Fekau’i Pule Poate Vai ke Livi ‘ikai tuku mai ha 'Uhinga Featured
Tonga Water Board Headquarters
Nuku’alofa, 19 Ma’asi 2016. Kuo ma’u ‘a e fakamatala fekau’aki mo e tu’utu’uni ‘a e Poate ‘a e Kau Talekita ‘o e Poate Vai ‘a Tonga ‘o fekau’i ke livi mahina ‘e ua kae kei vahe pe ‘a e Pule Lahi ‘o e Poate Saimone Helu kae ‘ikai ‘omai ha ‘uhinga mahino.
Nae tuku mai foki ‘i he ongoongo ‘a e Letio Tonga ‘i he ‘aho Falaite 18 ‘o Ma’asi ‘a e ongoongo ni pea mo e ‘ikai ke malava ke tuku mai mei he Poate ha tali ki he ‘uhinga hono fekau’i ‘o Saimone Helu kene livi ko’eni.
‘Oku ‘i ai ‘a e hoha’a ki he ta’au ‘oku hu’u atu kiai ‘a e ngaahi Pisinisi ‘a e Pule’anga mo e ngaahi tu’utu’uni ‘oku hoko totonu ai kae tautautefito ki he ‘ikai mahino ‘a hono fakahoko ‘a e ngaahi tu’utu’uni mo e ‘ikai ‘ata ki tu’a ki he kakai ‘a e ‘uhinga ‘o e ngaahi tu’utu’uni ko ‘eni. 'Ikai ngata ai kuo kamata ke a’u atu 'eni ki he Fakamaau’anga 'a e ngaahi fakatonutonu fekau'aki mo e ngaahi pisinisi 'a e Pule'anga.
‘Oku ‘i he mafai ‘o e Poate ‘a e kau Talekita fakatatau ki he Vahe 10 ‘o e Lao ki he Lao Poate Vai ‘a Tonga 2000 kenau tu’utu’uni ki he Pule Lahi ‘o e Poate ka ‘i he taimi tatau kuopau ke fakahoko ‘o fakatatau ki he ngaahi tu’utu’uni (procedures) ke ‘oua ‘e maumau ai ‘a e Lao. Neongo 'a e mafai ka 'oku 'i ai mo hono ngaahi tu'utu'unu kuopau ke foua kae fakalao 'a e founga.
‘Oku ‘i ai ‘a e totonu ‘a Saimone Helu ke ‘ilo ki he ‘uhinga ‘oku fekau'i ai ia ke livi he ‘oku maumau ‘a e lao mo e tu’utu’uni (procedures) ‘i hono fekau’i ke livi mahina ‘e 2 kae kei vahe pe pea ‘ikai ‘omi ha ‘uhinga. Neongo ko hono fekau ke livi ‘eni ka ‘e malava ke tataki ‘eni ki hano tukuange fakapoto’i ‘o Helu ‘ikai ha ‘uhinga (constructive dismissal without cause) ‘a ia ‘oku fai e manavasi’i na’a hoko ‘eni.
Ko Saimone Helu kuo fuoloa ta’u ‘e ne fakahoko fatongia ko e Pule ‘i he Poate Vai ‘a Tonga pea ‘oku faka’ohovale ‘a e ongoongo ko’eni. ‘I he taimi tatau na’e ‘ohake ‘i he polokalama felafoaki ‘a e Letio Tonga ‘i he ‘aho Falaite 18 ‘o Ma’asi ‘a hono fehu’ia ‘a e ‘uhinga hono fekau ‘o Helu ke livi.
10 comments
-
Ka koe qualification pe ena ia kihe memipa poate - famili, friends/kaunga konaa, lahi e manumi he pa'anga, moe ako Tonga High. Ma'u pe fua meia Ngalu Fifa moe kautama poate ko ena.
-
'E faiako koe Sea 'o e TWB ko Karl Sanft, pea na'e toki hand picked atu pe ia kiai 'ehe kau taki, he ta'u kuo 'osi. Ko 'ene qualification, koe ako Tonga High. malie ee?
-
Ko hai koaa 'oku sea he Poate Vai?.....faka'ofa ko hono pehe'i e kau ngaue kuo fuoloa mai 'enau faifatongia. Ko e ha e taukei 'a Fuiva 'oku kau holo ai he ngaahi Poate?...ngalo ange koe mami ia 'a e Tokoni Palemia.
-
Kou fanongo ai na'e fisi'ia e Sea he fokotu'u atu 'e Saimone e me'a 'e lelei fakalukufua ai e TWB, kae ikai to lelei ia kihe Sea. Ko Aisake Tu'iono pe he Poate 'oku tau sio atu tene ala mahino'i e me'a 'oku 'uhinga kiai a Saimone, pea koe toenga leva koe fakamamahi atu. He koe ha'u a Taione 'o fakafofonga'i mai a e veve, he ko Tapuhia e TWB?, pea koe hu hake 'a Fuiva, he 'oku hoko ha women & children crises he TWB ke tokoni 'o fakana'ana'a? Ka faifaiange 'o strike e kau ngaue 'a e TWB, pea 'oku totonu ke nau out kotoa.
-
Koe me'a ena 'Oua 'e fiu 'oku ui koe ngaue'aki 'ae wrong ke fakatounuhia'i'aki 'ae other wrongs!!!! Ko fe 'ata ki tu'a moe ta'ofi e fiahala na'e kalanga'i holo he kemipeini.
