“Kuo fai atu e vaka (raw marks) he vaha pe he’ikai ha toe tafoki”: ‘Akilisi Pohiva ^Featured

Ko e fakataha fakafonua foki ‘eni na’e fokotu’u ‘e he Hou’eiki Nōpele ‘i he Fale Alea ‘o Tonga ke ‘oange ha faingamalie ki he kau ako ‘o e fonua pehe ki he mātu’a tauhi fanau ke ‘oatu ai honau le’o fekau’aki mo e kaveinga mafatukituki ko’eni ‘oku lahi hono tālanga’i ‘i he fonua.

 Na’e fakahoko foki ‘a e fakataha ni ki he Holo ‘o e SUTT ‘i he Hala Tu’i 'i he ho'ata 'aneafi Tu'apulelulu 25 'Aokosi pea na’e kau mai kiai ‘a e Sea 'o e Fale Alea, Palēmia mo Minisitā Ako, Hou’eiki Fakafofonga Nōpele, Kau Fakafofonga ‘o e Kakai, kau ako lelei ‘o e fonua, ngaahi Kautaha Ongoongo mo e kakai ‘o e fonua he ko e fakataha ‘eni na’e faka’atā kiha taha pe ke kau mai kiai.

Ko e ‘atimosifia ‘o e fakataha na’e ongo ‘ikai fu’u matala mo tau'atāina 'i he anga 'a e sio atu mei tu'a ‘o makatu’unga ‘i he taukave’i ‘e he ongo tafa’aki ‘a e ngaahi ‘uhinga ‘oku tu’u fakakikihi pea ‘ikai ngata ai ka ‘oku ho’ata mai pe ‘a e laumalie ‘o e malu’i ‘o e tafa’aki ‘oku tu’u mei ai ‘o tautautefito ki he tafa’aki ‘a e Palēmia mo e Potungāue Ako ‘a ia ‘oku nau tu’u kāivi ke malu’i ‘a e nga’unu ko’eni.

Na'e mahino pe koe tafa'aki 'e taha 'oku nau hoha'a mo ta'efiemalie ki he nga'unu pea na'a nau fakahoko 'a e fatongia fakafehu'i mo fakaanga 'i he 'uhinga ke fakafou ai 'enau hoha'a 'i he funga 'o 'enau taukei 'i he mala'e ako. Na'e 'i ai pe mo e kau fakafofonga 'o e matu'a tauhi fanau na'a nau faingamalie mo kinautolu ke lea.

Na’e mahino pe foki ‘a e ta’efiemālie ‘a e tafa’aki ‘oku nau fakaanga’i ‘a e nga’unu ko’eni ki he Raw Marks ‘a ia na’e taki mai ai ‘a e CEO malōlō ‘a e Potungāue Ako ‘Emeli Pouvalu pehe kia kinautolu na’a nau ma’u ‘a e faingamalie ke lea ‘o fakahā ‘a e ta’efiemālie ki he nga’unu ko’eni. Na'e kau mai foki ki he fakataha ni 'a Dr. Uili Fukofuka, Dr. Helu, Mosese Manuofetoa, 'Atalasa Pouvalu, Heti Veikune mo e kau mamahi'i ako na'a nau fakafofonga'i mai 'a kinautolu 'oku hoha'a mo fakaanga'i 'a e nga'unu ko'eni.

Na’e fakahoko foki mei he tafa’aki ‘a e Potungāue Ako ‘e Piveni Piukala ha lea (presentation) na’e meimei houa ‘e 1 mo e konga pea na’e fakaanga’i lahi ‘a e ‘ikai ke malava ‘e he lea ko’eni ‘a Piukala ‘a ia koe mataotao tokua ‘oku ne fa’u ‘a e polokalama komipiuta (software) kene faito’o ‘a e holo ‘a e ako ‘i he fonua ke fakatonuhia'i 'a e nga’unu mei he raw marks ki he standardization 'o tefito 'i he ngaahi  makatu’unga na’e fakahoko’aki ‘a e hiki ki he raw marks hange koia na'e hā 'i he'ene lea.

