Tonga ko e fonua malu? Featured
Tuku 'a e Misa Siasi Katolika, Neiafu, Vava'u
Lau 'a e 'Etita
Tonga ko e fonua malu?
‘Oku ‘ikai ha fonua ia ‘i māmāni ‘e haohaoa ka kuopau ‘i he taimi tatau ke fua tautau ‘a e tu’unga ‘o e malu ‘o ha fonua ‘o fakatatau ki hono fa’unga malu faka sosiale, ‘ikonomika, tukufakaholo mo faka politikale.
‘Oku mahino pe foki ia ko Tonga ko e fonua malu ‘o hangē ko e tala mei ono’aho ka na’e ‘uhinga ia ki he ngaahi matu’unga faka tukufakaholo tupu’a hangē koe faa’i kavei koula pea hake mai mo e lotu faka-Kalisitiane ‘o fakatolonga mo fakama’uma’uluta ‘a e malu koia ‘i he anga ‘etau nofo faka-Tonga.
‘Oku tu’u fehu’ia ‘a e tu’unga malu koia he ngaahi ‘aho ni ‘o fakatatau ki he ngaahi palopalema he tapa kehekehe 'o e mo'ui mo e ngaahi maumaulao ‘oku hoko hotau ‘atakai. ‘Oku tau ‘ilo pe foki mei he ngaahi ongoongo he ngaahi ‘aho ni ki he lahi ‘a e mate he hala pule’anga makatu’unga he faka’uli konā mo ta’etokanga, ngaahi fakalavea lalahi 'o mole ai e mo'ui, kē mo e fehulunaki faka’api, kaiha’a falamalohi, pa’usi’i e fanau iiki, vete, li'aki e mali mo e famili mo e hā fua ‘a e ngaahi palopalema mo e maumau lao kuo tau ‘ilo kiai mei he mītia kuo hoko ‘i he fonua ‘o a’u ki he lolotonga ni.
‘Oku ‘ikai toe veivei ua ‘a e hoko ia ‘a e maumaulalo he levolo ‘oku toe ma’olunga ange ‘o hangē ko ‘ene hoko 'i he Pule’anga mo e Fale Alea mo e fa’unga faka-politikale ‘o e fonua pea ‘oku malava he taimi tatau ‘o fakahoko ‘a e ngāue kiai pea ko e taimi lahi ‘oku faingata’a ke fakahoko ha ngāue kiai 'i he 'uhinga ‘oku nau pukepuke ‘a e mafai pea tupu ai mo hono fakafe'atungia'i 'a e fakamaau totonu mo e pule 'a e lao.
‘Oku tau fakamālō’ia ‘a e ngāue ‘a e Potungāue Polisi, Fakamaau’anga, Ngaahi Siasi, Ngaahi Kulupu tokangaekina e kakai fefine mo e fanau iiki, Kolosi Kula mo e hā fua ‘a e ngaahi kautaha tokoni taautaha mo faka-siasi mo faka-pule’anga ‘oku nau tu’u fakataha ke taukave’i e malu ‘a e fonua. ‘I he taimi tatau ‘oku hake mai foki mo e fakalakalaka mo e ta’au ‘o e fakamatala mo e tekinolosia pea ‘oku kaunga lahi ia ki hono fakafuo ‘a e anga ‘etau nofo hotau ‘atakai pea malava ai kene fakatupu ‘a e ngaahi fakakaukau tene fakatupu ‘a maumaulao.
‘I he tafa’aki faka-‘ikonomika kuo lahi 'a e ta’ema’u ngāue, hikihiki mo e totongi e koloa, hiki mo e fiema’u ‘a e kakai pehe ki he to’utupu pea hoko ai ‘a e ngaahi palopalem a mo e maumau lao lahi ‘o hangē ko e kaiha’a mo e ta’e faitotonu pea iku ai ki he mole ‘a e tau’atāina ‘a e kakai ‘o e fonua. ‘Oku ‘ikai fai ha lau ia ki he fakapikopiko ‘a e kakai 'o ‘ikai pe kenau fie fakahoko ‘e kinautolu ha ngāue, fakafalala ki muli mo e ngaahi tokoni 'oku palomesi ange pea nau tu’u lavea ngofua ai ke fakahoko ha maumau lao.
Ko e palopalema faka-sosiale ‘oku hulu pea ope ‘o kamata pe mei he mama’o mei he ‘Eiki, tupu hake he ngaahi famili moveuveu, kava malohi tapu, fakafoki mai hotau kainga faihia mei muli, faito’o kona tapu ‘o kau atu kiai mo e mītia faka-sosiale ‘o lahi taha ki he feisipuka (facebook). ‘Oku tupu mei heni ‘a e movete ‘a e nofo mali, maumau ‘a e ngaahi famili pea ‘ikai fakahoko ha lau ia ki he ngaahi fakalavea ‘o a’u ki he mole ‘a e mo’ui he ngaue ‘a e kava malohi tapu mo e faito’o kona tapu.
