Na’e Toitoi ‘Ifē ‘a MP ‘Akosita Lolotonga e Anga Pau’u ‘a Lavulavu? Featured
'Akosita Lavulavu Fakafofonga Fale Alea Vava'u 16
Na’e Toitoi ‘Ifē ‘a MP ‘Akosita Lolotonga e Anga Pau’u ‘a Lavulavu?
Pe na’e kau he poupou’i e fai hala?
(Kōlomu: Totofa ‘o Nuku’alofa…Volume 3. Fika 14. Siulai 20, 2016)
Fa’utohi ‘a Sione A. Mokofisi
Konga I
Nuku’alofa - Fakamālō ki he lava lelei ‘o e Fili Fale Alea Si’i ‘a Vava’u #16. Tautefito ki hono ikuna’i ‘e ‘Akosita Lavulavu ‘a e me’a hāhāmolofia ko e lava ha fefine ki Fale Aleá. Ko ia ’oku hu’uhu’u ai ‘a e “Totofa ‘o Nuku’alofá”, pe ko e hā kuo pikitai ai ’a e kau filí ‘i ha fefine kuo ne ikuna e lavame’a tu’uloa pehē ni.
Ka kuo ‘atā mai ke fokifokihi mo fisifisi’i ‘e he mītiá; he ko ‘eni kuo laka mai ki Fale Alea, ko e mala’e ‘o e kau tu’ukimu’a ‘o Tongá ‘Eiki. Pea lolotonga e vīkiviki’i ‘e he tokolahi ‘a e anga-molumalu ‘o MP ‘Akosita Lavulavú ki he fatongiá ni, tau feinga mu’a ke palanisi lelei ‘etau fakamāau’i faitotonu (moral judgement) ‘o e Mēmipa Fale Alea fo’oú ní.
Na’e ‘ikai ketau lava ‘o fakaanga’i mo fakamaau’i faitotonu ‘a MP ‘Akosita kimu’a te’eki ai ke fili ki Fale Aleá. Ka ko ‘eni kuo ne ikuna, ka ‘oku ‘ikai ko ha ‘Āngelo ketau ilifia hono fakamaau’i ‘i he fale-hopo ‘o e faitotonú (moral court). He ko e mafai ‘o e mītiá na’e faka-ngatangata kimu’a pea toki kau mai ki Fale Aleá.
Hono Hala ki Fale Aleá
Pea kuo laka hake ‘a e ta’ahiné ni ki he Hala Taufa’āhaú ‘o pole’i tokua ‘oku kau he laú, ko e tokotaha fa’u lao ’i hotau Kolomu’á. Neongo kuo ‘ikai ‘iloa ‘a e hingoa ‘o MP ‘Akositá ‘i ha hopo hia-mateá, ‘oku ‘i ai hotau fatongia ketau fisifisi’i mo fakamaau’i faitotonu ia. Ko e ‘uhí na’e ‘ikai tau’atāina ke kau ‘i he filí, ka ko e heka mai ‘i he hoosi lova ‘a ‘Etuate Lavulavú.
‘Oku makehe ‘a e Fili Fale Alea Si’í ni ko e fakafonu ‘o e sea na’e ava ko hono kapusi ‘a hono hoá − ‘Etuate Lavulavu − mei he Falé. ‘A ia ‘oku ‘ikai ko e ongoongo lelei ‘o ‘Akositá na’e fili ai ‘a e kakaí; ko e fakafoki eni ’o ‘Etuate Lavulavu Konga Hono-II, ki Fale Aleá.
Pea ‘oku ‘i ai ‘a e totonu ‘a e kakai kotoa ’o Tongá kenau ‘ilo ‘a e founga fakakaukau ’a e ‘atamai ‘o e Fakafofongá ni. Na’a ne poupou ki ha ngāue kākā’aki ‘e hono hoá ha pa’anga mo ha koloa ‘a e Pule’angá, pe ‘ikaí? ‘Oku ‘i ai ha anga faitotonu (moral behavior), mo e anga falala’anga ‘a e tokotahá ni? Pe ‘oku fai kotoa pē ’e ‘Etuate ‘ena fakakaukaú?
Pea Na’e Toitoi ‘ifē ‘a MP ‘Akosita?
Ka na’e ‘ifē ‘a MP ‘Akosita lolotonga e kākā’i ‘e ‘Etuate ‘a e Pule’angá? Na’a ne ‘ekea tu’otaha pe ko e pa’anga kotoa na’e ‘omi ki hona ‘apí ko e pa’anga ma’a, pe ‘ikai? Pe na’a ne tala kia ‘Etuate ke fakafoki ha pa’anga mo ha koloa ‘a e Pule’angá na’e ma’u ta’e totonu?
‘Oku ‘ikai ketau ‘ilo ki ai, ka ‘oku ‘i ai ‘etau totonu ke ‘eke’i. He ko ‘eni kuo hoko ko e Fakafofonga Kakai, pea ‘oku ‘atā ki he mītiá ke fakatotolo ‘o pulusi hono angá. Na’a ne tali fiefia ‘a e ngaahi sieké ’o ‘ete atu leva ki pangikē ‘o toho fakavavevae ‘a e pa’angá.
Pea ifo ‘ene heka holo he ngaahi me’alele mo ‘ene faka’uli ‘a e Potungāue Ngāue Lalahí, pea mo e Taki Mamatá. Pehē ki he ‘ena ‘Apiako ‘Unuaki ‘o Tonga na’e fakalele ta’e totongi “rent” he ngaahi ta’u lahi; pea ko MP ‘Akosita na’e pule akó.
