Fe’unga ‘ānoa ngaahi makatu’unga ke tukuhifo 'aki 'a e Palēmia ^Featured

Kuo a’u mai ‘eni ‘i he’ene tu’u he taimi ni ki he mahina hono 18 ‘a e hoko ‘a Samuela ‘Akilisi Pohiva ko e Palēmia ‘o e Fonua pea ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi pole ‘o e Pule’anga ko’eni ‘oku ‘amanaki fehangahangai mo ia. Kapau tetau filihi ‘eni 'i he'etau kolomu ni pea ‘e anga pehe ni leva ia.

Ko e pole mahino taha pe ‘a ia ‘oku tu’u telinga kiai ‘a e kakai tokolahi ‘o e Fonua ni ke fei mo fakahoko ha fili fakahāloto pe ‘oku kei fe’unga mo taau ‘a e Palēmia ke tataki ‘a e Fonua pe ‘ikai. ‘Oku tu’utu’uni pe foki 'eni ‘e he Konisitūtone ko e hili ‘a e mahina ‘e 18 mei he hano fokotu’u ha Pule’anga fo’ou hili ‘a ha Fili Fale Alea ‘e ‘atā leva ke fakahoko ha fili fakahā loto pe ‘oku kei fe’unga ‘a e Palēmia ke hoko atu ‘a e fatongia pe ‘ikai.

‘E malava ke fakahoko ‘eni ‘i ha fa’ahinga taimi pe hili ‘a e mahina ‘e 18 pea ‘e ‘ikai foki ke malava ke toe fakahoko he toe ‘a e mahina ‘e 6 pea kakato ha teemi faka-Fale Alea ‘a ia ko e kakato ia ‘a e ta’u ‘e 4. Ko e tu’utu’uni pe foki ‘eni ‘a e Konisitūtone mo e Lao pea ko e me’afua faka-Temokalati foki ‘eni ke tokoni ki hono pukepuke ‘a e pule lelei mo e pule ‘a e lao ‘i ha fonua.

Na’e fuofua tesi’i pea faka-hisitōlia foki ‘a e me’angāue faka-Temokalati ko’eni ‘i he ta’u 2012 hili ‘a e liliu Pule’anga ‘i he 2010 pea na’e talamai ‘e he me’afua faka-Temokalati ko’eni he ‘aho koia na’e kei fe’unga pe ‘a Lord Tu’ivakanō mo hono Pule’anga ke hoko atu hono tataki ‘o e fonua.

'I he vakai 'a e Kolomu Filihi 'oku ‘i ai foki ‘a e me’a mālie ‘oku fakatokanga’i heni ke fai hano filihi. Ko hono mo’oni na’e vaivai ‘a e ngaahi makatu’unga na’e fokotu’u ‘e he Faha’i Fakaanga ‘o e ‘aho koia ‘a ia na’e tataki ‘e Samuela ‘Akilisi Pohiva ‘a ia ko e Palēmia ia ‘o e ‘aho ni pea na’e tupu mei ai ‘a e ‘ikai ke ikuna ‘a e hono ‘uluaki ngāue’aki ‘a e me’afua ko’eni.

Ko e ‘aho ni ia ‘oku kehe ia he neongo ko e ‘isiū kehe ia pe ko e fē ‘a e tafa’aki ‘e ikuna ka ‘oku tekeutua ‘o hangē ko Kao ‘a e ngaahi makatu’unga ke fokotu’u atu koha ‘uhinga mo’oni mo lelei 'i he lau 'a e Kolomu Filihi ke fakahoko ai ha fili fakahāloto (vote of no confidence) ke fetongi ‘a e Palēmia.

Kapau tetau filihi ‘a e ngaahi ‘uhinga pea ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi makatu’nga tefito ‘oku ‘oatu heni ko e fakatātā pea kuo toutou 'oatu 'e he ngaahi mitia pea ‘osi ‘i ai hono ngaahi fakamo’oni ‘oku fu’u malohi mo hono poupou fakalao ‘o hangē ko e;

i.    Fokotu’u ‘ikai faka-Konisitūtone ke tali ‘a e CEDAW pea toe holomui

ii.    Lohiaki’i ‘a e fonua fekau’aki mo e totongi pa’anga kuata miliona ki he ‘initaviu mo e Forbes

iii.    ‘Ikai fakahoko ha tu’utu’uni pe koha tautea ki hono maumau’i ‘e ‘Etuate Lavulavu ‘a e Lao hili ‘ene vetehia ‘oku halaia ‘i hono faka’ilo faka-Fale Alea ki he ngāuehala’aki ‘a e pa’anga ‘a e fonua.

iv.    Holo ‘a e tu’unga ‘o e Ako ‘i he liliu mei he Standardization ki he Raw Marks mo hono fakangāue’i ‘o Piveni Piukala kae kei hokohoko atu pe

v.    Maumau’i ‘a e Lao Procurement ‘i he malumalu ‘o e lao pa’anga (Public Fund Management Act) pea mo e founga ngāue na'e tu’uaki ‘e he Palēmia ke lele ‘a e ngāue kae toki muimui atu ‘a e ngaahi me’a fakapepa.

vi.    Ko e kaunoa mo hono maumau’i ‘a e Lao ki hono teu fakahoko mai ki Tonga ni ‘a e Sipoti Pasifiki 2019. Ko e Lao Sipoti Pasifiki ‘eni ‘o e 2013 pea ‘oku fai ai ‘a e longoa’a he ‘aho ni

vii.    Fili Fakapone ‘a e ngaahi lakanga ma’olunga ki he Pule’anga (Nepotism) pea ‘ikai fou he founga ngaue totonu

viii.    Fakahoko ‘a e ngaahi ngāue mo e ngaahi poloseki ‘oku ‘ikai hano patiseti ‘o kau kiai ‘a e paaka ‘i Popua

Ko e konga lahi ‘ena ‘o e ngaahi makatu’unga ‘oku hā atu ‘i ‘olunga pea ‘i he anga hono filihi ‘oku ‘i ai ‘a e tui kuo fe’unga, totonu, mo taau ke hoko ‘eni ko e makatu’unga malohi mo fefeka ke tukuange aa ‘e he Palēmia ‘a e fatongia he kuo fe’unga.