Liliu Mafai Pule: Vave mo e Māmālie Featured
Helu
Liliu Mafai Pule: Vave mo e Māmālie
Fa’u ‘e Helu (Siosaia Langitoto)
Koe Liliu koe tefito’i natula ia ‘oe maama ko eni. ‘Oku Liliu e me’a kotoa: vaveange pea lalahiange ni’ihi ‘ihe ni’ihi, tatau ai pe ia pe ‘oku tau loto pe ta’eloto kiai.
‘Oku tau monū’ia he ‘oku ‘iai e ngaahi me’a ‘oku tau pule kihe ‘enau Liliu, hange’ koe fakangata ‘oe mo’ui ‘a ha ki’i lo (ant) ‘oku si’i totolo hake ‘i hoto nima: momosi ke mate pe tafi’i pe tuku pe ke hoko atu ‘ene fononga, koe me’a pe ia ‘a’ata.
Koe Liliu Mafai Pule ‘oku hoko ia ‘ihe vaha’a ‘oe Pule pea moe Kakai pea koe taha ia e ngaahi me’a ‘oku tau pule pe kiai. ‘Oku tau teke ‘ihe ‘e tau loto kiai pea tau malōlō ‘o kapau kuo tau pehe’ kuo fe’unga. ‘Oku ‘ikai ke ‘iai ha fo’i tu’unga ia ‘oku pau ke tau a’u ki ai. ‘Oku fai’aki pe ‘e tau ‘ilo mo ho tau loto.
‘Oku tau fakakaukau ki he Liliu ‘o kapau ‘oku ‘ikai ke tau fiemalie ki he me’a ‘oku lolotonga hoko pe ‘oku tau misi ki ha me’a leleiange ‘e hoko mai ‘o kapau te tau Liliu.
Koe lelei ‘oku tau fakataumu’a kiai koe lelei fakalukufua ma’a e Fonua. ‘Oku ‘ikai koe lelei pe ma’aha ni’ihi ka koe lelei ‘oku fakakatoa. Koia ‘oku pau ai ke tau sio kihe ongo tafa’aki ‘o vakai’i ‘ae me’a tena fakatou fiemalie kiai, Pule moe Kakai.
Koe Liliu ko ‘etau hiki mei he tu’u’anga ‘oku tau lolotonga ‘iai ki ha tu’u’anga fo’ou.
‘Oku hange’ ko ha sitepu, ‘ote kaka ki ‘olunga ‘o tatau pe mo ha Liliu ‘oku hifo ki lalo. Kaikehe, ko’ete fetongi sitepu ‘oku te hiki ki he levolo fo’ou pea ‘oku muimui mai ai ‘a e polopalema fo’ou.
Ma’olunga ange Liliu koe lahiange ia ‘oe polopalema ‘oku ‘ikai ha’atau alāanga moia pea faingata’a ke vete pea iku ‘one kūmoa kitautolu. Koe Liliu fakafe’unga pe ‘e hoko mai e polopalema ‘oku tau ala maheni pe moia pea ‘e faingofua pe ke tau ‘ilo hono faito’o.
Koe Liliu Vave koe kaka he sitepu ma’olunga ‘ihe vaha’a taimi nounou pea ‘e ala hoko ai e fa’ahinga polopalema ‘oku ‘ikai ke tau alāanga moia ‘o hange’ koia na’e hoko ‘ihe ta’u 2006 ‘aia na’e tutu ai a Nuku’alofa ni.
‘Oku ou manavasi’i ‘aupito he koe me’a tatau pe ‘oku hoko ‘ihe ta’u ni ‘ae feinga ke fakavave e liliu pea neongo na’aku ma’u faingamalie keu fai e fakamatala koeni mei he OBN ‘ihe 2006 ka na’e ‘ikai hano ivi kene ta’ofi e ‘oho mai ‘a
e polopalema ne hoko ‘o vela ai ho tau Kolomu’a.
