visonee? Ko e tuku fonua ki Langii ‘iate ia pe ‘oku ‘oku tu’u fehu’ia ka ‘ikai fakava’e ‘aki ‘a e policy langa faka’ekonomika pau taha mo tu’uloa na’e talaki ‘e he ‘Otuaa, ‘i he ngoue ‘Iteni ki he ‘uluaki matu’aa. Hili hono mauma’u’i ‘e he’etau ‘uluaki matu’aa, ‘a e tu’utu’uni ‘a Sihova. Na’a ne folofola ‘o pehe, “‘Atama teke kai e ma he kakava ho mata.” Kuo fakamo’oni’i fakafo’ituitui, fakafamili, fakafonua mo fakamamani lahi ‘a e tukupa ko ia. Ko e polisi faka’ekonomika pau taha ia mo tu’uloa ‘oku ‘ikai ako’i ‘i ha ‘univesiti.
‘Oku ou ma’u ‘a e loto lahi kau vahevahe atu ‘a e konga ‘o ‘eku visone ki he me’a ‘e hoko mai ‘i he kaha’u. ‘Oku makatu’unga ‘eku visone ‘i he tala tu’utu’uni pe polisi langa faka’ekonomika na’e talaki ‘e he ‘Otua ‘i he ngoue ‘Iteni. Ko ia, pe ko kinautolu pe te ne tafi pupuha mo ngaue’i malohi hono taleniti, ko ia ia te ne ‘inasi ‘i he ngaahi tapuaki ‘a e ‘Otua. Ko ha pule’anga ‘e ngaue malohi hono kau taki fakataha mo e kakai, ‘o hange ko ia kuotau fanongo ki ai, ko e pule’anga malohi ia, longomo’ui mo kaukaua.
Ko kitautolu ko e kau sevaniti sivile. Ko hotau fatongia ketau hoko ko e kau sevaniti tonunga, faitotonu, ngaue faka’utumauku mo anga faka to-ki-lalo. Pea ki he kau minisita, ketau hoko ko e kau taki mateaki li’oa, faitotonu, angama’a mo falala’anga. Kapau he ‘ikai tetau ngaue malohi, teatau hoko ko kakai ‘aunofo ki he fonua na’e nofo ai ‘etau fanga kui tukufakaholo mei he kuohili. Kuo ‘osi hoko ‘o tau mamata kotoa ki ai.
‘Oku mahu’inga foki ke maau ‘a hono fokotu’utu’u e ngaahi naunau ki hono tau’i e faihala ‘I he fa’unga pule ‘oku ne faka’ai’ai hotau natula siokita katau vilitaki ki he lelei fakatokolahi ‘ae kakai hotau fonua.
“ ‘Io, ‘oku ‘ikai ha to’a ‘e tu’u tokotaha!.”Pea ko‘etau fekau’aki’,ko e uho ia ‘o e fa’unga liliu, ke toe leleiange, ‘ae tūkunga ‘o ‘etau mo’ui’. ‘Oku mahu’inga ke tau fuofua ‘ilo, ko e ‘Otua’, ko e mu’aki ia ‘o ‘etau fiema’u’,kā ‘i he taimi tatau,‘oku mātu’aki fiema’u,‘a ‘eta fekau’aki’. ‘E‘ikai mahu’inga-mālie ‘a e mo’ui’, kapau ‘e ‘ikai, ke ta fefua’aki ‘a hota ngaahi fatongia’ mo hota mafasia’. Kuo pau ke ta fepoupouaki, he langa hake ‘o e mo’ui’, kae’oua, kuo tanupou ha makatu’unga kaukaua mo tu’uloa, ma’a hotau fonua’.
‘I he a’u ‘a Tonga ki he kolosi’anga ‘o e liliu faka – politikale’, ‘oku totonu leva ke tau ki’i tu’u, ‘o vakavakai holo, mo fakafanongo, pea toki ‘alofaki hotau vaka kihe langa fakalakalakafaka–sōsiale’ mo faka - ’ekonōmika’.
