Ko hai koa ‘oku Minisitā ‘i he Potungāue ki he Ngaahi Ngāue Fakalotofonua? Featured
Tohi KI he 'Etita
Ko hai koaa ‘oku Minisitā ‘i he Potungāue ki he Ngaahi Ngāue Fakalotofonua?
‘Etita,
Kataki kae tu’u atu mu’a ‘eku ki’i fifili ko’eni pe kohai koaa ‘ia ‘Akosita Lavulavu mo ‘Etuate Lavulavu ‘oku Minisitā ‘i he Potungāue ki he Ngaahi Ngāue Fakalotofonua.
Kuo ma’u ‘a e fakamatala falala’anga ko e Lavu tangata ‘oku ne tataki ‘a e ni’ihi ‘o e ngaahi fokotu’utu’u ‘a e Potungāue pea ko’ene toki hoko ‘eni ha me’a pehe ‘i he fonua na’e tuku ki langi.
‘Oku ma’u mo e fakamatala falala’anga mei he tokolahi ‘o e kau ngāue ‘i he Potungāue ko’eni ‘oku nau ta’efiemalie lahi ki he founga ko’eni ‘oku tataki ‘aki ‘a e Potungāue pea ‘oku mahino lelei ‘a e ‘ikai ha taukei ‘i he Minisitā fo’ou pea ‘oku fihi leva ki he’enau vakai pe kohai koaa ‘oku Minisitā.
Ko e si'isi'i ange a e taukei 'a e Minisitā fo'ou pea 'oku pau leva ke fakafalala 'i he taukei 'a e Minisitā motu'a ka kuo fakamalōlō'i he ko hono fuakava ka koe me'apango koe taukei ia 'i he lele 'i tu'a laini pehe ki he tuki maumau lao.
Ko e me’a fo’ou foki ‘eni ‘oku hoko hono fakamafola mai ‘a e fakataha ‘a e Potungāue ‘i he Letiō pea koe founga foki ‘eni na’e ngāue’aki ‘e Lavu tangata ‘i he taimi na’e kei Minisitā ai ‘a ia ‘oku toe ‘asili ange ai ‘a e fifili ‘a e kakai pe ko hai ‘oku tu’utu’uni he Potungāue ko’eni.
‘Oku ‘ikai ngata ai koe toe fakamole pa’anga ai pe ki si’i kau totongi tukuhau mo e Potungāue ‘a e founga faka-kemipeini ko’eni pea mo e ‘ikai ke malōlō atu ‘a Lavu Tangata ‘i ‘api kae fakafelefele holo ‘i he ngāue’anga.
‘Oku malie he na’e fai ‘a e fetu’utaki ki he Potungāue pea nau fakamahino mai ‘oku ‘ikai ke ngāue ‘a Lavu tangata ‘i he’enau Potungāue ka ‘oku lahi pe hono taimi ai.
‘Oku fu’u fakaoli fau ‘a e me’a ‘oku hoko he ngaahi ‘aho ni ‘i he fonua pea ‘oku ne tukuhifo mo’oni ki lalo ‘a e ngeia ‘o e kau taki mo e molumalu na’e anga kiai ‘a e fonua ‘i he kuohili.
‘Oku lolongo foki ‘a e kau ngāue koe’uhi ko si’enau ma’u’anga mo’ui ka ‘oku mo’oni e lea ‘oku taka koe “ngulungulu fei’umu” pe.
Faka’apa’apa Atu,
‘Eliesa Fifita
Tufuenga-Kolomotu’a
10 comments
-
Ko moua pe koe ongo star. Fai mo fai hoomo hopo ka mo pehe hake o p.a mo minisita i homou api.
