Fasitu‘u Mei Pule‘anga (Propaganda) ‘a e Ongo “Crooked Amigos: Pī & Tē” Featured
Fasitu‘u Mei Pule‘anga (Propaganda) ‘a e Ongo “Crooked Amigos: Pī & Tē”
Fa‘utohi ‘a Sione Ake Mokofisi
Nuku‘alofa – Talu mei he “motuhi” ‘o e maea-kafa sio‘ata (fiber optics cable) ‘o e Ngaluopé ‘i he 20 Sānualí, 2019, mo ‘eku mahalo‘i e loi ‘a e ongo “Crooked Amigos” (amīkos: kaungāme’a ‘i he lea Spanish): Pīveni Piukala, talēkita Tonga Cable, pea mo Minisitā Tēvita Tu‘i Uata. Na‘a na tukuaki‘i ko ha ngāue faka‘auha lotokovi (sabotage), tokua ko ha vaka na‘a ne toho ‘a hono taulá ‘o motuki ai ‘a e maea-kafa sio‘atá.
Ko e fakamahalo eni he na‘e te‘eki ai faka-papau‘i ‘e ha fakamo‘oni mata, pē na‘e ma‘u ‘e ha faitā satelaite ‘o ha vaka lahi na‘e folau holo ‘i he vaha‘a tahi na‘e hoko ai ‘a e palopalemá. Ko ‘ena fokotu‘utu‘u fasitu‘u eni ke taki kuihi kitautolu he kuo na ‘osi palani ki he aleapau ngāue mo e Kautaha Kacific Broadband Satellite; pea kuo pau ‘e ma‘u ai ha‘a na pa‘anga.
[Ko e hā e lahi ‘o e pa‘anga totongi kākā (bribery) kiate kinaua ka e ‘omai ‘a e Kacific Broadband? Na‘e fakamatala mai ‘e he Papālangi sola mei muli kiate au na‘e feinga ke ‘omai ‘ene kautaha pisinisi ki Tongá ni ‘i he 2018. Ka e taliange ‘e Minisitā Tē ko e vavetahá pē ke fakahū mai ‘a e $10 miliona ki he ‘ene tohi pangikē ka e lava ia. Pea foki ai ‘a e Papālangí ki hono fonuá.]
Ko Pī na‘a ne kaiha‘asi ‘a e ngaahi koloa tekinolosia (intellectual property) ‘a e Shoreline, Ltd., ‘o fakatau ki he nusipepa Ko e Kele‘a ‘a ‘Akililsi Pōhiva – ko e Palēmia lolotongá. Foaki ai ‘e he Palēmiá e lakanga ngāue ko e Taukei Komipiuta kia Pī mo Sī (Siaosi Pōhiva) kena veteki ‘a e komipiuta ‘a e Potungāue Akó, ‘i he 2015 ka e faka-fetongi fo‘ou.
Kuo laka ‘i he laui-miliona (na‘á ku ‘osi fakafuofua ‘e laka ‘ihe $1 miliona) ‘a e fakamole ko iá mo e te‘eki fetongi faka-fo‘ou ‘a e ngaahi polokalama komipiuta tatau ‘a e Potungāue Akó. Pea kuo maumau ai ‘a e ako ‘a e fānauako tokolahi lolotonga ‘a e Minisitā Ako ‘a ‘Akilisi Pōhiva.
Ko e Minisitā ko Tē na‘e ‘ohake ‘e he Palēmiá ki he Poate TBC ‘i he 2017 peá ne palōmesi ke fakalakalaka ‘a e tu‘unga pa‘anga ‘a e Potungāue Fakamafola Leá he ko e tangata taukei mo e puipuitu‘a faka-pisinisi ‘a ia (‘oku ‘ifē ‘a e pisinisi ko iá ‘i he ngaahi ‘ahó ni?).
Kā na‘á ne fakangofua ‘e ia ke fakalele ta‘e totongi kotoa ‘a e ngaahi kemipeini Fale Alea ‘a e Paati PTOA. Na‘e hulu TV mo‘ui kotoa mai pea fakamafola Letiō Tonga kotoa, pea toe fakamafola tu‘o-ua mo tu‘o-tolu mai.
