Ta'u mohu he pole pea fihi hono faingata'a

'Oku tau fakmo'oni kotoa koe ta'u 2022 ko e taha ia 'i he ta'u 'oku mohu pole pea felemofafo hono ngaahi faingata'a 'i he tapa kehekehe 'o e mo'ui 'i hotau ki'i fonua masiva mo si'isi'i ko Tonga.

Neongo 'a e ofo 'a mamani pe na'e anga fēfē 'a e kei taulanga 'a Tonga mo hono kakai hili 'a e puna 'a e mo'unga afi Hunga Tonga Hunga Ha'apai 'i he 'aho 15 'o Sanuali 2022 pea hake mo e peaukula 'i he fonua 'o hoko ai e ngaahi maumau lahi pea mole mo e mo'ui ka 'oku  'oku malava pe ke lau ko e mana mo e tapuaki pea 'oku lahi hono ngaahi 'uhinga.

Na'e muimui mai mo hono 'ohofia 'e he mahaki faka'auha Covid-19 'a e fonua hili ha ngaahi mahina si'i mei he puna 'a e mo'unga afi Hunga Tonga Hunga Ha'apai kene fakalōmatolu mai 'a e faingata'a pea ha'u fakataha mo hono ngaahi pole pehe ki hono ngaahi faingata'a.

'Oku mahino foki 'oku kei lele 'a e fonua 'i he piliote 'o e fakaakeake mei he ngaahi faingata'a ka 'oku mahino mai na'e lava lelei pe neongo 'a e mohu pole ke matu'uaki 'a e ngaahi faingata'a ni 'a ia 'oku tātātaha ke hoko 'i ha kuonga mo ha taimi 'i hotau ki'i fonua ni.

Ko hono ola 'o e ongo faingata'a lalahi ko'eni na'e 'amu atu pea 'oku tau fakafeta'i 'a e tu'u mai 'a e ngaahi fonua 'oku tau fetu'utaki faka-tipilometika mo fengāue'aki pehe ki he ngaahi kautaha fakavaha'apule'anga ke tokoni 'i he taimi 'o e faingata'a.

'Oku 'ikai foki ke ngalo heni hotau kainga Tonga 'oku nau fakapaea 'i he ngaahi fonua muli 'enau tu'u mai he taimi 'o e faingata'a.

Ko e ngaahi pole fakae'atamai, fakaeloto, faka-sōsiale, faka-'ikonomika na'e 'amu atu pea ko e konga lahi ai 'oku 'ikai ha mafai pe ivi 'iate kitautolu ke mapule'i 'o hange koe hikihiki 'a e totongi 'o e koloa, tapuni 'a e ngaahi kau'āfonua pea mo e ngaahi palopalema kehekehe pe 'i he tapa kotoa 'o e mo'ui. 

'E malava pe ketau pehe ko e konga lahi taha ia 'o e taimi 'o e Pule'anga 'i he ta'u 2023 ko hono talia 'a e ngaahi faingata'a ni 'o kau ai 'a hono tekolo'i fakahangatonu mo kumi ha solova'anga ki he ngaahi pole ni pehe ki he piliote 'o e fakaakeake mo hono toe langa hake 'a e fonua pea 'oku 'ikai ke puli 'a e ivi fakapa'anga 'o e fonua mo 'etau fakafalala 'i he tokoni mo e 'ofa mei muli.

Na'e fakahoko pe 'a e ngaahi tokoni 'a e Pule'anga ki he ngaahi kupu na'e uesia fakahangatonu pehe ki he toenga 'o e fonua ka 'oku mahino pe 'oku fakahoko pe 'o fakatatau ki he ivi faka-pa'anga 'o e fonua.

'I he tu'unga faka-politikale 'o e fonua na'e fakahoko 'a e ngaahi hopo hili 'a e Fili Fale Alea 'o e ta'u 2021 pea tuku ki tu'a ha kau Minisitā 'e toko 3 'i ha tu'utu'uni 'a e Fakamaau'anga ko 'enau maumau'i 'a e Lao Fili Fale Alea pea iku ai ke fakahoko ha fili si'i 'i honau ngaahi vahenga fili.