Ko e faahinga fakauhinga ia a Falakiko Vahe, mahalo oku fakalele pehe’i ehe’ene ongomatu’a ae Cusdom ehhhh -
Vakai foki na'a kuo PA pe 'a 'Etuate ki a 'Akosita, Lavulavu ki a Lavulavu, koe hasipani moe uaifi 'o hange koe PA pe 'a Po'oi ki a 'Akilisi, Pohiva ki a Pohiva, koe sani mo e tamai 'a ia 'oku e'a mo tekelei mai ta koa koe temokalati faka-'Akilisi mo e faka-PTOA fo'ou mo makehe 'eni ('o kehe mei he temokalati totonu mo anga-maheni) kuo fakapulou'aki mo fakakuihi'aki mo fakakonahi'aki 'a e tokolahi 'o Tonga (mo hono kakai).
'Oku 'osi utua mai pe hange ko Kao mo Tofua pea mo 'uli'uli mai hange ko e po'uli 'o e po mo hinehina mai hange ko e sinou 'o e pole 'a e "lao" kuo fa'u mo tu'u hono fakanofo 'a e PA 'o hange ko e lakanga pe ngaue faka-pule'anga kotoa pe 'o fai he founga pe polosesi pau (due process) ke fou ai mo e tu'utu'uni pe polosita totonu (rightful procedure) 'oku humaki he temokalati totonu mo mo'oni ke fai'aki 'a e ngaue..
'Oku hu mai leva 'a e temokalati faka-'Akilisi mo faka-PTOA mo 'enau founga fo'ou mo makehe 'o teke'i 'a e lao (moe konisitutone) ki "tu'a" ka e fakahu mai 'a e ta'e-faka-lao (mo e ta'e-faka-konisituone) ki "loto" 'o fai'aki tokua 'enau pule mo e taki faka-temokalati 'o e fonua (mo e kakai) 'oku lau.
'Oku 'iloa he temokalati totonu mo mo'oni 'a e ngaue ta'e-faka-lao (mo ta'e-faka-konisitutone) ko e "pule-kovi" mo e "taki-kovi" 'o faikehekehe mo fehangahangai mo e "pule-lelei" mo e "taki-kovi" 'o tefito hono kavei-fa (4) fakatemokalati kuo liliu tavale mo ta'efakakaukau 'e 'Akilisi mo e PTOA mei he lea faka-Papalangi ko e "transparency," "accountability," "equality" mo e "justice" ki he lea faka-Tonga ko e "'atakitu'a," 'taliui," "vahevahetatau" mo e "fakamaautotonu" 'a ia 'oku tefito kotoa he "lao" mo e "tauhilao" (mo e konisitutone 'oku tefito ai).
'Oku fakamamahi mo fakaloloma fau 'a e tukunga 'oku 'i ai 'a e fonua ko e teke 'e 'Akilisi mo e PTOA 'a e "pule-lelei" mo e "taki-lelei" he'enau kemipeini hhe ta'u 'eni ofi he 30 pea ko 'enau to pe ki he Falealea mo ma'u 'a e mafai mo pule'anga kuo nau tafoki fakafokifa pe 'o "pule-kovi" mo "taki-kovi" 'o tupu ai hono veteki faka-Tu'i 'e he Tu'i hono mafai faka-konisituone mo faka-lao ko 'ene 'ofa he fafanaki ke fonua mo hono kakai ki he matu'utamaki lai (ka e 'ikai mo hala-'ata ke hounga ia ki he tokolahi 'o Tonga).