‘Oku taau ke malava hano fua, ‘ae nga’unu ‘o ‘etau fakalakalaka faka - ’ekonōmika’ pea mahu’inga ke fai leva ‘a hono tokangaekina’. Kā ‘i he tu’a ‘oe ‘esia e ngaahi mata’i fika tu’upau’, ‘oku tukuloto’i pea fūfūnaki ai, ha ngaahi tefito’i tui (values), tefito’i ‘ulungaanga (attitudes),mo e ngaahi poutuliki (pillars), ‘aia ‘oku fiema’u ke fakaloloto mo paotoloaki, ‘e he pule’anga’, siasi’, fāmili’, mo hotau akonekina’, mo e taukei’.
Koe Lotu Faka - Kalisitianeʹ moe ngaahi tui fakalotuʹ fakalūkufua, koe ivi tākiekina mālohi taha ia, kuo laui ta’u mo hohoko, ‘a ‘ene fakafuo ‘a e ngaahi mo’ui’ mo e fakalakalaka ‘a e kakaiʹ. Ko e a’usia ni ‘oku ‘ikai ‘a Tonga pē, ka ‘oku a’u ki he tapa kehekehe ‘o e kolope’, ‘o hangē ko ia ‘oku fakamo’oni’i ‘i he tatala ‘o honau hisitōlia’. Pea ko ‘etau tefito’i tui’ mo hotau tefito’i ‘ulungaanga’, ‘oku fakafuo ia ‘e he ngaahi tefito’i makatu’unga (institutions),hangē koia ko hotau pule’anga’, siasi’, fāmili’ mo eta’au‘o e ‘ekatēmika’.
Ko e anga fakafonua’, tukufakaholo’, moe anga ‘etau mo’ui’ koha ngaahi ivi tākiekina ia ‘o hotau ngaahi ‘ulungaanga’. ‘Ihe ‘etau nofo fakatahaʹ mo fe’inasi’aki ‘ihe ngaahi a’usiaa, pea na’a moe fefiohi ‘ae ngaahi anga fakafonua’, kuo fakamo’oni’i,‘oku hiliō ‘ae ivi mālohi makehe ko ia’. ‘Oku hangē eni koe fo’i fika fakatātā ‘oe taha’ (1) tānaki moe taha’(1) ‘o ma’u ai ‘ae tolu’(3).
‘Io, ‘oku ola lelei ange ‘a ‘etau ngāue’. ‘i he taimi ‘oku tau feongoongoi mo kafataha ai’, ‘i hono fakahoa ki he tānaki fakataha, ‘o ‘etau ngaahi ngāue’fakafo’ituitui.
Ko e kakala ‘oku tangitangi, ‘i he fakakaukau tataki (theme) ‘o e “Kānokato e Fa’unga Pule ma’a Tongaʹ”ko e ‘elito ia ‘o hotau fakalelei’anga’. ‘Oku ‘i ai ‘a e fiema’u ke tafe touliki ‘a e fetu’utaki’, ‘i he vaha’a ‘o e ngaahi sekitoa’ mo e ngaahi ngāue’anga’, ‘i hotau Pule’anga ‘Ofeina ko Tonga’. Pea ‘oku ‘i ai ‘a e uki, ke tau ‘oatu mu’a ‘a hotau lelei taha’, ke tafe touliki ‘i he fe’inasi’aki’ moe fetu’utaki’, ke lavemonū ai ‘a ‘etau fānauu, mo e ngaahi to’utangata ka hoko mai’.
