Hoko atu e vilita’e’unua ki ha mala’e tāpulu ‘e malava ke tu’u e konga ‘i tahi Featured
Ko Palofesa David Burley 'i Siumafua'uta 'a ia 'oku fakaangaanga ke tu'u ai 'a e mala'e tāpulu 'a e Pule'anga. Faitā 'a e Matangitonga
16 Sanuali, 2017. ‘Oku ‘i ai ‘a e fifili ‘a e kolomu ni ki he hokohoko lelei hono fai ‘e he Palēmia mo e Pule’anga ‘a e me’a koe vilita’e’unua. Kuo mahino mei he Komiti Fokotu’utu’u ‘o e Sipoti 2019 ‘oku ‘ikai ke toe fiema’u ha mala’e tāpulu ka ko hono fakalelei pe ‘o e mala’e tāpulu ‘Atele pea ‘e lava pe ai pe ‘a e fe’auhi.
Ko e tu’utu’uni koia ‘a e Komiti Fokotu’utu’u ‘oku taki ai ‘a Lord Sevele ‘oku hā ngali fakapotopoto pea na’e mahino ki he fonua ‘e fai’aki ia ka ta koaa ia ‘oku te’eki pe ke maha ‘a e tangai vilita’e’unua ia ‘a e taki. ‘Oku ho’ata mai heni ‘a e mea malie ia ‘a ia ‘oku tuhu ki he vā faka-politikale ‘o e Palēmia ‘Akilisi Pohiva mo e Palēmia Malōlō Feleti Sevele.
‘Oku feinga pe ‘a Pohiva ke fakafepaki ki he ngaahi fokotu’utu’u ‘oku fakahoko ‘e Sevele kae ngalo ange ‘iate ia ‘e fua ‘a hono kanongatamaki ‘e he kau totongi tukuhau ‘o e fonua mo e ngaahi tokoni mei muli. Kuo hiki ‘eni mei he feinga ke fakamalōlō’i ‘a Sevele ki he helekosi no’ia holo he ngaahi fokotu’utu’u ‘oku fakahoko pea ‘oku ‘ikai fu’u mahino hono 'alunga.
Na'e fakahoko foki 'a e fakatonutonu 'i he Fakamaau'anga Lahi pea mahino mo e tu'utu'uni ka 'oku 'ikai 'asi mai e fai ha holomui pe tukulolo ki he Lao moe totonu.
Kuo talaki foki ‘e he Palēmia ‘i he uike kuo ‘osi ‘e tu’u ‘a e mala’e tāpulu fo’ou teuteu ki he sipoti ‘i Siumafua’uta pea koe mala’e tāpulu luo 18 ‘eni ‘a ia koe liunga ua ia ‘o e lahi ‘o e mala’e tapulu ‘i Manamo’ui ‘i he anga ‘etau vakai atu kiai.
‘Oku mahino mai foki ‘a e ‘elia ‘oku fakahangahanga ke tu’u ai ‘a e mala’e tapulu ‘a e Palēmia ka kuo toe hā mai e Tokoni Palēmia ia ‘o fakahā ki he ngaahi kautaha ongoongo he ‘aho ni ‘oku te’eki mahino ‘a e palani ia ko’eni. ‘I he’ene pehe leva ‘oku ‘ikai mama’o ‘eni mei he polokalama angamaheni koe ta’e palani moe fakapatuu he funga 'o e mafana.
Ko Siumafua’uta foki ‘oku taumu’a kiai ‘a e vilita’e’unua ko’eni ka ‘oku mahino ‘a e tu’unga ‘oku ‘i ai ‘a Siumafua’uta ‘oku tahi e konga lahi pea ‘oku fiema’u ‘a e tanu lahi kiai. ‘Ikai ngata ai ‘oku ‘ikai lahi ‘a e 'elia ko’eni pea koe konga lahi ai koe tongo 'o mahino 'e faka'auha 'o fepaki ia mo e moe toutou fakatokotoka mai 'a e Palēmia 'i he Letio he ta'u 2015 ke 'oua 'e faka'auha 'a tong0.