Lolotonga iá, na‘e hala‘atā ke ‘i ai ha faingamālie ‘o e kau kemipeini Fale Alea Tau‘atāiná ‘o hangē ko e ta‘e-totongi ‘a e Paati PTOÁ ‘i he me‘a ngāue faka-mafola lea ‘a e kakai ‘o e fonuá. ‘Ikai ko e ngāue kākā ‘aki ia ‘o e mafai ‘i Pule‘angá.
Lohiaki‘i Fakamatala Tekinolosia
‘I he ‘eku muimui‘i ‘a ‘ena ngaahi fakamatalá ‘o kau ki he motuhi ‘o e Ngaluopé ‘i he 20 Sanualí, na‘e ‘ikai fenāpaasi mo e ngaahi ngāue faka-tekinolosia ‘o e kuongá ni ‘o kau ki he maea-kafa sio‘atá. ‘Uluakí, ‘oku hāhāmolofia ke motuhi ‘a e maea-kafa sio‘atá ‘i kilisitahí.
‘Oku te‘eki ai hoko ha me‘a pehē ni ‘i māmani; talu ‘a hono fakatoka ‘o e 827 km (maile ‘e 514) mei Fisi ‘i he 2013; pea ko e kilomita eni ‘e 500,000 (maile ‘e 310,686) kuo fakatoka ‘e he Tata Communications, ‘oku kau ai ‘a e Tongá Cable, mo e te‘ekiai motuhi ia ‘i he kilisitahí. Manatu ko e kilisitahi loloto fika ua ‘a e Tonga Trench ‘i māmaní.
(1) Ko e maea-kafa sio‘atá ‘oku fakatoka ‘osi hono keli ‘a e luo ‘e he palau kilisitahi ‘o fakatokoto ai (vakai ki he ‘ata faitā ‘e 3) ke malu. ‘E faingata‘a ki ha taula ‘o ha vaka ke ne ma‘u faka-māta‘u (snag) ‘a e maea-kafa sio‘atá. Fakamatala ‘e Pīveni na‘e mita ‘e 100 (maile ‘e 62) ‘a e loloto ‘oku tokotoa ai ‘a e maea-kafa sio‘atá. ‘Oku ‘i ai nai ha vaka mo hono taula mālohi ke toho ‘a e maea-kafa sio‘atá ‘i he mita ‘e 100 (maile ‘e 62)? ‘Ikai ngata aí, ko e tokoto‘anga ‘o e maea-kafa sio‘atá ko e me‘a fakapulipuli ‘a e ngaahi kautahá ke ‘oua ‘ilo ki ai ‘a e kau folautahí.
(2) Uá, ko ‘ena fakamatala mai ‘o e fakaikiikí ‘o e maumaú tokua na‘e hokó ‘oku tatau mo ha‘a na lohiaki‘i ‘o ha fanga ki‘i valevale. ‘Oku ‘uluaki tata ‘e he palau vakauku ‘a e luo ke fakatoka ai ‘a e maea-kafa sio‘atá ‘i kilisitahi. [Vakai ki he ‘ata faitā ‘e 3 ‘oku ‘oatu ‘i hení.] Ko ‘ena fakamatala taumāta‘ú tokua ‘oku faingofua ke huka‘i (snag) ‘e he taula ‘o ha vaka ‘a e maea-kafa sio‘atá.
(3) Tolú, ‘oku mahalo‘i (allege) ‘e he fakatotoló ni ko ‘ena palani kimu‘a ke maumau‘i (sabotage) ‘a e maea-kafa sio‘atá ka e hoko ai ‘a hono ‘omai ‘a e aleapau mo e kautaha satelaite Kacific Broadband Satellites. Pea ‘oku kau nai ai ‘a e totongi faka-fufū kākā (bribery)?
Ko e fasitu‘u ko ‘eni mei Pule‘angá (propaganda) ‘a e ongo “crooked amigos” ko e ngāue kākā ‘aki hona mafaí (corruption).
Na‘e ‘osi palani pē ke ‘omai ‘a e aleapau ngāue mo e Kacific Broadband Satellite ‘osi ‘ena maumau‘i (sabotage) ‘a e maea-kafa sio‘atá.
