Paaka Fakafonua Va’epopua Featured
Nuku'alofa, 25 Sanuali 2016. 'Oku 'oatu heni 'a e Fakamatala mei he Pule'anga fekau'aki mo hono fehu'ia 'o e Paaka Fakafonua Va'epopua pea mo hono faka'auha 'a e tongo.
‘I Tisema, ‘o e ta’u 2015, na’e tali ai ‘e he Kapinetí, ke fakahoko ha polokalama ngāue ki he nofo ‘a e kakai ‘o e koló, ‘oku taku ko e Paaka Fakafonua Va’epopua, ko e konga ia ‘o e taumu’a ngāue ‘a e Pule’anga ki hono tauhi ke ma’a mo matamatalelei ‘a e matātahi, ke hoko ko ha feitu’u mālōlō ’anga ma’a e kakai ‘o e kolo kae’uma’ā ‘a e kakai ‘o e fonua.
Ko e Paaka Fakafonua Va’epopua ‘oku langa ia he tafa’aki na’e ngāue’aki kimu’a he kuohili, ne ‘iloa ko e Tānaki ‘anga Veve Tukutonga, ne tu’u ‘i he tafa’aki ki he matāfanga ‘o Popua.
Ko e ngāue eni na’e palani mo fokotu’utu’u ‘e he ngaahi Potungāue felālāve’i ‘a e Pule’angá, ‘o kau ai ‘a hono huo ‘o e vao, fakatokalelei, fokotu’u ‘o e fakatafenga vai, tanu ‘o e ngaahi feitu’u ‘oku luo mo ngali fakatu’utāmaki, pea mo hono feinga’i ke liliu ‘a e fōtunga ‘o e feitu’u’ ni, na’e hā ngali uesia ai ‘a e ‘atākai, ke hoko ko ha paaka mālōlō ’anga ma’a e kakai ‘o e fonuá. Na’e fakahoko e ngāue ni hili hono vakavakai e ngaahi lao mo e tu’utu’uni ngāue ‘oku felave’i mo e Paaka ni.
‘Oku fakafuofua ki he ‘eka ‘e 10 fakakātoa ‘a e ‘ēlia ko eni ‘oku ‘i ai e paaka. Ko e fo’i tafunga ‘i he vaeua’angamālie ‘oku meimei ‘eka ‘e tolu(3). Ko e toenga ‘o e tongo na’e ‘i he tafa’aki fakahihifó, na’a ne kāpui ‘e ia ’a e ‘ēlia ofi he sikuea mita ‘e toluafe tolungeau (3,300). Na’e fehu’ia ‘e he ni’ihi ‘a hono to’o ‘o e tongo ‘o pehē ‘oku fepaki mo e ngaahi tu’utu’uni ne tukuatu kimu’a mei he Pule’anga ki hono fakatolonga mo malu’i ‘a e tongo. Ka ‘oku mahu’inga ke mea’i ‘e he kakai e fonua ko e taumu’a ‘o e tu’utu’uni ko eni ke fakapapau’i ko e tongo kotoa ‘oku ne fakahoko ‘a e fatongia mahu’inga ki hono hakeaki’i ‘o e ‘atākai mo’ui lelei ki he kakai fakalukufua, ‘oku pau pē ke ta’eue’ia, malu’i mo fakatolonga.
Ka ko e fakafuofua ki he tu’unga mo e fatongia ‘o e toenga tongo na’e ‘i he feitu’u ni, ‘i he anga ‘o e vakaí, ko e ‘elia ni na’e uesia lahi tupunga mei he laku’anga veve, veve pelesitiki pea ne hoko ia ko e feitu’u ke fanau mo nofo ai ‘a e namu, pea na’e ‘ikai pe ke hā mo’ui lelei ia ki he kakai ‘oku nau nofo ofi he feitu’u ni. Pea ‘i he vakai atu ki he fotunga ‘o e feitu’u ni, ‘e malava pē ke tau tala na’e ‘ikai ha me’a mo’ui pe ika ‘e ma’u he feitu’u tongo ko eni ‘e lava faka’aonga’i. Ko e tongo ko eni na’e tu’u matātahi he kuohili. Ka na’e vaetu’ua ia ‘e he langa hala mo e fosoa ‘o e feitu’u ni, pea vaetu’ua ai pē mei hono fatongia faka’atākai. Ko e ngaue ko eni ki hono tauhi ke ma’á, ‘e hoko ai ‘a e feitu’u na’e tānaki’anga veve he kuohilí, ko e mālōlō’anga, mo e feitu’u fakamalumalu’anga ki he kakai ‘o e fonua.