Koe mafai koe me’angāue pe ‘o hange’ pe ha me’alele, kuopau kete ako kete lava ‘o faka’uli mo mapule’i ‘ae loli pickup pea te toki ala kihe loli taulani he ka ‘ikai tete iku hua’i ‘ete uta ‘iha feitu’u ‘oku ‘ikai fiema’u ke fakahifo ai.
Koia ‘oku ‘ikai ha ‘uhinga ke tau to’o konga lalahi he ‘oku fiema’u ke tau ako ki hono ngāue’aki pea koe taha ia e ‘uhinga ‘oku mahu’inga ai ke tau Liliu fakakongokonga iiki.
‘Oku faingata’a ke tau ako ke ngāue’aki ha mafai ‘oku konga lalahi ka ‘oku faingofuaange ke momoiki pea tau toki kaka mei ai.
Kaikehe, ‘oku ou tui koe me’a kuo tau ‘inasi ai kuo fe’unga ‘anoa pea ‘oku ‘ikai ‘uhinga kia teau ’ae kei taukave ‘ae kakai ‘e ni’ihi kenau toe vavae mai e mafai.
14 comments
-
Ko e ha koaa e me'a 'oku fai ki ai felovai fakavavevave 'o e liliu mo e holi ke pule e tokolahi. Oku lolotonga ngaangaa'ehu ni hotau kakai ko e ngaue 'a e tokolahi. Talu e kalanga e PM 'o e 'aho ni mei mu'a te ne fai e me'a ki he kau Siaina 'o ka hoko ko e palemia. kuo ha e aho ni? kuo lea ia oku ne poupou'i ke mali siaina e kau Tonga he ko e kakai lelei mo ngaue malohi. Kuo teeki ke ne fakamu'omu'a ha loto 'a ha taha ka ko hono loto 'ata'ataa pe 'o'ona 'oku fklele'aki e teke kovi 'o e liliu. ko e toe ha fuu mafai oku feinga ki ai... SIOKITA... Ko e poini ai pe 'oku ne fafanga'aki e kakai ko e paasipooti ai pe mo e satelaite... same old same old....
-
Koe tonu foki ke folahi mai e faka'uhinga pea mui mai ai e fakataata, hange' ko'eku tohi, koe 'uhinga ne tomu'a tuku atu 'e 'ikai ke tau ala'anga moe polopalema 'oe liliu vave (liliu lahi he taimi nounou) pea tene kumoa kitautolu 'o hange' ko hono tutu 'o Nuku'alofa 'ihe 2006. Koe tutu 'o Seattle, WA, U.S.A 'ihe 1998 'i hono faiange kiai e fakataha 'a e World Trade Organization (WTO, ko hono faka'ata' 'oe fefakatau'aki fakavaha'apule'anga) koe teke 'ehe kau fakafepaki kihe WTO 'o nau tukuaki'i e ngaahi me'a lahi natula tatau pe moia 'oku hoko 'i Tonga ni tokua 'e fakaehaua 'ehe ngaahi pule'anga malohi hange' ko U.S.A/'Amelika 'ae fanga ki'i fonua vaivai (cf Tu'i vs Kakai), pea 'e Seven-Eleven (seini falekoloa/pausa 'oku ne kapui a 'Amelika) e mangahala kotoa 'ihe fanga ki'i fonua vaivai. Ne 'ikai hoko e ngaahi tukuaki'i ka ne vela a Seatlle. Na'e kau lahi foki hotau Palemia, 'Akilisi Pohiva, 'i hono teke mo fakafepaki'i e WTO pea na'e fononga takai 'i muli 'o fai e malanga fakafepaki koeni. Na'e kau heni 'ene lea 'ihe Upper Room 'i Otahuhu/Auckland na'e sea ai a Hufanga Palofesa 'Okusitino Mahina ka na'e 'ikai kena kauhala taha.
