“Kuo fai atu e vaka (raw marks) he vaha pe he’ikai ha toe tafoki”: ‘Akilisi Pohiva Featured
Sea Komiti Kakato Penisimani Fifita, Samiu Vaipulu mo e ni'ihi ne kau atu ki he fakataha
26 ‘Aokosi, 2016. “Kuo fai atu e vaka he vaha pea he’ikai ha toe tafoki” ko e taha ia ‘o e ngaahi kupu’i lea na’e ngāue’aki ‘e he Palēmia ka koe Minisitā Ako ia ‘i he tālanga fakafonua fekau’aki mo e liliu mei he standardization ki he raw marks.
Ko e fakataha fakafonua foki ‘eni na’e fokotu’u ‘e he Hou’eiki Nōpele ‘i he Fale Alea ‘o Tonga ke ‘oange ha faingamalie ki he kau ako ‘o e fonua pehe ki he mātu’a tauhi fanau ke ‘oatu ai honau le’o fekau’aki mo e kaveinga mafatukituki ko’eni ‘oku lahi hono tālanga’i ‘i he fonua.
Na’e fakahoko foki ‘a e fakataha ni ki he Holo ‘o e SUTT ‘i he Hala Tu’i 'i he ho'ata 'aneafi Tu'apulelulu 25 'Aokosi pea na’e kau mai kiai ‘a e Sea 'o e Fale Alea, Palēmia mo Minisitā Ako, Hou’eiki Fakafofonga Nōpele, Kau Fakafofonga ‘o e Kakai, kau ako lelei ‘o e fonua, ngaahi Kautaha Ongoongo mo e kakai ‘o e fonua he ko e fakataha ‘eni na’e faka’atā kiha taha pe ke kau mai kiai.
Ko e ‘atimosifia ‘o e fakataha na’e ongo ‘ikai fu’u matala mo tau'atāina 'i he anga 'a e sio atu mei tu'a ‘o makatu’unga ‘i he taukave’i ‘e he ongo tafa’aki ‘a e ngaahi ‘uhinga ‘oku tu’u fakakikihi pea ‘ikai ngata ai ka ‘oku ho’ata mai pe ‘a e laumalie ‘o e malu’i ‘o e tafa’aki ‘oku tu’u mei ai ‘o tautautefito ki he tafa’aki ‘a e Palēmia mo e Potungāue Ako ‘a ia ‘oku nau tu’u kāivi ke malu’i ‘a e nga’unu ko’eni.
Na'e mahino pe koe tafa'aki 'e taha 'oku nau hoha'a mo ta'efiemalie ki he nga'unu pea na'a nau fakahoko 'a e fatongia fakafehu'i mo fakaanga 'i he 'uhinga ke fakafou ai 'enau hoha'a 'i he funga 'o 'enau taukei 'i he mala'e ako. Na'e 'i ai pe mo e kau fakafofonga 'o e matu'a tauhi fanau na'a nau faingamalie mo kinautolu ke lea.
Na’e mahino pe foki ‘a e ta’efiemālie ‘a e tafa’aki ‘oku nau fakaanga’i ‘a e nga’unu ko’eni ki he Raw Marks ‘a ia na’e taki mai ai ‘a e CEO malōlō ‘a e Potungāue Ako ‘Emeli Pouvalu pehe kia kinautolu na’a nau ma’u ‘a e faingamalie ke lea ‘o fakahā ‘a e ta’efiemālie ki he nga’unu ko’eni. Na'e kau mai foki ki he fakataha ni 'a Dr. Uili Fukofuka, Dr. Helu, Mosese Manuofetoa, 'Atalasa Pouvalu, Heti Veikune mo e kau mamahi'i ako na'a nau fakafofonga'i mai 'a kinautolu 'oku hoha'a mo fakaanga'i 'a e nga'unu ko'eni.
