Fe’unga ‘ānoa ngaahi makatu’unga ke tukuhifo 'aki 'a e Palēmia Featured
Kolomu Filihi
Fe’unga ‘ānoa ngaahi makatu’unga ke tukuhifo 'aki 'a e Palēmia
Kuo a’u mai ‘eni ‘i he’ene tu’u he taimi ni ki he mahina hono 18 ‘a e hoko ‘a Samuela ‘Akilisi Pohiva ko e Palēmia ‘o e Fonua pea ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi pole ‘o e Pule’anga ko’eni ‘oku ‘amanaki fehangahangai mo ia. Kapau tetau filihi ‘eni 'i he'etau kolomu ni pea ‘e anga pehe ni leva ia.
Ko e pole mahino taha pe ‘a ia ‘oku tu’u telinga kiai ‘a e kakai tokolahi ‘o e Fonua ni ke fei mo fakahoko ha fili fakahāloto pe ‘oku kei fe’unga mo taau ‘a e Palēmia ke tataki ‘a e Fonua pe ‘ikai. ‘Oku tu’utu’uni pe foki 'eni ‘e he Konisitūtone ko e hili ‘a e mahina ‘e 18 mei he hano fokotu’u ha Pule’anga fo’ou hili ‘a ha Fili Fale Alea ‘e ‘atā leva ke fakahoko ha fili fakahā loto pe ‘oku kei fe’unga ‘a e Palēmia ke hoko atu ‘a e fatongia pe ‘ikai.
‘E malava ke fakahoko ‘eni ‘i ha fa’ahinga taimi pe hili ‘a e mahina ‘e 18 pea ‘e ‘ikai foki ke malava ke toe fakahoko he toe ‘a e mahina ‘e 6 pea kakato ha teemi faka-Fale Alea ‘a ia ko e kakato ia ‘a e ta’u ‘e 4. Ko e tu’utu’uni pe foki ‘eni ‘a e Konisitūtone mo e Lao pea ko e me’afua faka-Temokalati foki ‘eni ke tokoni ki hono pukepuke ‘a e pule lelei mo e pule ‘a e lao ‘i ha fonua.
Na’e fuofua tesi’i pea faka-hisitōlia foki ‘a e me’angāue faka-Temokalati ko’eni ‘i he ta’u 2012 hili ‘a e liliu Pule’anga ‘i he 2010 pea na’e talamai ‘e he me’afua faka-Temokalati ko’eni he ‘aho koia na’e kei fe’unga pe ‘a Lord Tu’ivakanō mo hono Pule’anga ke hoko atu hono tataki ‘o e fonua.
'I he vakai 'a e Kolomu Filihi 'oku ‘i ai foki ‘a e me’a mālie ‘oku fakatokanga’i heni ke fai hano filihi. Ko hono mo’oni na’e vaivai ‘a e ngaahi makatu’unga na’e fokotu’u ‘e he Faha’i Fakaanga ‘o e ‘aho koia ‘a ia na’e tataki ‘e Samuela ‘Akilisi Pohiva ‘a ia ko e Palēmia ia ‘o e ‘aho ni pea na’e tupu mei ai ‘a e ‘ikai ke ikuna ‘a e hono ‘uluaki ngāue’aki ‘a e me’afua ko’eni.
Ko e ‘aho ni ia ‘oku kehe ia he neongo ko e ‘isiū kehe ia pe ko e fē ‘a e tafa’aki ‘e ikuna ka ‘oku tekeutua ‘o hangē ko Kao ‘a e ngaahi makatu’unga ke fokotu’u atu koha ‘uhinga mo’oni mo lelei 'i he lau 'a e Kolomu Filihi ke fakahoko ai ha fili fakahāloto (vote of no confidence) ke fetongi ‘a e Palēmia.
Kapau tetau filihi ‘a e ngaahi ‘uhinga pea ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi makatu’nga tefito ‘oku ‘oatu heni ko e fakatātā pea kuo toutou 'oatu 'e he ngaahi mitia pea ‘osi ‘i ai hono ngaahi fakamo’oni ‘oku fu’u malohi mo hono poupou fakalao ‘o hangē ko e;
i. Fokotu’u ‘ikai faka-Konisitūtone ke tali ‘a e CEDAW pea toe holomui
ii. Lohiaki’i ‘a e fonua fekau’aki mo e totongi pa’anga kuata miliona ki he ‘initaviu mo e Forbes
iii. ‘Ikai fakahoko ha tu’utu’uni pe koha tautea ki hono maumau’i ‘e ‘Etuate Lavulavu ‘a e Lao hili ‘ene vetehia ‘oku halaia ‘i hono faka’ilo faka-Fale Alea ki he ngāuehala’aki ‘a e pa’anga ‘a e fonua.
iv. Holo ‘a e tu’unga ‘o e Ako ‘i he liliu mei he Standardization ki he Raw Marks mo hono fakangāue’i ‘o Piveni Piukala kae kei hokohoko atu pe
v. Maumau’i ‘a e Lao Procurement ‘i he malumalu ‘o e lao pa’anga (Public Fund Management Act) pea mo e founga ngāue na'e tu’uaki ‘e he Palēmia ke lele ‘a e ngāue kae toki muimui atu ‘a e ngaahi me’a fakapepa.