-
'Oku toe 'i ai pe foki e me'a 'e taha ia ko e huitu'a ia o e Fonua ni a e me'a koeni ko e LOTU. Pea 'oku kaunga lahi ia ki hano fakahoko pe teke ha me'a 'i he fonua ni, 'e talamai 'e Ha'a Taki Lotu ke tau tali ki he taimi 'a e 'Eiki he ko e fonua eni na'e tuku ki langi.
Ka kou sio atu 'i he liliu vave mo e tuai 'e kei fiema'u pe ke akonekina e kakai he taumai aa 'oku 'inasi tatau e tokotaha kotoa i hono mahino'i e naunau o e temokalati, lelei pea mo hono kovi. Kae hange ko e fakahua 'a e kau Ma'ufanga, tokanga ho'o kakapa na'a 'iai hano anga! -
Koe mea foki oku totonu ke tau tali koe fakavavei oe liliu kuo pau pe ke alu fakataha moe palopalema.(o tatau peia moha toe faahinga liliu ihe mamani ko eni).Ka oku iai e amanki lelei ihe faa kataki.Ko hotau natula fakatonga ae fakaangai oe liliu kotoa pe kae ikai ke tau faa tatali kihe ola.Teu oatu e fakatata.
Taimi ne fuofua asi ai e mea lea moe tui talausese loloa kihe lotu he sapate ne tala ia oku tae fakaapaapa.Toki mahino ki mui koe loto oku fiemau ikai koe fakafotunga ki tua ihe ete alu kihe lotu
Tau tali e liliu koe toe vave ange koe sai ange ia taimi tatau pe oku tau ngaue malohi iho tau takitaha ki famili,ai e homework etau fanau(kae fakasiisii e inukava),fafanga etau fanga ki monumanu(kihe fua kavenga),to ha u manioke i mui hotau ngaahi api,taki e fanau kihe lotu,fai ha ki fkmalosino mimiti e 30etc katau sio kihe ngaholo etau fengaueki moe liliu.
Oku tau mataa he taimini hono fire kitua o Lord Delgady koaa pe ko hai tupunga meihe $ lahi oku puli.Ka malu e ngaahi $ pehe ni(kau ai moe $ paasipooti etc) teta lave monuu ai o tanaki mai kiheeta ngaue malohi i api.
"If we dont change,we dont grow and if we dont grow we are nothing" -
Koe liliu koe polosesio fknatula ia pea kuo pau ke hoko ia he aho ni pe koe apogipogi. Kuopau ke tau mateuteu kiai. Pea oku hikihiki to hono vave pea kapau e ikai ke tau tokateu kiai te tau auhia he liliu ko ia. Ka oku faigataa ke tau alu ki he liliu ko etau piki tai ki he tuku fakaholo lahi. Fakatata; Koe faka'apa'apa:: ki he lahi , houeiki , tu'i mo hai fua. pea ka ikai hohoa tatau enau fuafatogia moe aga etau nofo oku ikai ko ha aga tae taau ia ke fktonutonu. Koe tae ofa ia a e sio pe ki he hala kae logo pe. Te ta piki ki he tukufakaholo oe fkapaapa pe koe alea i he melino moe ofa. Ko e saliote oe liliu oku ikai kei teka pe ka kuo faikapakau pea kuopau ke tau laka ke vave na tau tomui.
-
Kou manatui ki he sipi na'e mahamahaki ka koia na'e le'olahi he loto'aasipi, ne 'ikai fakatokanga'i 'e he tauhi sipi 'oku te'eki kene fakama'u e 'aa, faingamalie ai e sipi le'olahi 'o hu ia ki tu'a, hu kotoa atu ai pe mo e toenga 'onau palutu kotoa he vaipelepela he tafa'aki ... 'ikai ko e nanunga ia e tokolahi? Koe faka-kaukau oku fai ia ehe tokotaha le'olahi ...