‘Io, na’a kuo taimi ke tau hiki mei hotau tūkunga lolotonga’, ki ha Tonga ‘oku toe lelei ange’, ‘i he tapa kotoa pē. ‘Oku totonu ke hoko ia ko ‘etau fili fakalūkufua ke fai pehē. Tauange ke hoko hotau tukufakaholo’ ko hotau laukau ‘anga, pea ke tau solova ‘a ‘etau palopalema’, ‘o ‘ikai ko e hanu, lāunga, tukuaki’i, pe kumi hūfanga. ’Ofa ke tau tokanga ki he ‘etau ngaahi palopalema’ fakalūkufua, pea fekumi ki ha ngaahi solova ’anga.‘Oku ‘i ai foki ‘a e uki, ke tau tali mu’a ‘a hotau takitaha ui, pea tau laka atu he hala kuo tofa’, ki he lelei ma‘a hotau fonua’.
Kuopau ke tau fakamo’oni ko ‘etau ngaahi palopalema’, ko ho’o tautolu pē fo’ui, pea tau ‘ilo pau ko hotau fatongia’ ke solova. Kuopau ke tau tali ‘a e nunu’a, ‘o ‘etau ngaahi ngāue’, kae toki lava ke tau a’u ki he tu’unga ‘oku tau kakapa ki ai’.
Ko e tō nounou ‘i hono ‘ikai tali ‘a e mo’oni’, te tau fe’ao ai pē mo e loii. Kuopau ke tau tukupā, ke ngāue ki hono solova’ ‘o ope atu ‘i he tukunga ‘oku tau ‘iaii, ‘ihe lolotonga nii. Pea ‘i he ‘etau fai ia’, ‘oku taau ke tau vete ‘a ‘etau ngaahi fehalaaki’,‘i he taimi pē ‘oku hoko ai’. ‘Oku pau ke tau kumi ivi ke tau ako ke fakamolemole ‘o ‘ikai koe’uhi’pē ko kitautolu, kā ke tau utu foki ‘a e ngaahi monū’iaa, fakalūkufua. Hē ka ‘ikai ha fakamolemole, ko ‘etau tūngia ia ‘a e hala fakakavakava, ki he ngāue fakataha’. ‘Oku pau ke tau mapule’i, ‘a e lea kotoa pē ‘oku tau he’aki, ke tō loto pē, ‘i he fakangatangata ‘o e ‘ikai ke siokita’ pe lotokovi’. ‘Oku pau ke tau anga fakatōkilalo mo lotoma’u ‘o ‘ikai ke hīkisia, mo fie’eiki.
‘Ofa ke faiteunga kitautolu kotoa,‘aki ‘a e ngaahi naaunau ‘o e lavame’a’, ‘aia na’e taukave’i ‘e he taha ‘o e kau mataotao ‘iloa, na’a nau fakatoka ‘a e makatu’unga ‘o e Pule’anga Temokalati ‘o ‘Amelika’, ko Benjamin Franklin, ‘aia ‘oku pehé:- ko e:anga fakama’uma’u, natula fakalongolongo, maau, lotoma’u, fakapotopoto, fa’a ngāue, anga mo’oni, fakamaau totonu, mapule’i kita, ma’a, nonga, anga ma’a moe anga fakatōkilalo. Pea ke tau hinoi’I ‘etau ngaahi tō’onga’, na’e tupu mei ai hotau ngaahi ‘ulungaanga’, kae lava ke a’usia ‘a ‘etau ngaahi taumu’a’. Tuku ke toka ‘etau tokanga’ ki he ngaahi palopalema ‘oku lava ke tau solovaa, kae ‘ikai koe ngaahi palopalema na’a tau fakatupu’. Fakamanatu kihe ongo sino faitu’utu’uni mahu’inga koe Fakataha Tokoni moe Kapinet. Koe lelei kotoa pe ‘oku tafe mei ‘olunga. Ka kele ‘ae matavai ‘oku tafe mei ai ‘ae mafaii, moe faitu’utu’unii, ‘e kele ‘ae ngaahi mui’i vai. Pea ‘e inu ‘ehe lolotonga moe kaha’u hono ngaahi nunu’aa.
