Polisī Me’atokoni Ena ‘a PM ’Akilisi Pōhiva Featured
Polisī Me’atokoni Ena ‘a PM ’Akilisi Pōhiva
Totofa ‘o Nuku’alofa…Volume 3, Number 3. February 28, 2016.
Fa’utohi ‘a Sione A. Mokofisi
Ko e kamata’anga eni ‘a e feinga ‘a Palēmia ‘Akilisi Pōhiva ke alamai ‘a e mafai pule-fakaleveleva ‘o hono Pule’angá ke pule’i ‘etau fili ki he ngaahi me’atokoní oku tau fiema’ú. Ko e anga maheni ia ‘o e Palēmiá ke faka-māa’i kitautolu ‘i he mītia tu’apule’angá (Radio New Zealand International) koe’uhi ‘oku tau kai-tavale hangē ha fangamanü (fakatapu atu).
Pea kuo fk-fou mai ‘i hono tafulu’i kitautolu, ka e ‘ikai kenau ō ‘o langa hake ‘a e ‘ekanōmika ‘o e fonuá ke malava ‘e he kakaí ‘o fakatau mai ‘a e me’atokoni totonu kenau ma’ú:
(1) ‘Uluaki talamai ko e 99% ‘o e kakai Tongá ‘oku sisino-tahá, pea ‘oku tau mamafa-taha kitautolu ‘i māmaní − ko e fasitu’u ia. ‘Oku te’eki ai keu mamata ‘i Tongá ni ‘i he kakai sisino kuo u maheni ai ‘i ‘Ameliká kuo toho honau keté ‘i he kelekelé. ‘Oku ‘osi ’i ai ‘a e faka-totolo ‘a e WHO ‘oku ‘ikai ke fika ‘uluaki ‘a Tongá ni ‘i he sisino-tahá.
Ketau tokanga ‘i hono faka-‘aonga’i totonu ‘o e setisitiká: “Lies, and more lies, and statistics.” ‘Oku faka-‘aonga’i ‘e he kau fie-popoto tokolahi ‘a e setisitiká ke taki hala’i kitautolu. ‘Oku fiema’u ‘a e ongolelei faka-politikí (politically correct) ‘o e ngaahi ‘ahó ni ke ‘iloa koā ‘enau fie faka-poto’i mo faka-mā’oni’oni’i kitautolú.
(2) Pea talamai ‘oku kovi ‘a ‘etau fili me’a-tokoní − ‘a ia ‘oku tau valengangau kotoa kitautoulu, he ‘oku ‘ikai ketau ‘ilo ‘a e ma’etokoni ‘oku totonu ketau ma’ú. ‘Ofa mai Palēmia Põhiva ‘o fetuku mai ‘a e me’atokoni totonu ‘o tufotufa mai ta’e totongi, he ko e ngata’anga pe eni homau iví, mo e tokonaki ‘oku ma’u ‘i homau feleokó.
(3) Pea tokua ko ia ko kinautolu pē ‘oku nau ‘ilo ‘a e fa’ahinga me’atokoni totonu ketau fafanga’aki hotau ngaahi ‘ohoaná, mo hotau kāingá − ko ia tokua kuo nau ‘osi ako mataotao mo e ngaahi mata’itohi. Kuo fokotu’u ‘a e Polisi Me’atokoni ko CEO Seini Filiai ke ne faka-siosio pe kohai ‘oku ‘ikai ma’u ‘a e me’atokoni totonú.
(4) Pea ko kinautolu tenau talamai ‘a e me’atokoni ‘oku totonu ketau ma’ú ‘o pule ki ai ‘a e CEO ko Seini Filial, ‘i he “National Strategy for Prevention and Control of Non-Communicable Diseases.” Ka kohai ia tene fakatau mai ‘a e me’atokoni totonú? ‘Ikai ko e palopalemá ko e mamafa, mo e hāhāmolofia ‘a e me’akai totonú, pea ‘oku ‘ikai ma’u ‘e he kakaí ha’a nau ngāue kenau malava ‘o fakatau ‘a e ngaahi me’akai totonú?
(5) ‘Ikai ko e totonú ke faka-fuofua ‘etau ma’u me’atokoní mei he ngaahi kalasi ma’ekai kehekehe, pea ketau faka-malohisino ma’upē? Ko e founga totonú e na’e fai ‘e Taufa’ahau Tupou IV. Na’a Ne māa’imoa holo ‘i he pasikala, pea faka-mālohi sino ma’upē.
‘Oku ‘ifē ‘a e polokalama “Kau Mai Tonga?” Ko e polokalama ke uki ‘a e to’utupú mo e kakaí kenau ngaungaue ‘o faka-mālohisinó. ‘Oku fiema’u ‘a e polokalama ko iá ke faka-tupu ke lahiange. Ko eni kuo toe uki mai ‘o faka-ngāue’i ‘a e kakai kehe kenau faka-siosio ‘etau kai ‘oku faí.
‘Oku ‘ikai fiema’u ha kau polisi kenau faka-siosio’i ‘etau me’atokoni ‘oku tau ma’ú. ‘Oku fiema’u ke langa’i ‘a e ‘ekanōmika ‘o e fonuá ke lava ‘e he kakaí ‘o fiflifili ‘a e me’atokoni leleitaha ke fafanga’aki honau ngaahi ‘ohoaná mo e kāingá.