‘Oku mahino pe foki ‘oku ngāue ‘a e ngaahi kupu fekau’aki ‘o hangē koia ‘oku lave’i atu ‘i ‘olunga ki he ngaahi kaveinga ko’eni ka ‘oku fiema’u ‘a e ngaue fakataha mo e kakai ‘o e fonua. Na’e toki hoko he faka’osinga ‘o e uike kuo ‘osi ha feinga ke fakalavea’i ha tokotaha ngaue’ofa mei ‘Amelika pea ‘oku tau ‘amanaki ke fakafoki mai ‘a e malu ‘a Tonga na’a tau anga maheni ai ‘i he kuohili pea ke kei ho’ata atu ki mamani ‘oku tau kei ‘Otu Motu Anga’ofa pe.
Ko e kaveinga ‘eni ‘oku mafatukituki pea ‘oku fiema’u ‘a e talanoa lahi kiai ka ‘oku ‘oatu pe heni ‘a e fakakaukau ko’eni he ‘ata fālahi ke tau sio kiai he ‘oku mahu’inga neongo ‘oku ‘ikai ketau malava ke puke ‘a e teka ‘a e ve’eteka ‘o taimi.
‘Oku fiema’u 'i he taimi tatau ke tau lotu mo hufia ‘a e fonua telia ‘a e ngaahi peau ta’ane ‘oku kamata hake mai pea ko e tahi ‘oku hu’a mai.
5 comments
-
'Oku 'ikai koha me'a si'i 'eni ki he fonua pea 'oku fiema'u ke ngaue fakataha kiai 'a e kau takilotu mo e Pule'anga he vave taha.
-
Ko e ngaahi me'a ko'eni kuo hoko ko hono fafangu ia 'o e fonua pea ke 'a'a 'a e kau taki he kuo lahi e palopalema.
-
Fakamalo atu 'Etita hono hulu'i mai e lau mahu'inga ko 'eni ketau toe ki'i vakai hifo ai ki he ngaahi me'a 'oku hoko ki hotau ki'i fonua na'a tau fa'a polepole ai, tautefito ki he lotu moe ako. Koe mo'oni kuo kehe eni ia kuonga, pea 'e faingata'a ketau toe fakafoki 'a e taimi ki he kuohili. He kuo 'alu fakataha pe fakalakalaka lelei moe fakaholomui kovii, 'i he tapa kotoa 'etau mo'ui he ngaahi 'ahoni. 'Oku tuku foki 'etau falala moe 'amanaki ki he ongo lou 'olive, 'a e Pule'anga moe Siasi kena fai hotau malu'i mo tataki fakalaumalie. Toki hanga mai nautolu 'o tukuhau'i mamafa kitautolu mo faka'amu ketau lii misinale lahi, kae faingata'a'ia e si'i kau masiva. Ngalo 'iate kitautolu e folofola 'a Sisu, "koau pe 'a e hala, mo'oni mo e mo'ui," kae 'ikai koe kau taki e ongo lou 'olive. Pea 'ilonga e kau taki 'e 'ikiai fanau'i fo'ou mei 'olunga, 'e 'ikai tenau lava ke mamata ki he Pule'anga 'o e 'Otua. Fakamanatu atu Palemia ho'o fa'a pehee " 'oka kele a matavai, 'e kele mo mui vai." 'E Palemia moe Kapineti, ko 'eni kuo fakatou kele a matavai mo muivai, lolotonga ho'omou tataki e fonua. Koia ai ta'ofi leva ho'omou taupii pelepela mei matavaii, kae ma'a 'asinisini a Tonga.
-
'Ai ha ki'i talangata'a fakasivile, "konaa lue lalo pe heka ha fuu horse" oku moluu, 'ikai ngata heene kaulelei ki heetau moui ka oku tau toe mo'ui lelei ange ai. Fa'u atu ha lao kiai, oua e fa'u lao pe ki he tanaki pa'anga
-
Malo 'etita e vahevahe pea kuo lahilahi e hoko e faingata'a he fonua pea 'oku meimei mate e taha he uike kotoa pe lahi hake. "oku totonu ke tau toe sio ki he anga 'etau fononga na'a koha faka'ilonga 'eni ke tau feinga ke foki ki he kuonga koula 'o tonga he na'e malu pea hao e fonua. Tau lotu mo hufia e fonua pea ke kau mo Sihova.