Si’oto ‘ofa atu, ki he Kaungā Ngāue’ hono kotoa, Ngaahi Kupu Fekau’aki’, Hou’eiki mo hotau Kāinga, mo e Kakai ‘o e Fonua’. Tauange ke tau tui pīkitai ki he ‘Otua’, ke a’usia ha Tonga ‘oku lelei ange’. Ke tau ngāue tōtōivi mo kaungā fataki ‘a e maa’imoa fisifisimu’a ni. Ke tau ma’u kotoa ha loto – hangamālie,‘oku tau mafeia ‘a e lelei taha’. Ketau pōto’i ‘i he‘etau ngaahi palani’ mo e polokalama ngāue’ kotoa . Ke tau fa’a kātaki ‘i hono fakahoko ‘a e langa fakalakalakaa.
‘Ofa ke tau angatonu, ‘i he me’a kotoa ‘oku tau fakahoko’, ‘o tatau pē,‘i he ‘unuaki faka-’ekonōmika’mo faka-politikale’.
Kā ko e me’a tēpū, ke ‘ai taula ‘i he ‘Otua’,‘a ‘etau falala’ kae a’usia ‘a e kanokato ‘o e fa’unga pule ma’a Tonga’.
‘Ofa atu kiate kimoutolu.
8 comments
-
Kuo fuloa 'enau 'ilo ki ai 'Inoke, ka 'oku nau fakaongoongotuli pe mo fakafiefievaleloi. Koe me'a ma'u ia 'a 'Akili he taimi koee koe kaikaila 'i Fale Alea, koe loto eni e kakai! koe me'a eni 'oku fiema'u 'ehe kakai ...... ka kuo ha e taimi ni, fakaongotuli mei he kakai, kae toki 'asi hake hono lanu totonu - 'ae fie ma'u mafai, fie pule, filifilimanako, siolalo, faka-famili'i, ta'efieauna, loto kovi, loto taufehi'a, ta'elotu, siokita, manumanu, mo'ui ngalo, ngutu loi mio'i, etc. etc. Ka 'oku toe 'asi mai foki moe ngaahi 'ulungaanga kehe - vale he taki, 'ikai 'ilo e ngaue ke fai, ilifia mo ketekovi he alea he levolo international, matu'aki ta'e'ilo kihe natula 'oe international relations and diplomacy, ta'ekalasi moe matu'aki anga ma'ulalo fakamotu. Fu'u fakama ki he fonua 'ene ngaahi me'a 'oku fai. Laka mama'o e taki 'o Kilipati, Tuvalu moe fanga ki'i motu 'oku tau pehee tokua 'oku tau sai ange ai. Toki to lalo mo'oni eni 'ae Kingdom talaa moe Siueli 'oe Pasifiki, he ngaue 'ae taki ma'ulalo faufaua ko eni.
Mo'oni hono liliu 'ehe to'utupu 'enau slogan: " NOT PROUD TO BE TONGAN". Ko hai ia 'e kei fie Tonga he fa'ahinga taki fakama mo ta'ekalasi ko eni. -
'Oku te'eki ai pe keu 'ilo ha faitu'utu'uni na'e fakahoko 'e he Pule'anga koeni 'o e Kakai 'i he ta'ukuo'osi na'e ta'e longoa'a ai 'a e Fonua. Ko e tu'utu'uni kotoa pe 'oku mou fakahoko 'e 'i ai ai pe 'a e launga mo e longoa'a. Ko e me'a ni 'oku 'ikai temou 'ilo kiai?
-
Fakamalo atu Nepituno hono fofola mai e lea loloafau a e Palemia pea 'oku ou sai'ia ke 'oatu ha'aku sideview hange ko e fa'a sideview 'a e Kele'a ki ha fa'ahinga me'a pe 'i he mamani ko'eni.
1. Na'e lave ki he Pule Lelei ko e me'afua mo e kapasa ia na'e tulifua kiai 'etau folau. Kuo lava atu e ta'u 'e 1 mo e fiu kumi e pule lelei ia pe na'e tata'o ia 'ife'ia.