Kuo tu’u hake ‘a Minisita Siaosi Sovaleni ke hoko ko e Polisi ‘o e Initanetí (Moral Police Czar) kenau faka-siosio ‘a e ngaahi polokalama ‘oku tau mamata ai mo ‘etau fānaú. Ko eni kuo ‘omai ‘a Seini Filiai ko e Polisi Me’atokoni (Food Police Czar). Hooooooi!
(Ko e fa’utohi taukei ‘a Sione A. Mokofisi. ‘Oku Talēkita English-Journalism & Business Management ‘i he Tonga International Academy, Havelu, Tongatapu. Kuo ma’u MBA mei he University of Phoenix-Arizona, mo e BS mei he BYU-Hawaii, mo e AA mei he Mesa College-Arizona. Na’e kamata ‘ene manako fa’utohi ‘i he Liahona High School, pea hokoatu ‘o ‘ētita ‘i e nusipepa ‘a BYU-Hawaii ‘o hokoatu ki he ngaahi pulusi ‘i ‘Amelika Lahi. E-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)
5 comments
-
Koe ngaahi pola konifelenisi ia pea lava pea kai hamu pe 'I 'api.. fiema'u ke fakamu'omu'a e famili pea toki hoko atu kiai e ngaahi kavenga kehekehe o kau ai e lotu..Kuo lava e lukuluku ia he Sapate ke kai e kau 'a'ahi kae kai hamu e toenga 'o e uike..
-
'E toki ha'ele mai e 'Eiki ia ke fai hotau fakamaau'i kuo 'osi fakamaau'i kitautolu ia e Akilisi. Toe hiki e tangata ia mei he fie Tu'i 'o fie 'otua he takai koia eee
-
He oku teeki ai koaa kemou mahino'i e taumu'a ngaue fisifisimu'a a e Pule'anga koeni koe fakamaau'i ha me'a pe oku link ka Pilolevu moe Fale oe Tu'i. Koe langa oe Fonua kataki e toki fakahoko ia ehe Pule'anga hoko. Koe koloa me'atokoni moe mo'ui a e kakai koe foi issue ia oku fika 100 ia kimui.
-
'Oku mo'oni 'aupito e lipooti 'o fekau'aki mo e sisino hotau kakai 'o fakatatau mo e tokolahi hotau kakai 'oku nofo 'i Tonga. Pea 'oku mo'oni 'aupito e lau 'a Sione Mokofisi ki he tu'unga ma'u me'atokoni hotau kakai ka koe tupu pe mei he masiva 'ae kakai koe 'ikai tonu e fokotu'utu'u ngaue faka'ekonomika e Pule'anga. Koe me'a 'oku ou tokanga kiai ne toki 'osi hifo pe 'eni e lipooti e Pangike Pule 'oku kake 'ae tu'unga 'etau 'ekonomika ki 'olunga. Ka 'oku totonu ke maa e Kovana moe Sea e Poate he fai e lipooti 'oku 'ikai fe'unga moe anga e nofo faka'aho e kakai e fonua, pe koe peseti 'e 99. Tukukehe kapau koe lipooti pe ia kihe peseti 'e taha (1%) e kakai e fonua moe ngaahi pangike pea 'oku tonu leva e lipooti. Koe sisino e kakai mo 'alu e mahaki 'ikai pipihi (NCD) ki 'olunga koe totu'a e masiva e kakai e fonua (99%). 'Oku 'ikai sisino e peseti ia 'e taha (1%). 'E toki mahu'inga pe mo'ui kihe kau taki e fonua ka puke e kau taki ha mahaki 'o ofi ke nau mate! 'Ihe lipooti e Pangike 'a Mamani (World Bank), 'oku tu'unga tatau pe masiva 'i Tonga talu mei he ta'u 'e 20 kuo hili. 'Oku 'iai e kulupu 'oku nau feinga ke fokotu'u mo fai e taialasisi 'i Tonga ke fakamo'ui e kakai 'oku nau puke koe'uhi koe tupu ma'olunga e NCD ka 'oku 'ikai fie poupou e Pule'anga ki heni pea 'oku mahino ai 'oku 'ikai mahu'inga'ia e Pule'anga ia he mo'ui e kakai. Ka 'oku 'iai ha Pule'anga 'oku mahu'ingaange langa fale he mo'ui e kakai e fonua, pea 'oku tonu ke nau ki'i fakaholo kia Dr. Mapa mo 'ene pilisone 'o ako ai e 'ofa moe tokoa'i e kakai e fonua. Malie Tonga!
-
Taaamani ... ta ku 'aonga ia ke fo'i fofonga 7kilu 'a Seini Filiai ia ke fai 'aki e ngaue ni si'i tapu moia ... 'ikai train a border controller ke nau lava assess e me'a koena. Fakafua ange 'i ai e kau ngaue Kolonitini ia ku fuoloa ta'u enau ngaue, pea ko 'enau maalanga hake pe mo e taukei 'o takohi ... kataki ko e 'oatu pe 'a e siotonu kau toki hoko atu