'Oku toki mo'oni heni 'a e Paloveape 'o e Uike 'i 'olunga, "Ko e poto 'a e ngutu hono lau ka e vale 'a e nima hono fai." Kaekehe 'oku 'i ai 'a e me'a 'e taha 'oku 'asi lelei mai heni ta ko e longoa'a mo e fakatupu taufehi'a 'oku nau fai ki he loto 'o e kakai ko e "matu'aki fiema'u mafai" he ko 'enau ma'u pe 'o pule mo taki 'oku nau tafokitu'u hake pe 'o ngaue'aki kovi he'enau pule-kovi mo e yaki-kovi 'a ia ko hono tatau ko e pule mo e taki "faka-tikitato" ka e 'ikai ko e pule mo e taki "faka-temokalati.". -
Ko e 'uhinga ia 'oku lau ai he tui fakatemokalati 'oku 'ikai sai 'a e me'a ko e conflict of interest mo e nepotism. Ko e me'a fua ia pe lao oku ne talamai 'oku 'ikai sai 'a e kau mai hoto kainga/kaungame'a ofi ki he'ete ngaue. Mo'oni 'aupito Falakiko, ko e me'a ia kuo pau ke hoko 'a e pau ke 'i ai e kaunga ia 'o 'Etuate ki he ngaue 'a 'Akosita ka ke fakatokanga'i 'oku ngata pe ia 'i 'api mo loki mohe. 'Oku kehe me'a ko eni he 'oku ha'u pe 'a 'Etuate ia ki 'api ngaue. Pea 'oku kehe pe temokalati ia 'a Tonga ni he kuo 'ai pe foha 'o e PM ke PA ki ai pea kuo sai pe kau 'a 'Etuate ia he kau ngaue 'i 'api ngaue. Ko e me'a 'oku tau tokanga ki ai 'a e 'alunga 'o e temokalati 'i Tonga ni. Kapau kuo pa'usi'i kei pongipongia pe huanoa 'a e ta'u 'e 10 ka hoko mai 'e to e pango ange ia. Mahalo 'e takitaha fokotu'u pe 'e he minisita hono hoa pe foha pe 'ofefine ke PA kiate ia.
-
Sione A Mokofisi malo hoo fie tokoni.Oku ou talanoa atu au ihe mea mooni oku hoko(reality).Neongo ai koe mafai kotoa kihe potungaue oku ia Akosita.Ka heikai lava ha taha o taofi ha fakahu fkkaukau a Etu ki ai.Talamai ange ha mea fua te tau lava ai o ilo ko Etu oku ne fakalele ae mafai o Akosita?????Halaata.Koe lau matangi fai i fale pe oku tau fai moe fkmahamahalo fklotokovi.He koe approval,confirmation,moe ha fua ihe potungaue ko Akosita ataataa.Tuku kehe kapau kuo ke mau ekoe ha fakamooni tohi nima ia a Etu ihe mafai o Akosita????Kou tui pe teta tali kiai ikai.Malo
-
Kapau koe tokoni a Lavu oku ataa ihe Lao pea oku sai. Pea kapau koene ngaahi ngaue fakatokoni oku fepaki ia moe LAO pea toe oatu pe haane tikite hopo he kou sio koe tangata oku manako kihe faahinga mea koia koe fakailo ia ke toutou asi i falehopo.
Fakamanatu atu Kiko oku kehe fakalele oe famili mei hono fakalele oe Potungaue ae Puleanga oku tau totongi tukuhau ke fakalele aki e. -
FALAKIKO VAHE...'Ikai koha ngaue faka-famili eni. Mei fe'ia ha ha'u 'a e hoa tangata 'o kaunoa 'I he fakalele 'o ha ngaue 'oku taki ai 'a e hoa fefine? Ko e lao ia 'ife ke ha'u ha taha noa'ia 'o fai tu'utu'uni ki he kau ngaue? Pea ka hoko ha faka-tu'utamaki, 'e fua hia fefee (responsibility) 'a e hoa tangata. Ko e faka-kaukau faka-moli-Tonga ena ia ke kaunoa mai ha hoa 'o ha taki ki he kau ngaue mo honau ngaahi fatongia.
-
Oku mahino peia ko Akosita Lavulavu oku minisitaa ka oku ikai tapu ia ke tokoni ki ai hono hoaa he oku hangee peia koha fetokoniaki ha uaifi moha husepaniti iha ngaahi mea lahi ihe fakalele oe famili.Koe loto pe ike lelei pea fiemau etau poupou kae ngaholo hotau vakaa.