2. Visone faka- Otua na'e tala kia 'Atama. 'Ai ke fakakau atu mo e fekau na'e tohi 'e he poto ko Solomone 'ia Palovepi 6:16-19. A ia oku tu'u pehe ni; 16. 'Oku fehi'a 'a Sihova ki he me'a ni 'e ono: io, ko e me'a e fitu oku fakalielia 'i hono ao; 17. Ko e matafielahi, ko e elelo oku loi, mo e nima oku lilingi 'ae toto oe tae halaia, 18. Ko e loto oku fakatupu ae ngaahi mahalo kovi, mo e va'e oku vee vave ki he fai kovi, 19. Ko e fakamooni loi oku lea aki a e ngaahi loi, mo ia oku fakatupu moveuveu i he Kainga. Kapau na'e nofo ho'o lea hena Palemia, teke fakatau'ataina'i e kakai tokolahi kau ai mo koe 'aneafi.
3. 'Oku ou poupou atu ki ho'o me'a o fekau'aki pea mo e ngaahi naunau ki hono tau'i 'o e faihala, ka ko e fehu'i, 'oku ke poupou kiai? He ko e fakamatala ena 'a e 'Atita fekau'aki mo Lavulavu 'oku ke fakata'e'aonga'i, ko e launga ena a e Potungaue Ako mo e Ngaahi Ngaue lalahi oku ikai teke fie fanongo kiai. Ko e lipooti ena a e Komisoni Va mo e Kakai oku te'eki ke fai ha'o lau kiai.
4. He'ikai pe ke tu'u tokotaha ha to'a ia 'oku ta'efaitotonu. 'Oku ke fu'u maalie'ia 'i he ngaue fakato'oto'o 'a Lavulavu pea kuo hange ia ha to'a ki ho'o vakai, ka ke tokanga na'a mou 'auha kotoa he ngaue 'a Lavu.
5. 'Oku ou maalie'ia ho'o lave ki he ngaue fakataha mo e kaafataha e iai hono ola lelei, 'ikai ko e me'a ia ne teke 'e Sitiveni Halapua ka ke kai polofifisi koe ia?
6. Tafe touliki 'a e fetu'utaki 'e kau lelei; me'a kuo maalie ho'o 'ilo'ilopau, ka ko hono pango 'oku tafe touliki mai mei he ofisi o e feitu'una 'a e ngaahi fakamatala ta'emo'oni mo fepakipaki, koeha leva ha Pule'anga 'e tu'uloa ai?
6. Fiema'u ke hiki mei hotau tukunga lolotonga ... mo'oni 'aupito tau hiki mei he Pule'anga 'oku uho 'aki 'a e LOI ki ha Pule'anga 'oku UHO 'aki 'a e leamo'oni pea 'e va'ava'a mei ai e faitotonu mo e ha fua e ngaahi me'a na'e hange ha'o lesoni fakeme he taimi koee.
Kaikehe teu toki hoko atu ... -
Faka'au tama ke tau pango'ia, piko'ia pea kovikovi'ia he ngaahi lea ma'ulalo mo tu'umaumau 'ae palemia. 'Osi atu e fu'u popoaki kilisimasi ta'eoli mo ta'eta'e'uhinga kae hoko mai eni e fu'u lea fonu he loi moe mimio lahi. Mo'oni ho'o lau ki he kau fa'u lea Talofa, ka 'oku 'aonga ke ke lea hangatonu pe kia PA Po'oi moe fanau mataotao he everything 'ae PM he ko nautolu 'oku nau fatu e ngaahi ta'anga hula faka'alepea ko eni 'oku toutou puhi mai 'e PM. Ngaahi lea 'oku tonu ke fai pe ki he'ene kapineti he ko nautolu 'oku fonu ai e kau kakaa, kai pa'anga, ta'efaitotonu, mo'ui 'uli mo fakalusa, malualoi moe loi lahi faka'ulia.