‘Ikai ngata ai ka na’e fehu’ia ‘e he ni’ihi ‘a e ngaahi makatu’unga na’e ‘omi ‘e Piukala ‘oku ‘ikai fenapasi ia mo e kaveinga ‘o hangē ko’ene ‘omai ‘a e sivi hū ‘a e Lautohi Pule’anga ko e me’afua ia ‘a ia na’e fakaanga’i lahi ‘eni ‘i he’ene fekau’aki mo e sivi ‘a e foomu 6 mo e 7 ‘i he 2015. Na'e toe fehu'ia foki 'a e taukei 'a Piukala koe tokotaha IT kene fakahoko 'a e ngāue ko'eni lolotonga 'eni 'oku 'i ai 'a e kau matotao 'i he mala'e ni pea na'a nau fale'i ke 'oua leva 'e fakahoko 'a e nga'unu ko'eni.

Na’e mahino pe foki mei he ngaahi felingiaki na’e ‘ikai ola lelei ‘a e liliu ko’eni he sivi ‘a e ngaahi foomu ki he ‘olunga ‘i he ngaahi kolisi ‘i he 2015 pea na’e makatu’unga mei ai hono fehu’ia mei he ngaahi ‘univēsiti mei muli 'o kau ai 'a Fisi, Nu'usila mo 'Aositelelia ‘a e tu’unga ‘o e liliu ko’eni mo e ola ‘o e sivi ‘a e fanau pea koe mo’oni ‘eni na’e hoko 'eni.

Na’e toutou he’aki foki mei he kau ‘ofisa ma’olunga ‘a e Potungāue Ako ‘a e kole ke tukuange ‘a e falala kiate kinautolu kenau fakahoko ‘a e fatongia he kuo pau pe ke taufonua 'a e ngāue 'oku nau lolotonga fakahoko. Kaikehe ‘oku mahino pe foki ‘a hono ‘ave ‘o e falala ka ‘oku ‘ikai koha kaveinga ‘eni ia ‘i he tui ‘a e tokolahi na’e kau atu ki he fakataha ni ke ‘ave noa’ia ‘a e falala he kuo hoko ‘a e ola ‘oku ‘ikai ke fakafiemalie pea ‘oku ‘uhinga ai hono ui ‘o e tālanga ko’eni.

‘Oku mahino pe foki ‘e takitaha taukave’i pe ‘ene fa’ahi ka kuo mahino lelei mei he fakataha ‘o e ‘aho ‘aneafi ‘a e mo’oni ko e nga’unu ko’eni na'e 'ikai fakapotopoto hono taimi’i pea na’e totonu ke fakahoko hano vakai’i ki mu’a moha savea lelei kiai kae toki fakahoko 'o hange ko e me'a 'a e Sea 'o e Fale Alea Lord Tu'ivakanō.

Ko e he’aki ‘ehe Palēmia ‘a e kupu’i lea “Kuo fai atu e vaka he vaha pea he’ikai ha toe tafoki” ‘oku mahino mei ai he’ikai toe liliu ‘a e fakakaukau ia ‘a e Potungāue Ako pea neongo ‘oku mahino mai ‘oku fai e kole ke toe hoko atu ha tālanga ka ‘oku maihino pe foki ‘a e tu’u kāivi ‘a e Palēmia mo e Potungāue Ako ‘o hange pe koia ‘oku me’a ‘aki e he Palēmia ke fakahoko ‘a e tu’utu’uni ko’eni.

'Oku muimui atu heni mo e fehu'i noa pe pe 'e kovi nai? pe 'e hoko ha fakatamaki kapau 'e fekau e vaka ke foki mai ki taulanga ke saupulu telia na'a si'i hoko ha fakaevaha?.