-
'Oku ha mahino mai heni e tu'u lavelaveili ma'u pe 'ae kau ngaue (employees) kihe ngaahi tu'utu'uni fakatikitako pe unfair 'ae Pulengaue ("Employer").
Ne ongo pe 'oku 'iai ha Employment Contract is 'ae employee moe employer ka e fakangatangata pe totonu ia 'ae employee kihe ivi 'oe ki’i Contract ko ia. (Manatu'i foki koe taimi koe 'oku fai ai e negotiate ia e Contract 'oku lahi ange ivi ia 'oe Employer he ivi 'oe employee pea e meimei loto pe employee kihe me'a 'oku talamai he'e employer.) Ko ’ene tu’u ko ‘eni he taimi ni, te tau kei sio aipe mo fanongo ki tautolu ki si’i kau ngaue kuo hoko kia tekinautolu ha ngaahi tu’utu’uni fakatikitako ‘ae ngaue’anga.
Kapau ‘oku fakamaatoato e fie kau atu ‘a Tonga ke hoko koe memipa ‘oe International Labour Organisation (ILO) kuo taimi ke fai mo ngaue ‘ae Pule’anga kihe lao ngaue (Employment Law) ke pukepuke e totonu ‘ae kau ngaue, he koe uho ia ‘oe ILO. ‘Oku ou lave’i ne ‘osi fai mai hono DRAFT ‘oe lao ngaue (Employment Law) he 2013 ka ‘oku ‘ikai ke ‘iai ha’ane ‘asi mai ki mu’a talu e hu mai ‘ae Pule’anga ko ‘eni, hili ko ‘ia kuo nau ‘alu ki nautolu ‘o fakaha kihe ILO ‘oku fie memipa ‘a Tonga.
Kapau ‘oku tala koe Pule’anga ‘eni ‘oe kakai, ‘oku ou kole fakamaatoato atu, fai mu’a e me’a ke malu’i ‘aki e totonu e kakai he koe kii ngaue koe me’a ‘ia ‘oku ma’u ai e ki’i fo’i ma ‘ae kakai kae tuku e fakangalingali he ‘oku mau ‘ilo’i pe. -
Koe me'a tatau oku hoko he feitu'u ngaue kotoa pe. Ka 'oku 'ikai foou ia.
-
KO E TU'UTU'UNI FK-TIKITATO ENI: Ko e hā 'oku 'ikai 'ata tasilosilo mai ai ki tu'a (transparent) 'a e 'uhinga 'o e tu'utu'uni ko 'eni? 'Oku 'ikai fk-temokalati, pea 'oku 'ikai ko e ngaohi totonu eni 'o e totonu 'a e tangatá (human right) 'a e tokotahá ni (CEO, Simone Helu).
1) Ko e mafai mei fe'ia 'oku ngāue 'aki 'e he ki'i Poaté ni? Ko e mafai fk-temokalati totonú ke fili 'e he kakai 'oku nau ma'u fatongia (service) mei he "monopoly" 'a e Pule'angá ko e Potungāue Vaí 'a e kau mēmipa 'o e Poaté.
2) Ko e fatongia halanga ma'u vai (water service) 'a e Pule'angá ko e koloa ia 'a e kakaí; kai ki ai mo e fatongia halanga ma'u 'uhilá (utility power) 'a e kakaí.
3) Ko e ongo fatongia 'oku pule'i fk-aoao (monopoly) 'e he Pule'angá. 'Oku 'ikai fk-ngofua ke fk-uouoa'i 'eha kautaha vai pe kautaha 'uhila fk-fo'ituitui.
4) 'Oku totonu ke tukuange 'e he Pule'angá 'a e ongo fatongiá ni ki he mala'e pisinisi tau'atāiná (privatize), pe ke lele fk-kautaha ko e ongo kautaha "cooperatives, non-profit organizations."
5) Ko e kau mēmipá 'i he ongo kautahá ni ko e kakai ma'u vai mo e 'uhila kenau fili 'a e Poaté, pea ke taliui 'a e Poaté ki he kakaí.
6) 'Oku fk-tikitato 'a e pule 'a e ongo ki'i Poaté ni. -
Malie tama e founga ee pea koe me'a kehe ia pe 'oku totonu pe 'ikai kae 'omai e 'uhinga he 'oku 'ikai koha tamapua 'a e kakai 'oku nau tu'utu'unu kiai. Malie temokalati ia eee........
-
Tau tali pe mo sio, he 'oku tokaange ha ki'i kaunga ako 'oe fanga ki'i kau minisita kei iiki ko eni 'oku fakahangahanga mai ki he ngaue 'a Saimone, hange pe ko hono faka'efihi holo 'e Poasi Tei a 'Ahongalu he ngaahi poate 'a e pule'anga. Koe vakai kuo 'ilo kotoa 'e mamani a'u ki langi e fa'ahinga ngaue nonoa'ia 'a 'Ahongalu kae mono holo pe 'ehe to'uako. Mou 'ai ai leva he ko homou kuonga, ka mou manatu kihe lau 'ae motu'a faama, koe tufa kau tufa. Pea fe'unga pe fa'ahinga fili kakai pehe ni moe ki'i kau kapineti 'amatua koeni mo honau taki 'amatua.