Toe kanoni'aki 'ene fakatete'e hake 'e ia e fu'u ta'ahine 'a Piveni na'e ako ia 'i Fisi pea nofo Fisi, tokua koe polepole'anga 'o Tonga, kae tuku e fanau ia ne ako 'i Tonga ni. Ko hai 'oku tokanga atu kihe fu'u ta'ahine 'a Piveni fakatau polokalama komipiuta 2kilu... Kuo ne toki fakae'a mai 'enau fakapone mo 'ene fanau. Ngali mo'oni e ngaahi talanoa na'e sasasla na'e tokoni lahi a piveni ke fakapa'anga e motu'a ni he ngaahi hopo na'e mo'ua ai, pea mahalo na'e kau atu ki ai moe kemipeini. Kuo hoko eni e ngaahi me'a ia 'ae pule'anga ko 'enau me'a fakafamili ia 'a nautolu mo honau ngaahi kaungame'a. Mo'oni e lau 'ae kau kaupoe he faiva, it's payback time!!! Taimi eni ke tanaki ai a Piveni ke to 'ene fakamole. Koe loloa atu e nofo 'ae motu'a ko eni he fohe koe toe mama'o atu ia e tekina 'ae ki'i fonua 'oku tu'u 'i 'oseni. Pea tuku foki e lau lotu ia moe fakaoli. Tuku 'aupito moe faka'alingalelei ki he hou'eiki moe Tu'i he koe malualoi ia moe fasi'a lahi. 'Oku ne pehee 'oku vale e kakai, ke kakaa'i pehe'i mai he ngaahi lea loi mio'i ko eni. Lue a ki 'api 'o ma'u ha malolo he kuo fe'unga ho'o fakamaa'i e fonua. -
Ketau vakai kihe palakalafi koena kia Benjamin Franklin ku mea kiai e Palemia. Fakapo! Na kuo taimi ke fai ha fetongi lolo ... Oku ikai koaa teke fakatokangai oku kele hoo Kapineti？Teke nofo o ta ki uta ta ki fanga ta ki liku kae fefe hoo kau Kapineti. Vakaii e koe a koe pe koeha oku ke ulungaanga pehe ai？Oku iai ha ngaahi mamahi fuoloa oku kei fata holo oku ke pehena ai. Oku ke lave mai kihe mapulei kita he oku ke mapulei hoo loi. Ke lave kihe angamaa he oku haohaoa hoo Kapineti. Kuo lahi e mea ia ketau lea'aki ... katau toki hoko atu.
-
'IO, TALOFA. NEONGO HO'O MO'ONI KETAU FK-'APA'APA KI HE MATUA 'AKI 'A E LEA TOKA'I...na'e 'ikai mamalu ia mo 'ene kau fie temokalati loi 'i he ngaahi lea ta'e fk-'apa'apa kia Tupou IV. 'i he fk-tootoo hifo Hono la'aa.
Tanaki ki ai mo 'enau fafanga e loi mo e fa'utohi kaakaa 'i he Kele'a 'o fetuku ki he miitia 'i tu'a-pule'anga. Ko 'enau fk-ongoongo kovi'i 'a 'Ene 'Afio ke manuki'i mai 'e he ngaahi fonua muli.
WHAT GOES AROUND, COMES AROUND! -
Kole atu ki he kau fa'u lea ke fakafuofua he kuo si'i toulekeleka e Palemia. Meimei pehee eau ko ha fo'i hiva 'a pila tomu kou laulau hifo ko'eni. Pea kuo talamai e fekau na'e tuku 'i 'Iteni, 'ai mai ke kakato mo e fekau ki he kakai fefine, lava honau fakamaau'i mo e Ngata pea 'oange mo e tu'utu'u ni kuopau ke haveki e 'ulu 'o e ngata, he koia 'oku ne fa'u e kakaa. 'Aia ne toki lava 'i he pekia hotau 'Eiki huhu'i.
