Ko e longomo’ui ‘a e fakaanga mo e mītia koe malohi ange ia ‘a e Temokalati ^Featured

Kuo hoko ‘a e ngaahi ngāngā’ehu faka-politikale ‘i he lolotonga ni ‘i Tonga ni kene fakamo’oni’i ‘a e mahu’inga ‘o e fakaanga mo e mītia ki he fonua.

‘Oku ‘ikai ngata ai koe fakaanga mo hono fakafou ‘i he mītia koe taha ia 'o e ngaahi 'elemeniti tefito ‘o e Temokalati he koe longomo’ui ange ‘a e fakaanga, ko e ma’ui’ui ange ia ‘a e Temokalati.

Ko e fatongia ‘o e tafa’aki fakaanga ‘i ha fa’unga faka-Temokalati ko hono tuhu’i atu ‘a e fehalaaki ‘i he fua fatongia ‘a e Pule’anga mo e kau ma’u mafai pea mo hono fiema’u ke fakatonutonu leva 'i he fo'i taimi pe koia.

‘Oku ui ‘i he lea faka-Pilitānia koe opposition pea ‘oku ‘uhinga ia ko e tafa’aki ia kenau hoko ko e kulii le’o (watchdog) pea kenau lea fekau’aki mo e hala ‘oha fua fatongia ‘o taumu’a ke fakalelei’i pea fakatonutonu 'o fakatatau ki he lao.

Ko e fa’unga ‘o e Fale Alea ‘o Tonga ‘oku ui koe unicameral ‘a ia koe fale pe ‘e taha pea fili ‘e he Palemia ‘ene Kapineti pea koe toenga tenau fakahoko ‘a e fatongia fakaanga (opposition).

Ko hono fakaanga’i mo hono fakatonutonu ‘a e maumaulalo mo e lele tu’a laini mo lalo tepile ‘a e kau taki ko e ‘ofa ia kiate kinautolu ‘a ia koe fakaanga koe ‘ofa fonua mo e mamahi’i ‘a e totonu mo e mo’oni pehe ki he pule lelei pea ‘oku ‘ikai ngata he’ene faka-mōlale ka ‘oku faka-Kalisitiane foki.

‘Oku ‘ikai koe fakaanga ‘oku fakahoko pe ‘i Fale Alea ka ‘oku fakahoko pe mei ha tafa’aki pe ‘o e sosaieti ‘o kau ai mo e mītia pe ngaahi kautaha ongoongo pea koe fatongia mafatukituki ‘o ha taha pe ke faka‘ilo ki he kakai ‘o e fonua ‘a e me’a totonu ‘oku hoko ‘i he fonua ‘a ia ‘oku fekau’aki tonu mo hono pule’i kinautolu mo hono tufotufa ‘a e koloa ‘a e fonua ‘o tatau ‘i he hala mo e tonu.

‘Oku mahino pe foki ‘oku totonu ke tau’atāina ‘a e mitia pea ke tu’u ‘i loto pea ke fakahoko fakatoulōua mai ‘a e ongo tafa’aki. ‘I he taimi tatau ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi kautaha mītia ‘oku nau malele ma’u pe ke poupou ki he tafa’aki ‘oku ‘i ai ‘a e mafai ‘i he ‘uhinga ‘oku ma’u mei ai ‘a 'enau tu’umalie faka-fo’ituitui.

‘Oku ‘i ai mo e ngaahi kautaha mītia ‘oku tu’u faka-makatu'u mei he tafa’aki fakaanga ‘o fakahoko mei ai ‘enau sio mo ‘analaiso ‘a e to’onga mo e angafai ‘o e mafai pule neongo ‘oku nau ‘ilo ‘e uesia ai ‘a honau faingamalie mo ‘enau tau’atāina ki ha faingamalie ‘oku ‘i he malumalu ‘o e mafai pule.