Ko e ‘elia matu'aki mahu'inga 'eni mo fakahisitōlia ‘eni ki he fonua pea ‘oku ‘i ai hono ngaahi tala fakatukufakaholo ‘oku mahu’inga fakafonua mo fakaako pea ‘oku mahino e fakafekapaki’i lahi ‘eni ‘e he kau fakatotolo fakaako (‘akiolosia) mo hisitōlia. Ko e tu'u'anga foki 'eni 'o e ngahi Sia Heulupe pea koe konga mahu'inga ia 'o e hisitōlia 'o e fonua.
‘Oku toe mahino pe foki koe kau tā lalahi ia 'i he taleniti tāpulu ‘e puke mai ‘a e pulu mei Siesia pe ko loto tahi. ‘Oku toe hāfoki mei he ‘esitimeti fakaangaanga ‘e holoki ‘aki tokua ‘a e meimei peseti ‘e 500% ‘a e fakamole mei he pa’anga na’e mei fakamole ki hono fakalelei ‘a e mala’e tapulu ‘Atele ‘a ia koe pa’anga ‘Amelika ‘e 6.2 miliona pea ke langa’aki tokua ‘a e mala’e tāpulu ko’eni ‘aki ‘a e pa’anga ‘Amelika ‘e 1.35 miliona.
‘E malava pe ke tau tui ki heni neongo ‘oku te’eki maau ‘a e palani mo fakapapau’i hange koe me’a ‘a e Tokoni Palāmia he ‘aho ni ‘okapau koha mala’e tapulu kiha Lautohi Pule’anga he koe mala’e tapulu lelei ‘oku fiema’u ‘a e ‘elia lahi moe pa’anga lahi kiai.
Ko ‘isiū mahu’inga heni ko hono tukuange ‘a e komiti fokotu’utu’u sipoti 2019 ke fakahoko ‘enau ngāue pea nofo ‘a e Pule’anga ki honau fatongia koe fakapapau’i ‘a e me’a fakapa’anga mo e ngaahi tokoni fekau'aki ‘o fakatatau mo e Lao Sipoti 2012.
Kapau koe ‘uhinga pe ia ke ofi ki he paaka Va’epopua mo teuteu ‘aki pea ‘oku toe fakaleleloto atu ‘a e ‘uhinga ia koia.
12 comments
-
Ne fai e 'amanaki ke taa ai leva 'ae 'uluafi ha fuofua ikuna ha tau taha he fe'auhi taapulu palofesinale 'i 'Amelika ni ka na'e 'ikai hoko. Ka na'e kei fakafiefia pe pea koe tu'unga ma'olunga 'aupito ne ma'u 'e Tony Finau.
Na'ane ikuna e pale fika 4 pea fe'unga hono pale moe ua kilu tupu 'Amelika. (US dollar $252,590.00).
Malo 'aupito Tony Finau e va'inga pea fakamaafana 'aupito e vakai hifo koe Tonga koe pea ke haa mai he TV lolotonga e fe'auhi. -
Ko 'etau ki'i talavou Tonga koia ko Tony Finau mei he Lausi'i 'oku ne lolotonga fika 2 he taimi ni pea koe teuteu 'eni ki he'enau takai faka'osi he fe'auhi 'oku lolotonga fai 'i San Diego. Pale 'uluaki 'oku laka he $1.2 miliona (US dollar) pea koe ua 'e 'ihe fitu kilu US dollar ai pe.
'Oku fiema'u ke 'iai he mala'e taapulu lelei 'i Tonga ke teu'i e hakotupu e fonua he 'oku lahi 'aupito e kau Tony Finau 'i Tonga ka koe 'ikai access ki ha mala'e 'oku lelei.
Lava pe ke tu'u fakataha e mala'e taapulu moe sia heulupe.
Toe lava pe ke kumi atu ha feitu'u 'e taha.
Pea talamonuu atu Tony Finau pe 'ofa keke ma'u ha ola lelei 'i he fainolo. -
Fifita, ko e me'a he 'oku tapulu e ongo tautehina: SAIA PIUKALA MO PIVENI PIUKALA kau kiai mo e kau kave, pule koena e Emrald pea e toki ilo ki mui ko e paanga langa koena e pule'i e he ongo tautehia mo e kau kave.