'Ikai ngata ai ka na'e toe pekia ha toko ua ka koe ongo Minisitā 'i he Kapineti pea iku ai ke tu'utu'u ni ke toe fakahoko ha fili si'i ma'a e vahenga fili 'e taha 'i he konga loto 'o e ta'u ni pea koe vahenga 'e taha 'i he kamata'anga 'o e ta'u 2023.

Ko e toki hoko 'eni ha me'a pehe 'i he hisitōlia faka-politikale 'o e fonua pea 'oku ho'ata mei ai 'a e ngaahi pole fo'ou 'i he mala'e politikale ka 'e kei ma'olunga pe foki 'a e pule 'a e lao.

Ko e palopalema fakasōsiale kehe 'oku mahino pe pea neongo 'a e holo 'a e faihia 'i he fakataputapui 'a e fonua ka 'oku mahino lelei pe foki 'a e 'uhinga ia ka 'oku ho'ata mai 'i he taimi tatau 'a e ngaahi hia fekau'aki mo e faito'o konatapu 'oku kei hokohoko atu pea pea ko e peau kafakafa ia 'oku fekuki mo 'etau nofo 'i hotau ki'i fonua ni pea 'oku fai 'a e tokanga makehe kiai.

'Oku tau fakamālō'ia 'a e ngāue lahi kuo fakahoko 'e he Pule'anga 'i he fepoupouaki mo e ngaahi siasi pehe ki he kakai 'o e fonua 'i he taimi 'o e faingata'a pea na'e mahino hono ola 'o 'ikai ngata he ola lelei 'a e anga hono fakafepaki'i mo talia 'o e Covid-19 ka na'e mahino 'a e faka'uto'uta lelei ki hono toe langa hake 'a e fonua hili 'a e fakatamaki Hunga Tonga Hunga Ha'apai.

'Oku 'ikai foki ke tuku 'a e fakaanga ia 'i ha taimi ka ko 'oku mahino pe foki 'i he taimi tatau 'a 'ene 'aonga ke toe 'a'ā ange ai 'a kinautolu 'oku 'i ai 'a e mafai ka na'e mahino fakalukufua mai 'a e tu'u fakataha 'a e fonua 'i he taimi faingata'a ni pea ko e me'a totonu pe ia ke fakahoko 'i ha fonua 'oku hoko ai ha ngaahi fakatamaki lalahi 'i ha taimi pe koha kuonga.

Ko e lotu 'a e fonua 'o tataki 'e he kau takilotu na'e ola pea fakamafana pea 'oku 'ikai ngalo 'a hono momoi 'a e fonua 'e he 'Uluaki Fā 'o tuku ki langi ke malu'i mei he Tamai pea koe malu'anga 'o 'eni fonua.

'Oku totonu ke 'oange ha faka'apa'apa makehe ma'ae Pule'anga 'o e 'aho 'i he taki lelei lolotonga 'a e taimi faingata'a ni pea kuo hoko koe ako'anga mo e taukei ki ha tokateu ki he kaha'u ke talia ha toe pole ange 'i he fononga'anga.

'Oku 'ikai foki ngalo 'a e kakai 'o e fonua 'i he tali angi mo e loto fie kafataha ke talia 'a e ngaahi pole na'e fehangahangai mo e fonua ni pea 'e tu'u he hisitōlia 'a e ta'u 2022 ko e ta'u faingata'a ia ki Tonga pea na'e malava ke holoki 'a e ngaahi 'ā vahevahe kae tu'u fakataha 'a e fonua 'i he taimi 'o e faingata'a.

'Oku tau fononga atu 'eni 'i he faka'osinga 'o e ta'u 2022 pea 'oku 'oatu ai pe 'a e talamonū mei he kolomu ni "Ofa ke mou ma'u ha Kilisimasi Fiefia moha Ta'u Fo'ou Monū'ia".