Ko e me’a mahu’inga ia heni kapau ‘oku hokohoko ‘a e ngaahi faihala ‘i he fakahoko fatongia ‘a e mafai pule pea 'oku faka-natula kenau tuhu'i mo tukuaki'i ‘a e kau fakaanga mo e ngaahi kautaha mītia ‘oku nau talaki 'a e faihala mo e pule kovi pea tala ‘oku nau loi mo faka- lotokovi tokua he ‘oku ‘ikai kenau toe mavahe kinautolu mei hono tukuaki’i ‘o e faihala mo hono fakaanga'i 'o e mafai pule 'o hange koe Pule'anga.

Ko e poini mahu’inga ia heni kapau ‘e fakahoko lelei ‘e he mafai pule ia honau fatongia pea fakahoko 'i he founga pule lelei mo fakatatau ki he lao pea ‘e si’isi’i leva ‘a e fakaanga ‘o mahino leva mei ai ‘oku ngāue ‘a e pule lelei, ‘ata ki tu’a mo e tali ui ki he kakai pea ‘asi mai leva mei ai ‘a ‘ata ‘o e Temokalati.

‘Oku toe fakaloloma ange ‘a hono taukave’i ‘e he ni’ihi ‘o kau ai pe mo e mītia ‘a e ngaahi me’a ‘oku ‘ikai totonu mo hala pea ‘oku ‘osi fakamo’oni’i ‘e he Fakamaau’anga, Konisitūtone mo e Lao ‘a ia ‘oku malava ke ui ‘eni koe angahala fai’ilo ‘o ‘ikai fai ha lau ia ia ki he maumau ‘a e ‘efika faka-faiongoongo mo e ola kovi ki he fonua fakalukufua.

‘Oku ‘i ai ‘a e kaunga lahi ‘a e ngaahi mītia ki he ngaahi tu’utu’uni ‘oku fakahoko ‘e he kau taki pea koe ivi lahi ‘eni ‘i hono ngāue’aki ‘a e mitia ke vaka atu ai ‘a e fakaanga pea tokoni ki hono fakafoki ‘a e kau taki mo e fonua ki he laini totonu kenau fou ai.

‘Oku totonu ke fakatokanga’i mamafa foki koe fakaanga ‘oku pau ke ‘i ai hono makatu’unga mo hono ngaahi fakamo’oni pea fakahoko'aki 'a e 'uhinga mo e poini 'i he founga faka-matāpule pea 'oku taumu’a ki he langa hake mo e langa fonua (constructive criticism). 'Oku mahino pe ‘i he taimi lahi ‘a e fakaanga noa’ia ia 'o ngāue 'aki 'a e lea ta'e taau mo kapekape 'i he funga 'o e taufehi'a pea ‘oku mama'o 'eni ia mei he totonu 'o e me'a koe fakaanga pea 'oku totonu ke 'oua 'e feto’oaki ‘a e ongo tafa’aki ni.

‘Oku ‘ikai foki ke fa’a makātaki’i ‘e he kau poupou mo kinautolu ‘oku fakaanga’i ‘a e fakaanga ‘oku fai atu kiate kinautolu ka ‘oku fu’u mahu’inga ke siofi ‘a e kakano mo e makatu’unga ‘o e fakaanga mo hono fakamo’oni foki. ‘Oku ‘i ai ‘a fakahua he fonua ni ‘oku pehe –“koe ‘ita ko’ene mo’oni.”

‘Oku ‘i ai ‘a e taimi lahi ‘oku tāpalasia ai ‘a e fatongia fakaanga mo e mītia ‘o tala ‘a e loi mo e loto kovi ka ‘oku talamai ‘e he ngaahi me’a ‘oku hoko ‘i he ngaahi ‘aho ni ‘i hotau ‘atakai faka-politikale, ‘ikonomika, mo sosiale ‘oku fu’u fiema’u ‘a e fakaanga mo e fatongia ‘o e mītia ke talaki ‘a e mo’oni ki he fonua he ‘oku ‘afio hifo ‘a Sihova.

'Oku 'ikai ngata ai koe fakaanga mo e mītia koe konga mahu'inga ia 'o ha fa'unga faka-temokalati pea 'oku mahu'inga ke tauhi, tokanga'i mo faka'ai'ai pea tukuange ke tau'atāina 'o 'oua 'e popula 'o hange ko hono hikitohi 'i he Konisitutone 'o e  fonua.