‘E ‘ikai hoko noa‘ia ‘a e me‘á ni lolotonga ‘a e mo‘ui lelei pē ‘a e maea-kafa sio‘atá ‘i kilisitahi. Pea ko e fai hia eni ko e maumau lao ‘oku totonu ke fakatotolo‘i ‘o faka‘ilo ko e kākā‘i ‘o e kakai ‘o e fonuá.
END
 ‘a e Ongo “Crooked Amigos: Pī & Tē” "Pin It")
6 comments
-
MĀLŌ S. MOALA...Mei he founga ngāue 'oku tu'uaki 'e he Tata Communications na'a nau totofa 'a e maea-kafa sio'atá (fiber optics cable), 'oku faka'aonga'i 'a e palau kilisitahi (submarine plow) ke tata faka'ata'atā hono fakatoka 'o e cable. Na'e 'ikai keu fakamatala 'oku tanu 'a e cable, kā 'oku fakapulipuli 'a hono halanga 'i he kilisitahí.
Kā 'o kapau na'e fakatamulu pe 'a e fakatoka 'o 'etau fiber optics cable, mahino mai 'e faingofua hono pā'usi'i 'e he kau faka'auhá.
Mālō e fakamaama mai. -
Ki'i tokoni atu pe ki he article ko 'eni
1. Na'e 'ikai ngaue'aki e palau 'i he toho e cable 'i Tonga ni for environmental reasons. Tatau pe cable ki Fiji pea mo Vv mo Hp.
2. Konga cable oku 'i loto 'i he pamu (hange koia he la'i taa) oku ngata pe ia he mu'a 'ulu2 'i Sopu
3. Ko e hu'anga mai ki loto ni na'e motu ai e cable 'oku mamaha pe ia (20-30m). Sio he google map.
4. Ko e cable 'oku laku 'i he feitu'u ni 'oku laku pe ia 'ikai keli ka 'oku armor (takai 'aki e uaea steel 'a e cable). Cable 'oku laku he moana 'oku armor leta pe ia (ke 'oua 'e fu'u mamafa hono fusi hake ka motu).
5. Ko e halanga'anga e cable oku 'ikai fkpuli2 ia.. Ko e mape na'e 'ave ki he poate taulanga ke ta'ofi e ngaahi vaka mei he lii taula he fetu'u 'oku lii ai e cable. 'Oku relay e information ko ia ki he ngaahi vaka. Ko 'u document fekau'aki moe cable, kau ai environmental study, mape, etc 'oku available he website 'a e Tongacable.
6. Oku 'ikai ha kaunga e contract satellite mo e motu 'a e cable. Na'e mei sign pe contract satellite ia tatau ai pe, pe na'e motu e cable pe 'ikai. Ko e project na'e compete mo e satellite ko e Hawaiki. Na'e decide e pule'anga ke kaniseli e contract mo e Hawaiki ka e 'ai e Satellite. Satellite 'e lava ngaue'aki ki he ngaahi remote location 'i he taimi tatau 'e hoko ko e backup ka toe motu e cable. Cable Hawaiki ko e fo'i tu'u talifaki pe 'ikai ngaue'aki moe ngaahi 'uhinga kehe pe.
'Ofa pe 'oku tokoni atu
Malo -
MĀLŌ ROBERT FILO... Kovi 'a 'aku 'ikai "proof-read" 'a e liliu 'i he tēpile "Metric" ki he "English" system. Mo'oni ho'o fakatontonú ko e mita 'e 100 ko e maile 'e 0.06; ko e 100 km tatau mo e maile 62. Fiema'u 'ētita ke ne fai e fakatonutonu. Mālō.
-
Maloo Mokofisi e ngaue mei hena.
-
Kii edit pe ae pooni 1) oku asi ai Mita 100 (malie 62), kataki pe koe uhinga koe mita pe ikai koe Kilomita e 100 ke tatau moe maile e 62.1371 to be exact. Otherwise it’s an interesting reading, malo mau ongoongo
-
Poupou áupito ki he faútohi á Mokofisi he óku fatu he founga totonu óku fakahokoáki e ngaue ko eni í he ngaahi fonua maama ó hotau mamani. Poupou atu ke áve ú tohi ko eni ki he Komisiona Police mo éne kau polisi ke nau tanaki atu ki he fakatotolo óku nau fakahoko he maumauí ó e internet cable.