Kaikehe ko e article malie eni, ka kou fie tanaki atu, ke akonekina e kakai ke mahino 'aupito ha system fo'ou pea tau toki step kiai, ko e 'atunga ena te'eki mahino e system kuo teke e me'akehekehe pea kuo fepakipaki e mahino ia a e kakai, o kei sai pe kau kapineti ia mo vahe, kae kei tu'utamaki pe kakai ia mo suffer he mamafa a e koloa, mamafa a e uhila mamafa a e penisini. -
Ka loto e tokolahi ke fakalao'i 'a e mali tatau mo e fakasotoma kuo pau ke hoko ia ko e lao. Ko e liliu ia 'oku fu'u vave 'ene hoko 'i mamani mo e pasifiki foki. Te ke tali nai eni Vahe 'o pehe ko e fakakaukau lelei ia 'a e tokolahi ?
-
Oku fakaefika pe foki e fai kihe lau e tokolahi he oku fakamamani lahi pe ia ke equate ai e fetokehekehe aki.Pea te tau fakatokangai koe ngaahi palopalema koee oku hoko he u fonua lahi o mamani oku fakatupunga peia i he ikai tukulolo e minority kihe mea oku tui kiai e majority.He ikai ke tau pehe oku tui kuikui e kakai 'NO'.(koe foi lau maolalo aupito ia).Oku osi fakateunga ehe Otua e tokotaha kotoa ke fili fktatau ki heene mahinoi e tonu moe hala.(Conscience and Moral Autonomy).We have to accept the fact that change is inevitable pea kuo pau ke tau ngaunu ki ai.Koe vave ange koe sai ange ia.Hono ikai ifo etau ki kohikohi ko hono fkvavei kitautolu ihe tekinolosia?????Oku pehe pe moe mea oku vilitaki mai kiai e majority.Fakamau kiho atamai."
OF COURSE,THE AIM OF CONSTITUTIONAL DEMOCRAZY IS TO SAFEGUARD THE RIGHTS OF THE MINORITY AND TO AVOID THE TYRANNY OF THE MAJORITY" -
'Oku 'ikai ko e tokolahi 'a e me'afua lelei ka ko e fakapotopoto ka e mahulu hake 'a e tui fakakalisitiane.
-
Koe tui moe fakakaukau fakafoituituii ne ngaue ia he senituli o e kuo hilii he koe kakai ia ne nau kei fakapouli mo fietaa pea i he kuonga ni leva ia kuo maama e tokotaha kotoa o iloi e leleii moe kovii.
Fakatataa aki eni kapau koe foi sino(atamai) e taha ke fakatatau ia moe sino(atamai) e 100, e tatau fefee foi atamai(uhinga) e 1 moe atamai(uhinga) e 100, sai koe kahauu ne osi lava pe ia o kikitei he kuohilii pea koe ha kuo tau fakaikaii ai he aho ni o fakauhingai e kovi ka vave pea sai ka tuai.Manatui koe saliote o taimii oku teka kimua ka oku ikai ke holomui ki mui.
Ko ia koe ngangaehu o e aho nii oku iai hono uhinga o hangee pe ha supo oku fakafonu ki loto e mea kehekehee(sio kitaa,fefusiakii, etc) pea e ifo kehekehe leva pea kapau e pehe pe koe supo sipi(ngaue fakataha ki he lelei fakalukufuaa) pea e ifo leva koe supo sipi.
Ko ia kapau tetau nofo pe o ikai ketau iloi koe ha e mea oku hokoo pea ta oku ta fakaofa he teta nofo pe taua he iloi koe tii oku vali pata pe ta oku iai e mea ia oku ui koe siisi, siamu, pinati pata, pekani moe ha fua pea ngali koe mea ia oku tau fononga atu kiaii ketau inasi he lelei koiaa.Keta iloi koe ha e mea oku hokoo naa ohovale pe kuo tuu mai ha muli ia ke ave kita mo ete fanau mo ha fua he kuo osi fakatau ange ia kiai...malo.