Na’e fakahoko foki mei he tafa’aki ‘a e Potungāue Ako ‘e Piveni Piukala ha lea (presentation) na’e meimei houa ‘e 1 mo e konga pea na’e fakaanga’i lahi ‘a e ‘ikai ke malava ‘e he lea ko’eni ‘a Piukala ‘a ia koe mataotao tokua ‘oku ne fa’u ‘a e polokalama komipiuta (software) kene faito’o ‘a e holo ‘a e ako ‘i he fonua ke fakatonuhia'i 'a e nga’unu mei he raw marks ki he standardization 'o tefito 'i he ngaahi makatu’unga na’e fakahoko’aki ‘a e hiki ki he raw marks hange koia na'e hā 'i he'ene lea.
‘Ikai ngata ai ka na’e fehu’ia ‘e he ni’ihi ‘a e ngaahi makatu’unga na’e ‘omi ‘e Piukala ‘oku ‘ikai fenapasi ia mo e kaveinga ‘o hangē ko’ene ‘omai ‘a e sivi hū ‘a e Lautohi Pule’anga ko e me’afua ia ‘a ia na’e fakaanga’i lahi ‘eni ‘i he’ene fekau’aki mo e sivi ‘a e foomu 6 mo e 7 ‘i he 2015. Na'e toe fehu'ia foki 'a e taukei 'a Piukala koe tokotaha IT kene fakahoko 'a e ngāue ko'eni lolotonga 'eni 'oku 'i ai 'a e kau matotao 'i he mala'e ni pea na'a nau fale'i ke 'oua leva 'e fakahoko 'a e nga'unu ko'eni.
Na’e mahino pe foki mei he ngaahi felingiaki na’e ‘ikai ola lelei ‘a e liliu ko’eni he sivi ‘a e ngaahi foomu ki he ‘olunga ‘i he ngaahi kolisi ‘i he 2015 pea na’e makatu’unga mei ai hono fehu’ia mei he ngaahi ‘univēsiti mei muli 'o kau ai 'a Fisi, Nu'usila mo 'Aositelelia ‘a e tu’unga ‘o e liliu ko’eni mo e ola ‘o e sivi ‘a e fanau pea koe mo’oni ‘eni na’e hoko 'eni.
Na’e toutou he’aki foki mei he kau ‘ofisa ma’olunga ‘a e Potungāue Ako ‘a e kole ke tukuange ‘a e falala kiate kinautolu kenau fakahoko ‘a e fatongia he kuo pau pe ke taufonua 'a e ngāue 'oku nau lolotonga fakahoko. Kaikehe ‘oku mahino pe foki ‘a hono ‘ave ‘o e falala ka ‘oku ‘ikai koha kaveinga ‘eni ia ‘i he tui ‘a e tokolahi na’e kau atu ki he fakataha ni ke ‘ave noa’ia ‘a e falala he kuo hoko ‘a e ola ‘oku ‘ikai ke fakafiemalie pea ‘oku ‘uhinga ai hono ui ‘o e tālanga ko’eni.
‘Oku mahino pe foki ‘e takitaha taukave’i pe ‘ene fa’ahi ka kuo mahino lelei mei he fakataha ‘o e ‘aho ‘aneafi ‘a e mo’oni ko e nga’unu ko’eni na'e 'ikai fakapotopoto hono taimi’i pea na’e totonu ke fakahoko hano vakai’i ki mu’a moha savea lelei kiai kae toki fakahoko 'o hange ko e me'a 'a e Sea 'o e Fale Alea Lord Tu'ivakanō.
Ko e he’aki ‘ehe Palēmia ‘a e kupu’i lea “Kuo fai atu e vaka he vaha pea he’ikai ha toe tafoki” ‘oku mahino mei ai he’ikai toe liliu ‘a e fakakaukau ia ‘a e Potungāue Ako pea neongo ‘oku mahino mai ‘oku fai e kole ke toe hoko atu ha tālanga ka ‘oku maihino pe foki ‘a e tu’u kāivi ‘a e Palēmia mo e Potungāue Ako ‘o hange pe koia ‘oku me’a ‘aki e he Palēmia ke fakahoko ‘a e tu’utu’uni ko’eni.