-
Ko e fehu'i?..ko e ha e 'uhinga 'oku 'oho fefeka ai e Palemia he mala'e tapulu ?..ngalingali ko e sipoti pe eni 'e taha 'oku fai ki ai e fakamamafa 'a e Palemia?...'okapau kuo fe'unga pe pea tali 'e he komiti sipoti 'a e Oceania e mala'e tapulu lolotonga 'oku luo 9 kae takai tu'o 2 ke kakato e 18 'oku fiema'u pea ko e ha leva e kei vilita'e'unua?..fefe fakamole?..hange 'oku takihala'i ma'u pe he Palemia e ongoongo mo e tokanga 'a e kakai tokolahi...6.2 miliona(US) ki he fakalelei mala'e fo'ou luo 18 ki 'Atele ..1.35 miliona(US) e mala'e luo 18 fo'ou 'a e Palemia 'oku lau,'oku tala pe he fika e quality e mala'e 'e ngaohi...fiha leva e fakamole ki he fakalelei'i pe mala'e lolotonga luo 9 ne tali 'e he Oceania kae takai tu'o 2?..mahalo ko e tali ki ai 'e toe si'isi'iange fakamole ia ai. fefe taimi ki he ngaue mo e kamata e sipoti?..ko fe 'e vaveange?..fakalelei'i pe mala'e lolotonga 'ikai toe fakalahi kae takai tu'o 2?..pe ko e ngaahi mala'e fo'ou luo 18 'oku lau he Palemia?...mahalo 'e toki 'osi e mala'e tapulu ia ki he vilo hoko mai e sipoti he 2036...fu'u lahi e fakapolitiki'i e ngaahi ngaue lahi kae 'ikai fai mo ala 'o kamata..ngaloange he ko e tu'umalie'anga ia pea hoko ko e mo'ui'anga e me'a ko e puhi favai pe mo komo e 'uto e kakai...
-
hhhhhhhh feing oua e fiu keke talanoa ke loloto moe tala hoo taeako, hange pe ha pehemai e ako tutuku keke lea he mea oku ke iloi, ikai ilo enautolu ko ho tavi ou e siogutu moe fnogo talanoa hange ai pe ku ke poto eee
-
Ongo Tangata, koe Sia pe oku 'ilonga Koe Sia ko Ulukaulupe moe Sia ko Kolonga.....pea oku mau kei pukepuke mo tauhi , o kei a'u mai kihe aho ni. He koe koloa ia he Tofi'a oe Tu'i.
He koe ha ? Ha me'a kei tu'u o fkmatala he kuo osi maopoopo pe ia
Ako Tukutuku n Asaeli Nau mo hilifaki mai hoomo uhinga pea tuku foki ae toho takai mai,he koe me'a pe ia ae kau leka nae ikai mole ha konga niupala moha la'i talingalinga ai ? -
Mou tukunoa'i 'a 'oua e fiu he 'oku lea pe ia he me'a 'oku 'ikai kene fakakaukau'i, kalasi taha pe ia mo solomone palu mo e 'otu 'o rent honau 'uto onautolu e akilisi p hekeheka ai kanau lue takai holo pe nautolu mo e ngeesi.
-
'Oku mahino mai 'Oua e Fiu na'e 'ikai pe keke ako he 'oku 'ikai keke mahu'inga 'ia koe he tu'u'unga faka histolia 'oe feitu'u ni. 'Ikai keke kehekehe moe PM he palau no'ia ta'e fie fanongo ki he kakai na'e ako pea 'oku nau maama ange. Teu fu'u fiefia kapau teke talamai heni 'a e 'uhinga 'o e loi 'a e tu'unga fakahisitolia mo tukufakaholo 'o e feitu'u ni 'a ia 'oku fakamoleki 'ehe kau ako 'iloa mo e kau palofesa 'iloa 'o mamani 'enau pa'anga mo honau taimi kenau omai 'o fakatotolo kiai. 'Oku hange ko'etau lea fakahua 'oku 'ikai 'ilo 'e he pulu...pea ke toki faka'osi atu...
-
1.Koe Project ko'eni, koe lelei taha ke Langa pea tokanga'i pe he Puleanga.
