Feinga Pule’anga ke veteki ‘a e kovinanite mo e kakai: Liliu e Lao Kelekele ^Featured

‘Oku malie he koe ongo makatu’unga tefito ‘eni na’e tali ‘aki ‘e he kakai ‘o e fonua ‘a e liliu faka-politikale ke fakahoko ‘i he 2010 ke ‘oua ‘e alasi ‘a e mafai ‘o e Tu’i pehe ki he Lao Kelekele.

‘I he ‘aho ni kuo mahino mai ‘i he nga’unu ‘a e Pule’anga ‘o ‘Akilisi Pohiva pehe ki he he’ene fa’ahi PTOA mo hono kau poupou ke veteki ‘a e kovinanite koia mo e kakai ‘a ia na’e tali ‘aki ‘a e liliu faka-politikale ‘o e ta’u 2010.

‘Oku lolotonga lele he ‘aho ni ‘a e polokalama talatalatalanoa (public consultations) mo e kakai ki hono liliu e Konisitūtone pea to’o mo e mafai ‘o e Tu’i ‘a ia koe konga ‘uluaki ia ‘a e feinga ke veteki ‘a e kovinanite mo e kakai.

Ko e me’a malie ‘a e matapoto ‘a e kakai mamahi’i fonua ‘oku ‘ikai kenau tui ki he fakaehaua ko’eni ke teke pea ‘ave mo e tohi tangi ke ‘ave ‘a e ngaahi lao fakaangaanga ko’eni ke ‘omai ‘a e le’o ‘o e kakai he na’e mei fakaehaua’i pe ‘eni ‘o paasi ‘e he Fale Alea.

‘Oku toe mahino mai foki ‘i he taimi tatau ‘a e mahu’inga ‘o e fakaanga moha kakai kenau fakahoko ‘a e hono fakafepaki’i ‘a e ngaahi fokotu’utu’u hala ‘a e Pule’anga ‘a ia ‘oku ‘ilo mei ai ‘e he kakai ‘o e fonua ‘a e ngaahi me’a ‘oku hoko ‘i he ‘aho ni.

Ko e konga ua ‘eni ‘a e feinga fakaaoao ke veteki ‘a e kovinanite mo e kakai ‘a hono tuku mai ‘e he Letiō Tonga tokoua ‘oku loto ‘a e Palēmia ke liliu mo e Lao Kelekele ke vahevahe taau tokua ki he kakai.

‘Oku malie he kuo mahino ki he tokolahi ‘o e kakai ‘a ‘enau ‘asenita ngāue ka ‘oku nau kei tu’ukāivi pe ‘o fakanimamaka hono fai ‘o e loi mo hono takihala’i ‘o e kakai.

Ko e fonua ‘a Tonga na’e tuku ki langi pea ko hono kelekele mo hono tukufakaholo ‘oku fekau’aki tonu ia mo e tuku fonua pehe ki he’etau tui fakalotu he ‘oku ‘i ai ‘etau lea ‘oku taka “ko e kelekele ‘oku kona” ‘a ia ‘oku ‘uhinga ia ‘oku ‘ikai ha iku’anga lelei kiha taha ‘oku ne pa’usi’i mo kākā’i ‘a e ngaahi me’a ‘oku fekau’aki tonu mo e kelekele pea koe mo’oni ia ‘oku hoko.

Ko e nga’unu ko’eni ‘a e Pule’anga mo e faka’amu ‘a e Palēmia mo e PTOA ko hono pa’usi’i mo kākā’i ho’atā malie ia ‘a e kovinanite mo e kakai ‘i he mafai ‘o e Tu’i mo e Kelekele.

Ko hono ola ‘o e ongo veteki kovinanite ko’eni ‘oku ‘ikai ha lelei ‘e taha ‘e ma’u mei ai pea koe ngaahi ‘uhinga ‘oku ‘omi ki he kakai ‘oku mata’a’a ‘ene ta’emahino pea ko hono iku’anga pe koe holoki fonua mo e moveuveu ‘o iku ki he popula mo e mamahi.

‘Oku tau kei faingamalie ketau foki ki he mape na’e fa’u’aki hotau fonua pea ke fakatonutonu kei taimi ‘a e ngaahi fakaehaua ko’eni he ko e temokalati ‘eni na’a tau loto kiai ‘oku tau longoa’a ai he ‘aho ni.

Ko e temokalati ke fai fakapotopoto pea ‘oku ‘ikai tatau hono ngaahi naunau ki he fonua kotoa. ‘Oku fai fakatatau mo e fa’unga faka-tukufakaholo, faka-‘ikonomika, faka-politikake mo faka-lotu ‘o ha fonua.