Fai e fetukuaki 'i he mafai kae kei tukuhausia kakai na’e uesia ‘ia Gita ^Featured

Ko e maumau lahi foki na’e hoko ki he fonua pea ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi famili ‘oku te’eki kenau malava ke makape mei he ta’au mo e ha’aha’a ‘o Gita pea ‘oku toe fakaloloma he ‘oku te’eki ke tau mavahe atu mei he faha’i ta’u afā mo e ‘uha.

‘Oku kei ‘ato tapoleni ‘a e ngaahi fale ‘e ni’ihi pea koe si’i ngaahi famili ‘e ni’ihi ‘oku nau kei nofo teniti mo nofo ‘i he ngaahi palepale ‘i he ano mo e vai ‘o a’u mai ki he ‘aho ni.

‘Oku fakaloloma pea faka’ofa fau ‘a e hokohoko mai ‘a e ‘uha lalahi pehe ki he fakatokanga saikolone ko Keni na’a tau situ’a kiai ‘a e te’eki ke malava ‘a e kakai kenau mavahe mei he faingata’a ko’eni pea ‘oku nofo ‘eni ‘i he’enau fakakaukau tukukehe ange ‘a e ngaahi uesia ki he mo’ui mo faka-sosiale ‘oku nau fehangahangai mo ia.

Kapau tetau nofo hifo ke fakakaukau lelei ki he faingata’a ko’eni ‘oku tofanga ai ‘a e ni’ihi ko’eni pea ‘e mahino kiate kitautolu ‘oku ‘ikai ha pa’anga fe’unga pea ko e ngaahi famili ‘e ni’ihi ko hono mo’oni ‘oku matu’aki hala ‘aupito pe moha pa’anga ke fakahoko’aki hano ‘ato, fakalelei, monomono honau ngaahi nofo’anga.

Ko e ni’ihi na’a nau tu’u lavea ngofua pe mei mu’a ki he ngaahi fakatamaki fakaenatula pehe ni pea ‘oku toe faka’ofa ange ‘a e tu’unga ‘oku nau ‘i ai ‘i he ngaahi ‘aho ni. ‘Oku ‘i ai ‘a ‘etau lea Tonga ‘oku taka “koe nofo ni koe tali vai ki langi” ‘a ia ‘oku pehe tofu pe ‘a e me’a ‘oku hoko ki he tokolahi hotau kainga ko’eni he ngaahi ‘aho ni ‘a ia ko e tali pe kiha ‘ofa moha tokoni.

‘Oku malie foki he ko’etau toki situ’a atu eni mei he Fili Fale Alea ‘o e 2017 pea na’e ‘i ai ‘a e ngaahi kaveinga ngāue na’e tu’uaki ‘o hange koe; “ko ho’o mamahi na ka ‘oku ou ongo’i”, “Pule’anga ‘o e kakai”, “Ofa ki he masiva”, “Takanga ‘etau fohe” ka ‘oku fehu’ia pe koe fē ‘a e kopate ‘oku fa’o ai ‘a e ngaahi kaveinga ko’eni ‘i he ngaahi ‘aho ni.

‘Oku tau fakamālō’ia ‘a e ngāue ‘a e NEMO mo e Pule’anga pehe ki he tokoni ‘a e ngaahi fonua muli mo e ngaahi kautaha tokoni ka ‘oku mahino koe tokoni ko’eni ‘oku malava kene feau ‘a e ngaahi fiema’u iiki mo peisiki faka’aho ka koe lele lōlōa ‘oku fu’u kei ‘i he tu’unga faka’ofa ‘a e kakai ko’eni.

‘Oku ‘ohake leva heni ‘a e fifili ki he anga hono fakahokohoko (prioritize) ‘o e ngaahi feima’u tefito ‘a e fonua mo e ‘asenita ngāue ‘a e kau taki ‘a ia ‘oku mahino lelei ki he kakai mo e fonua koe ngaahi ‘isiū ia ‘oku talanga’i lahi taha he ‘aho ni ‘oku fekau’aki ia mo e mafai mo e fa’unga faka-politikale kae tukuange pe ‘a si’i kau kafo ia kenau tangi mo tukuhausia.