2.'Oua 'e loto si'i pehee tokua 'e holoki 'ae fo'i tafungafunga na'e faianga heu lupe moe kaka'anga ki Langi( ihe ma'ama 'oe aho ni koe foi Fanaga pe moe loi kuo Lahi)
3.Ko Popua koe 'api na'e tokanga'i he Kolisi Tonga he 70 tupu 'oku tufa pe mo Ta'au moe ngaue ni he koe kelekele pe 'ae Puleanga.
4. E toe fiefia ange 'ae kau folau eveeva he 'oku 'ofi aupito 'I loto Nuku'alofa. -
Kapau koe fokotu'u ia 'ae komiti 'a Sevele ke fakamoleki ha $6.2 miliona ke fakalelei'i 'aki 'ae mala'e taapulu 'i 'Atele pea kuou pehee 'e au 'oku hala pea ofiofi atu he fakavalevale!
'Uhinga he koe mala'e koe 'api ia moe koloa 'a ha tokotaha taautaha (private citizen). Koe foaki mola 'oe lau miliona ko'eni ki ha fo'i tokotaha 'oku ongo faikehe. Koe 'osi pe 'ae sipoti koe pule ia 'ae owner ki he'ene koloa mo make money ai ia. Kapau koe fakalelei $6.2 miliona ki Teufaiva, 'oku ongo tonu mo sai he ko Teufaiva koe koloa 'ae Pule'anga pea 'i inu melie ai e tokolahi kakai e fonua.
Koia, 'i he'eku lau fakapeito pe 'e 'a'aku, na'e tonu ke pehee mai 'a Sevele mo'ene komiti fokotu'utu'u: "Koe fu'u silini lahi 'eni ke foaki mola pe ki he tokotaha koia 'oua toe kau e taapulu he sipoti". 'Osi ia. Pea tahaa foki koe sipoti 'eni 'oku pehee pe koe elite sport pea koe konga lahi e kakai Tonga 'oku 'ikai kenau kau he sipoti ni.
Sai, kapau leva kuo ma'u ha pa'anga tokoni mei muli (Malo ia!) ke langa ha mala'e taapulu pea 'oku sai 'aupito ange ia he fakalelei'i. 'Aia langa ha mala'e taapulu fo'ou 'e own 'ehe pule'anga. Kapau koe fakamole koe $14 miliona ki ha mala'e fo'ou, 'e kei sai ange pe ia he $6.2 miliona fakalelei'i mala'e 'i 'Atele neongo 'ene si'i fakamata'ifika. He koe fo'i foaki mola pe 'eni ki ha tokotaha. Koe mala'e 'e langa 'e own 'ehe pule'anga. 'Osi e sipoti pea lava ke oo atu 'etau fanau 'o va'inga ai ha totongi ma'ama'a pea sai tahaa ke ta'etotongi! Koe langa ia e sipoti ni ki he kaha'u. He'ikai lava ia kapau koe ownership koe private citizen.
Faka'osi, lahi e ngaahi mala'e taapulu 'i 'Amelika ni mo Hauai'i 'oku langa he ve'e mataatahi hangee ko Popua/Siumafua'uta pea 'oku tuku'i pau e ngaahi feitu'u koe conservation area. 'Oku maaka'i mo faka'ilonga'i pea tapu ke 'alu kiai ha taha. Ola lelei 'aupito e tauhi e kele, moe tongo moe ngaahi 'akau, moe ngaahi anoano 'oku fonu he ngaahi ika moe paka, moe 'esitela pea 'oku lata kihe ngaahi area ko'enii e ngaahi manu totolo moe manupuna he taimi kotoa.
Koia toe vakai lelei pe na'a koe fakahaofi 'anga 'eni 'oe ngaahi sia heu lupe ke fokotu'u ha mala'e taapulu pea vahe'i pau ha ngaahi 'elia koe conservation area, kau ai e ngaahi sia heu lupe moe ngaahi konga tonga kehe pe. Win-win for both. Pea ka 'ikai kumi atu ha 'elia 'e taha kehe pe 'oua fokai mola ha lau miliona ki ha private citizen. Toe lava pe ke kaniseli 'aupito e taa pulu mei he sipoti 2019 kapau 'oku 'ikai ma'u ha silini moha kelekele. Koe lango atu pe. Malo