‘Oku tuhu ‘a e peseti lahiange ‘o e ngaahi faka’ilonga kotoa ki he hokoatu ‘o e ngaahi anga maheni ‘o ‘Etuate Lavulavú. Pea ‘oku ‘ikai lava ‘e MP ‘Akosita ia ‘o fulihi e ngaahi anga maheni ko iá. ‘E hokoatu ‘a e faka-‘atamai atu ‘a ‘Etuate ka e nge’esi ‘ulu pē ‘a MP ‘Akosita?
Konga II ‘i he uike kaha’ú, ko e hokoatu ‘a hono fokifokihi mo fisifisi’i ‘o e anga faitotonu ‘o MP ’Akosita Lavulavu.
(Ko e fa’utohi taukei ‘a Sione A. Mokofisi. ‘Oku pulusi ‘ene ngaah fa’utohi ‘i he nusipepa “Niuvākai”, mo e ngaluopé: <www.nepituno.to>; <www.looptonga.com>; <www.matangitonga.to> pea ko e Director of English, Journalism & Business Administration at Moana Unitech Academy, Haveluloto, Tongatapu.)
18 comments
-
Na'e pehe foki 'e Ravu ia na'e te'eki ai kene kai 'e ia ha $. Kapau koia, pea tetau pehee leva kuo " hoko atu 'e he kakaa e fu'u TA'E-kakaa."
-
Akosita，nae iai e po e taha nemau lava atu ai kihe dinner he Center he taimi namo fakalele ai. Nae iai a e kulupu ihe dinner nae palopalema hoomou alea pea mou fetokaki. Naaku sio lelei ai kihe afungi naa ke mau i he po koia. Nae hau a Etuate o feinga ke fiemalie Kulupu kake totoolili mai koe hoo toonu mohoo mooni pea ke tafoki o lue oku kei lea atu e taki kulupu hala ha'o toka'i mai e taha.
Pea koe foi imisi ia o koe oku ou tuku heeku fakakaukau. Ko fe hoo malanga mai he kemipeini oku taeamanekina e le'o moe ngohe naake fai mai he letio. Pea oku ikai teu falala au teke ofa'i homau Kainga. -
Maalie e Fa'u pea ma'opo'opo. Ka oku ou pehee ke tuku atu ke lava hano aho 3 i Fale Alea pea ka toe lau hane malanga mei ha laipepa hange koene malanga mai he kemipeini pea kuo taimi ke too aupito e sea ia o Vavau 16 mei he Fale Alea moe fakamole fanongo.
-
'Oku ma'u hala e tokolahi 'o pehe 'oku fai fakamaau 'a e 'atikolo ko'eni kae hili koia koe ngaahi mo'oni'i me'a pe 'eni ia 'oku fai kiai e talanoa pea na'e toutou tuku mai 'e he ngaahu mitia pea fai moe lipooti kiai 'a e 'atita pea fakahoko mo e faka'ilo fakafalealea 'o mahino 'oku mo'oni.
-
Mokofisi 'oku ou fakatonutonu atu na'e 'ikai ke toi 'a 'Akosita Lavulavu ka koia na'a ne toho 'a e 'u sieke 'i hono hingoa he founga hala mo kakaa mei he ngaahi ngaue pango na'e fakahoko 'e Lavulavu. Ko e tangata faihala 'oku 'i hono tu'a mo e fefine faihala ke poupou....
-
Mo'oni e lau koe hoko e fau moe fau 'a ia ko hono 'ai mahino ange ko hono hoko 'e he kakaa 'a e kakaa. Na'e mahino pe mei he mitia ko 'Akosita na'a ne toho 'a e 'u sieke he ngaue kakaa 'a Lavulavu.
-
'Oku 'ikai koha toe loi e sio ko'eni 'oku fai 'e Mokofisi pea 'oku 'ikai toe fai 'i ha 'uhinga ka 'oku makatu'unga he ngaahi mo'oni'i me'a na'e hoko pea 'oku malava ke toe hoko.
-
Tapu mo e fakafofonga na'e 'ikai ke toitoi a Akosita na'a na kaunga ngaue pe mo Lavulavu he ngaahi ngaue ne fai 'ehe tangata ni.. Oku 'ikai keu tui koe Palopalema 'eni koe palopalema 'a e si'i kakai o e vahenga ni oku nau kei fili'aki honau ongo (emotion) kae 'ikai ke ngaue'aki honau atamai (intellectual capabilities, mind etc..) ..lol.. kaekehe koe anga e ia 'o e fili 'a e Lolo.. Mahalo na'a nau fu'u loto mamahi pe he tuku kitu'a 'a e fakafofonga pango na'a nau fili ka oku fiema'u ha kau tangata lotolahi mo fekumi ki he mo'oni hange ko Viliami Latu... koe sio atu ia mei he tafa'aki e taha ka oku 'ikai ko ha me'a fo'ou foki a e ngaahi founga 'a Lavulavu 'oku ne toutou alasi ai e loto 'o e kainga.. Na'e iai e ta'u ia 'e taha ne manakoa ai e motu'a Ha'apai ia ehe kainga Vava'u pea hange ne mei fili ia 'ehe kainga e tangata Haapai .. ne toki fakatokanga'i hake pea nau tafoki 'o fili he motu'a Vava'u na'a ha'u ha Haapai o fakafofonga'i 'a Vava'u.. ka ko 'eni kuo ngali to lalo e Lolo kae teka 'olunga 'a Lavulavu ia .. Malie e