Ko e ngaahi ‘ēlia malu hangē ko ha Paaka Fakafonua, ‘oku ne fakahoko ‘a e fatongia mahu’inga faka’ikonōmika mo fakasōsiale ki he tukuikolo pea mo e fonua fakalūkufua.
NGATA’ANGA
Tuku atu mei he:‘Ofisi ‘o e Palēmia, Pule’anga Tonga, Nuku’alofa, Tonga.Tu’asila:Taufa’ahau Road, P.O. Box 62.Tel: (676) 24 644 Fax: (676) 23 888; NgaahiFaka’eke’eke- Email: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
4 comments
-
MO'ONI KOE SAIMONE...Ko e ngaahi tohi lāunga (petition) 'o e ta'u kuo 'osi na'e faka-mo'oni ai e tokolahi. Pea mo e kau papālangi tu'ukimu'a 'i he sioloki, "anthropology," mo e kakai 'oku nau pelepelengesi'ia 'i he 'etau ngaahi me'a fk-hisitōlia mo e tuku-fakaholó. Ko e hā kuo mahu'inga'ia ange ai 'a e kau mulí 'i he ngaahi me'a tuku-fakaholó 'iate kitautolu tupu 'i Tongá ni?
'Oku feinga 'a e PM mo e Kapineti ke fakahoko 'a e palõmesi 'a Māteni Tapueluelu ki hono kakai fili Fale Alea (constituents) 'e tofi 'a e kelekele ma'a kinautolu. Ka ko e kakai "tu'usike" (squatters) holo ena 'oku nau fiema'u kelekele (fakatapu atu). 'Oku 'ikai ke 'i ai ha'a tau lao "tu'usike" pe ko e "nofo langa-'api" (homestead).
'Oku 'i ai 'a e totonu 'a e Tonga kotoa ketau tala-'api 'i he feitu'u ko 'ení. 'Oku 'ikai ko e kau "tu'usike" pe 'oku 'i ai 'enau totonú. Pea ko e kelekele tofi'a ena ia 'o 'Eiki Fakafanua. Na'e 'osi tu'utu'uni 'e he Fakamaau Lahi 'i he 1976, ka 'oku toe faka-fekiki ai 'a e ki'i Pule'anga ko 'eni.
Hokohoko atu pe 'a e taki faihala, mo e ta'e maau 'a 'Akilisi Põhiva mo 'ene Kapineti, mo e kau Temokalati (PTOA) ki he ta'u hono ua eni 'enau fa'ifa'iteliha he laó, mo hono kai e melie 'o e tukuhau 'a e kakaí. -
Nae iai e petition lahi nae fkhu atu kihe falealea pea tali, ke fkhaofi e heu anga lupe ni koe matanga tukufkholo maae fonua. Koe ikai koia ke fkkau atu ae feituuni kihe paaka fkfonua fonua ko eni, koe toe fkmanatu mai aipe ia e natula lea loi ae puleanga ko eni. Ae lahi ange enau politiki kuikui fkfaahi taha ihe enau fanongo kihe le'o oe kakai.
-
Hange eni ia ha fo'i paaka kemipeini a Lautala ki he'ene teu fili he filisi'i ee ... haha ai leva kautama he ko homou taimi, toe kai katoanga pe mo Taivasi he anoafi 'o heli.
-
Kapau na'e lava 'e he 'ofisi 'o e Palemia ke fakaongoongo ki he ngaahi Potungaue 'a e Pule'anga a ee 'oku 'iai 'a e ngaahi lao ki hono tokangaekina 'o e 'Atakai. 'Oku ikai ko e issue ia ko e tongo he ko e ki'i toenga tongo pe ia neongo pe 'oku iai pe hono mahu'inga ka ko e issue
oku hanga kiai ko e ngaahi veve kona mo fakatu'utamaki ne fetuku atu kiai he lingi'anga veve pea na'e kau foki mo e lingi kiai 'a e veve mei he ngaahi septic 'a e fonua ni. 'Oku fu'u fiema'u ke 'iai ha vakai ofi ki heni ha kakai 'oku matotao. Na'e makatu'unga hono tanu 'ehe Pule'anga Nu'usila 'a e tunga veve ke lava ke tuku pea 'ufi'ufi ai ha ta'u ofi ki he 15 na'a molia ai 'a e ngaahi kasa mo e kona mo e siemu he fu'u lingi'anga veve ni. 'Oku fiema'u ke to'o ha ngaahi sample ke 'ave ke sivi na'a hake 'a e paaka ha 'aho he vai pe a hoko ia koha palopalema ki he si'i kakai vainga mo malolo ki he kakai. Tokaange ha ki'i leka tene kai pe inu ha pelepela kona he feitu'uni.