‘Oku ‘i ai ‘a e manumanumelie’ia ‘i he me’a ‘oku hoko ‘i Fisi ‘i he ngaahi ‘aho ni lolotonga ‘a e fakaakeake ‘a hotau fonua kaunga’api ni mei he ngaahi fakatamaki fakaenatula kuo ne toutou ‘ahia ‘a e fonua.

Kuo fakamahino ‘e he taki mo e Palēmia ‘o Fisi Vorge Bainimarama ‘oku nofo ‘a e fakaakeake mei he ngaahi fakatamaki fakaenatula ni ‘i he tumu’aki ‘o e ‘ene ‘asenita ngāue pea kuo ne a’u tonu ki he meimei feitu’u kotoa na’e uesia lahi taha pea ‘oku tukuhausia lahi taha ai ‘a e kakai ‘o sio mo fekita mo kinautolu.

Kuo tukuange mai ai ‘e hono Pule’anga ‘a e pa’anga Fisi ‘e $7000-00 ki he fāmili kotoa na’e uesia lahi honau ngaahi ‘api nofo’anga pea koe pa’anga tokoni (relief fund) ‘eni. Na’e toe tukuange foki mo e faingamalie ki he pa’anga tatau ki he ngaahi famili ‘oku ‘ikai ke a’u ‘enau ma’u’anga mo’ui ki he pa’anga ‘e $50,000-00 ‘i he ta’u kenau ma’u mo e pa’anga tatau.

‘Oku ui ‘eni koe taki lelei mo e fa'u tu'utu'unu ngaue pe polisii (policy) lelei he ‘oku foaki ‘a e tokoni ‘i he taimi ‘oku fiema’u ai. Na’e fakahoko kotoa ‘eni ‘e Bainmimarama kimu’a pea ne toki folau ki Lonitoni ki he fakataha ‘a e kau taki o e Kominiueli.

‘Oku kehe ‘eni ia ‘i hono fakahoa mai ki Tonga ni he kuo laulau miliona ‘a e pa’anga tokoni mei he ngaahi fonua muli ki Tonga ni hili ‘a e Saikolone ko Gita ka ‘oku te’eki ‘asi mai ha polisii pe koha tu’utu’uni hotau kau taki ‘oku malava kene hakeaki’i ‘a si’i kakai ko’eni pea kenau mavae a mo e tukuhausia ‘oku nau tofanga ai neongo koe me'a faingata'a 'a e fakaakeake.

‘Oku fiema’u ha tu’utu’uni ngāue fakavavevave neongo ‘oku fai pe ‘a e palani mo e tu’utu’uni ngāue ki he lele lōlōa ka ‘oku ‘ikai fakapotopoto hono li’aki ‘o e si’i kakai tukuhausia ko’eni. ‘Oku toe fakaleleloto koe mahino mai ‘oku hikihiki holo pe ‘a e taki ia mei he hotele ki he hotele pea ‘oku fehu’ia ai ‘a e tu’unga fakataki mo e fokotu’utu’u ngāue ‘a e Pule’anga lolotonga 'oku faingata'a'ia 'a e kakai ko'eni.

‘Oku ‘ikai koe me’a mahu’inga mo vivili he aho ni koe politiki mo e to’o 'o e mafai meia hai kia hai ka koe kaveinga ‘oku mahu’inga pea ke manatu’i ‘e he kau taki ‘o e Pule’anga ‘oku 'a e si'i  kakai ‘oku nau kei nofo palepale mo teniti ‘i he ano mo e vai pea ‘oku nau fu’u fiema’u lahi ‘a e tokoni.

‘Oku fakahoko e he Pule’anga ‘a e kumi fale’i fakalao ki Tu’apule’anga koe taumu’a ki he fakatonutonu mafai pea ‘oku ‘eve’eva atu ia he lau kilu pea ‘oku fakahoko mo e ngaahi fakamole hange koe fefolau'aki mo e ha fua 'a e kau taki ‘a ia ‘oku ‘i ai ‘a e tui ‘e ‘aonga ange ‘a e seniti koia kiha la’ikapa mo ha va’a papa ma’a kinautolu 'oku tutulu honau nofo'anga mo kei nofo he vai mo e ano.

'Oku ‘i ai pe ‘a e faka’amu ‘e malava ke fakamu’omu’a ‘a e ngaahi me’a ‘oku totonu ke fakamu’omu’a ‘i he anga ‘etau fakahoko fatongia ki he fonua mo hono kakai.