-
KO E HOKOATU ENI 'A E KAIHAHA'A 'A "BONNIE & GLYDE" (ongo matu'a kaihaha'a 'Amelika; pea ko Lavulavu ko e "ex-convict" 'Amelika na'e ngaue popula ko e kaakaai e kakai mo e fakamo'oni loi) MEI HE KAKAVA 'O E KAKAI 'O E FONUA...laka hake 'I he TO$1.5 miliona 'ena kaihaha'a mei he Pule'anga Tonga: 1) Vetehia 'a Lavulavu 'I Fale Alea ki he $750,000 kaiha'a 'I he tanuhala mo e foasoa 'I Vava'u; 2) $550,000 hono hakule 'e he 'aotita 'ena kaiha'a 'aki 'ena 'Apiako 'Unuaki 'o Tonga, puleako ai 'a 'Akosita, kaiha'a mei he Pule'anga; 3) ta'e totongi "rent" 'a e 'Apiako 'I he Senita Fakafonua 'I Havelu, puleako ai 'a 'Akosita ta'u 'e 5, laka hake 'I he $180,000, pea tanaki ki ai mo e tupu 'o e ta'e totongi.
'Oku na fa'ifa'iteliha pe kinaua 'o kai faka-namu'i 'a e kakava 'o e kakai. 'Atamai 'a Lavulavu ka e nge'esi sino 'a 'Akosita. Hulu fau 'ena lau ako ka ko e ongo 'atamai poto'i kaakaa, mo e inu e toto e kakava 'o e kakai mo 'enau fanau. Kuo na 'iloa pe 'I he kaakaa mo e kaiha'a mei he Pule'anga. -
Ko pipi foki mo kahi nae ikai pe kena lava naua o mavaeua. Ikai toe kehe mei he ongmea ni. Ofa mai fai mo va’apapa’i a lavu tangata ke nofo ia i api o fai ha haka a Lavu fifine he kuo osi hono taimi ona. Kapau oku ikai ha taukei a Lavu fifine toe foki mo koe ki api o fufulu peleti na koe mea ia ke poto lelei ai.
-
Talaatu kia lavu fefine ka 'oku 'ikai ke ne lava fai e ngaue pea fakafisi 'o na oo mo lavu tangaa ki honau 'api 'o fai ai 'ena me'a fakaekinaua. Koe 'ofisi ena ia 'oe potungaue 'ae pule'anga, 'ikai ko ha falefakakolo 'I Vv16 ke 'alu kiai a lavu tangata, kapau koe 'uhinga 'a lavu fefine koe Vv16.
Mo'oni lahi koe 'Eliesa, kuo a'u hotau fonua ki he tu'unga ma'ulalo 'aupito, pea koe fielau e katakata'i mai 'ehe ngaahi fonua kaunga'api 'etau kau minisita he 'oku hala ke nau tokanga pe toka'i mai he koe kau kua kalasi 6 tu'u lahi.
Tau manatu kihe kuonga 'o e la'aa kuo unga fonua, Taufa'ahau Tupou 4, ko 'ene 'asi pe ha minisita mei Tonga 'iha fakataha fakafeitu'u koe longo kotoa ia 'ae fanga ki'i fonua kaunga'api, he na'e 'ikai toe hela 'eke 'enau tu'unga fakaako moe taukei ngaue. Ka koe taimi ni, 'asi atu e minisita mei Tonga kae fakapeeki mai 'ehe minisita Kilipati 'o talu ai pe si'i ta'utu fakalongolongo a'u ki he 'osi 'ae fakataha. Kae tukukehe ange 'asi atu ia 'a pm 'akili kae fekamokamosi e kau palemia kehe mo fakama'uma'u 'enau kata he ki'i fo'i katuni 'o Tonga 'oku tuku'i atu.
Kuo taimi ke nau fononga ki 'api 'o fakatotola'a ki ai. 'Alu mo chita 'o feinga ha pa'anga ke totongi'aki hona mo'ua mo 'e.lavu hono kakaa'i e TVET grant 'ae potungaue ako.