'Oku muimui atu heni mo e fehu'i noa pe pe 'e kovi nai? pe 'e hoko ha fakatamaki kapau 'e fekau e vaka ke foki mai ki taulanga ke saupulu telia na'a si'i hoko ha fakaevaha?.
 he vaha pe he’ikai ha toe tafoki”: ‘Akilisi Pohiva "Pin It")
24 comments
-
malie 'a e talanoa ia kae fai pe ha sio ki he fakafotunga 'e hook.
-
Pehee ehe Eiki Vaka ke lele faiteliha ai leva ia he kuo loloa e toenga ia e kau folau ikai toe lava ha taha o lea. Taimi ni oku nau ihe fohe kotoa mo ene fanau pea tuu pe a Piveni moe kasa o hulu pe kihe feituu tenau alu kiai. Pehee e Piveni ke tukuhakei kihe osi tahaa katau folau he kuo osi konaa makakasa atu e fonua tenau toki ake mai kuo tau i palataisi kitautolu. Koia ai tuku aa etau logoaa he oku ikai ketau lava o taofi a Akilisi fuu oma enau lele anautolu
-
Pehe kene ilo ha mea he nae siaa ene ako hhh koe fu palemia ena na ne tutu a loto kolo hhh
-
Oku 'ikai ko ha me'a si'i e liliu ko'eni ka kuo hange hono fakahoko ko ha ngaue kuo fakavave'i pe kehe pe ke fai..
Pea 'e fefe leva ka hoko mai ha MOE fo'ou ia pea ko e ha leva e me'a e fai.. Ne mahino koe system standardization ne fuoloa pea ne kau kiai moe ngaahi tokoni fakapaanga mei NZ mo Aust pea omi moe kau Consultant o nau fai e ngaue ni 'I he ngaahi ta'u.. ko 'eni kuo tu'u mai pe motu'a PM ni o liliu pe he ta'u pe e taha pea koe pehe ai ke ta'e confuse e kakai moe kau ofisa ako ma'olunga ...
Oku kanoni'aki 'a e kaungame'a hono foha lahi pea mo'ene motu'a computer experts naa ne omai ke fai e fu'u liliu software ko'eni.. Ikai ke tau fa'a tatali ke tuku kitu'a e Dictator ko'eni ke mahino kiai ko hono 'api pe mo hono bathroom oku pule kiai..
Koe toki Minisita Ako 'eni oku ma'ulalo 'ene tu'unga fakaako pea toki faitu'utu'u ni ia o laka ange ia he mahino 'ae ni'ihi ne nau kakau'i e Potungaue Ako..
Malie mu'a PM -
Neongo kuo fakaha 'e he 'eiki vaka 'e 'ikai toe fai ha foki ka 'oku 'iai hotau faingamalie he ko e vaka 'oku 'ikai ko ha vaka 'o Pohiva pe ko Piukala ka ko e vaka ia 'o e fonua. Ko Captain Bligh ne ne futa'aki hono mafai ko ia 'oku pule mo faitu'utu'uni. Me'a ne hoko ne tuku 'e he kau kauvaka e kapiteni ki ha vaka fokotu'u pea tuku ange ke fa'iteliha ai 'ene me'a 'e fai. Ko e 'eiki vaka ko eni ko 'Akilisi Pohiva 'oku ne ma'u e mafai ka 'oku 'ikai ke ne ma'u e 'ilo mo e fakapotopoto pea 'oku 'ikai fie fanongo ia ki he kau kaivai ne nau ako mo folau tahi he ngaahi ta'u lahi. 'I he'ene pehee, kuo taimi ke tau puke 'a e 'eiki vaka ko eni vete me'a kotoa pea takai lolo pea nono'o hano fakaha'apai pea fakapuna ki tahi ka tau folau kitautolu.