Pe ko e 'ai ketau laukau hotau tukufakaholo 'oku ke feinga keke Tu'i, Masi'i na ke proof read koaa ho'o speech oku fepaki ia mo ho'o misiona laulotaha KO E FIE TU'I. -
KO E HOOSI TATAU, MO E TOKOTAHA TATAU PE 'OKU HEKA MAI AI...'Oku ne polopolo mai koaa ko e "fk-kaukau tatakii (theme)" ki he 2016 ke hokoatu 'a e "pule lelei."
Me'a pango, 'oku malanga'i mai 'e he ngutu tatau na'a ne (1) fekau mo fk-ngofua e ngaahi maumau lao 'a e kau taki ma'olunga 'i Pule'anga; (2) lohiaki'i e kakai; (3) foaki fk-pone'i ki honau kainga mo e kainga 'o e kau taki; (4) kaakaa'i si'i kakai 'oku nau mo'ulaloa ki he kau taki 'o e ngaahi potungaue; (5) mo ngaue hala'aki mo kaiha'asi e pa'anga mo e koloa (corruption) 'i loto Pule'anga.
Mahino mai ko e puhi-hoe 'ata'ataa 'a e Palemia he 'oku 'ikai ha'a ne 'ilo 'e taha ki he "pule lelei". 'Oku ne fk-'aonga'i 'a e founga kaakaa (cunning) ke maumau'i e lao, pea toki kole fk-molemole pea tangi halotulotu ke ongo'i fk-'ofa'ia (emotional forgiveness) 'e he si'i matu'a kuo laui-ta'u hono taki hala'i kinautolu. Ka 'oku 'ikai puli e kalasi kaakaa fk-'atamai ko ia 'iate kitautolu 'oku 'ikai ilifia ke tau 'eke fk-kikihi'i 'a e fai-totonu.
Ko e founga 'enau taki 'i he 2015, ko e fk-'ilonga ia 'o e "taki kaakaa" (con artist). Kuo ne kalangaki'i 'i Fale Alea ke "tuku a e lao ki he tafa'aki ka e fai e ngaahi me'a 'oku loto ki ai 'a e Kapineti." 'Oku 'ikai ko e "taki lelei" ia. Ko e taki fk-popula ia ke lele ta'e fk-lao (tyrannical leader).
Na'e 'ikai taumu'a pehee 'a e maa'imoa 'a 'Ene 'Afio Tupou I ke malu'i 'a e totonu 'a e Tonga kotoa 'i he Konisitutone. Pea mapule'i ai mo fk-ngatangata 'a e mafai 'o e kau taki 'o e Pule'anga 'aki e lao 'o e fonua. Ko e "taki lelei" 'oku 'ikai lohiaki'i mo ngaue'aki e ngaahi founga kaakaa mo ta'e totonu (immoral) ke fk-pulou'i e kakai kenau si'i nofo pe 'i he fk-po'uli mo e masiva 'ilo.
'Oku 'ikai ha'a ku falala 'e taha ki he puhi favai mai ko 'eni 'a e Palemia. Ko e hoosi tatau pe 'eni mo e tokotaha tatau na'e heka mai ai 'i he ta'u kuo 'osi (same horse, same rider) 'o malanga'i mai 'a e me'a tatau. 'Oku 'ikai ko ha fanga vale kimautolu e?
'Oku mou toe fiema'u pe ke hokoatu ho'o mou fa'o tavale 'a e ki'i melie fk-ngatangata (scarce resources) 'o e fonua ki homou kato. Hili ko ia, 'oku si'i hala 'emau ngaahi 'oa fangota 'a kimautolu, pea kuo mau kina he piko homau tu'a he fua kavenga ke mou tufi fa'iteliha.
Kuo 'osi taimi kemou fetukutuku ki Hala Pule'anga.