-
Fakafoki mai e vaka he'e ngoto. 'Oua 'e tui ki he 'Eikivaka he na'e 'ikai ako 'alu tahi ia.
-
Koe folau koaa 'a e vaka na ki fe? 'Koe vaka na ia 'oku 'tekina'. tu'unga he maha e lolo pea malnourished mo e kau kauvaka. Ka 'oku fainga atu e kapiteni ia moe 'enisinia hono veteki e ki'i laptop ke jumpstart 'aki e misini. Koe kehe pe ke ma'u ha'ana vahe pea taa ai pe mo'ua ko 'ena 'oku lau mai kiai 'a Mark.
Ko 'etau fakamole lahi hono toe kumi mai e vaka na ha a'u mai e Kapiteni totonu. Tau teuteu pe ki hono totongi ha pa'anga lahi ki ha Helikpeta ke kumi e vaka mole pea mo ha Tugboat ke tow fakafoki mai ki Taulanga. -
mahalo kuo lahi e tokanga ki he system raw pe standardise kae longo pe fanau ako ko kinau tolu oku fai e ako...pea fefe kau faiako'...ko kinautolu oku nau ako'i e fanau, fefe enau founga ngaue moe fanau, kau admin moe enau ngaue ke fai...koe ola ena enau ngauee (outcome) ka oku ikai koe ngaue ae raw pe standardise system..kau ofisa, kau puleako moe kau faiako moe fanau ..taki taha fai hono fatongia pea te tau fakatuamelie kihe outcome fakafiemalie... malo
-
Tau fie he fakaongo hano fakamahino mai 'e pive moe 'aki pe koe ha e me'a 'e hoko kihe sivi he ta'u ni, tautefito kihe sivi Form 7. 'E tali nai 'ehe ngaahi 'univesiti moe ngaahi fonua kehe e ki'i sivi ko eni? 'Ange'ange ia he sivi ta'u kuo 'osi, kuo fakamahino mai pe ko hai 'oku ne tali? Koe 'ave kotoa e ako 'ae fonua 'o hilifaki atu ke fa'iteliha ki ai a pive he koe hai ia, pea koe ha 'ene 'ilo mo taukei kihe mala'o 'oe ako. Ko 'ene lele holo mo 'ene ki'i presentation ta'ekakato mo ta'emahino, 'oho mai e levolo 'oe lautohi pule'anga 'ene fa'ahinga faka'uhinga moe losika. Kaekehe kuo 'ikai foki toe lava a 'aki 'o mavahe mei he tu'utu'uni 'a pive he 'oku te'eki 'osi hono mo'ua kia pive hono totongi. Mahalo kuo toe mei 'oatu ah uakilu 'a pive ke nau vahevahe.
Me'apango he 'oku kei 'iai e tokolahi 'oku nau kei lotu pe kia 'aki, pea kuo nau lotolelei ke feilaulau'i e kaha'u 'oe ako 'enau fanau mo honau hako, kae tauhi honau va mo honau 'otua ko 'aki. Kau atu ai e fanga ki'i kau 'ofisa ako te'eki ke tau 'ilo pe koe ha koaa ha'anau ngaue kuo mafohi he ako he fonua ni, ka kuo hoha'a 'enau 'oho hake hono malu'i honau 'otua.
Tau nofo pe a 'oku tali kihe ngoto 'ae fu'u vaka ko eni 'o 'aki mo pive. -
Fakataha maumautaimi, moletaimi fakapikotaimi, fai mo 'oatu kotoa e budget na'e fakapaasi ma'a 'akilisi mo hono famili he ko e me'a ia 'oku feinga kiai, pea 'atu ke Tu'i he ko e fie Tu'i 'oku lahi. Molenga e pa'anga e fonua he siana koena heka pe ki he sea 'o keikeina mamaalie e pa'anga 'a e fonua he'ene ngaahi faitu'utu'uni hala.