vi. Ko e kaunoa mo hono maumau’i ‘a e Lao ki hono teu fakahoko mai ki Tonga ni ‘a e Sipoti Pasifiki 2019. Ko e Lao Sipoti Pasifiki ‘eni ‘o e 2013 pea ‘oku fai ai ‘a e longoa’a he ‘aho ni
vii. Fili Fakapone ‘a e ngaahi lakanga ma’olunga ki he Pule’anga (Nepotism) pea ‘ikai fou he founga ngaue totonu
viii. Fakahoko ‘a e ngaahi ngāue mo e ngaahi poloseki ‘oku ‘ikai hano patiseti ‘o kau kiai ‘a e paaka ‘i Popua
Ko e konga lahi ‘ena ‘o e ngaahi makatu’unga ‘oku hā atu ‘i ‘olunga pea ‘i he anga hono filihi ‘oku ‘i ai ‘a e tui kuo fe’unga, totonu, mo taau ke hoko ‘eni ko e makatu’unga malohi mo fefeka ke tukuange aa ‘e he Palēmia ‘a e fatongia he kuo fe’unga.
12 comments
-
Malie ho'o poini 'au Jay, ka 'e ngali fakamole taimi foki ketau toe lisi e ngaahi fu'u me'a mahino pe ia mo lelei 'oku nau fuakava mo tu'utu'uni'i kinautolu kenau fakahoko. Kuo 'osi fa'u 'e he kau CEO & kau staff 'a e ngaahi Cooperate Plans 'a e Potungaue takitaha kenau muimui kiai, pea 'ave moe budget kenau fakahoko & fakamoleki lelei 'aki 'etau tukuhau. Toe 'omai mo e 'uu Annual report 'o fakahaa mai ai 'enau ngaahi ngaue lelei kuo lava, pea kou pehee 'eau kuo 'osi fe'unga 'aanoa pe ia.
Ka 'oku fiema'u ange ketau 'ilo ki he ngaahi me'a kovi 'oku mole maumau ai 'etau tukuhau. eg. 'oku vahe'i mei he'etau tukuhau 'enau takitaha $1,000 he mahina ko 'enau hospitalty allowance. Koe penisini na'e 'utu 'aki e pajero 'a e Minisita ke 'ave ia ki he Bar, moe ngaue overtime 'ae driver ke tu'u 'o fakasiosio he tu'a toilet kae fakamalohisino e Minisita, koe to'o moia mei he 'etau tukuhau. Pea hange koe lau, he'ikai lava 'ehe 'enau ngaue lelei, kene fakatonuhia'i ai 'enau tulimoa, tolo ipu sio'ata moe ha fua ha fua.
Ki'i me'a pe kou kei fifili kiai, pe na'e anga fefee fakahaohao holo 'e he Minisita hono fu'u sino lahii he 'uu ve'e poo. Koe anga pe sio Jay, kae malo hono 'omi ke fakapalanisi kiai 'etau fifilii. -
Osi lisi ia i he Kele'a Jay
-
Fefee ke lisi mai moe ngaahi ngaue lelei mo lavame'a 'ae Palemia moe Pule'anga lolotonga ke palanisi pe ongo tafa'aki. Koe taimi lahi koe 'ohake pe kovi ke tapalasia 'aki e toko taha koia kae fefee 'ene ngaue lelei?
-
Tau manatu ki he Pule'anga motu'a 'a e salulu ma'upe 'a 'Akilisi ke fakavave'i e patiseti mo e hafua ka e lau e vouti, koeni kuo lahilahi maaloloo pe Fale Alea ia. Pea kuo ke alu o ela mai he Sea, ikai ha taha ia tene ma'u ho fa'ahinga loto kovi ke ne teke 'aki ha faahinga fakakovi ke fai.
-
Sai pe ia Sitiveni kuo osi tukupa e kau naite ia o e Kapineti kenau tuipeau pe neongo e kovi ohua ko e piki pe ki he mate 'akafute kotoa. Oku ikai pe ke iai ha taha ia e iai hano kete ke ne peheatu ki he Pm oku kovi, oku nau tau ngutu pe he tekinolosia mo fufuu e kovi lahi mei he kakai na'a nau fili kinautolu.
-
Na'e fa'u foki e fo'i lao ko 'eni ko hono siofi e Pule'anga 'o Tuivakano ke veteki'aki hano fakahoko e vote of no confidence.Ka ko 'eni kuo to e tafoki hake pe 'a e fo'i lao 'o u'u 'ia 'Akili.
-
Koe kii fanafana atu pe ki he kau Tau'ataina kia Siaosi Feao Poasi oku kei pukepuke pe kimoutolu e Akilisi ke osi e vouti ko e lava a e vouti ko si'ono tukuange ia o kimoutolu. Talamai pe e he Fau Kolomu a e Kele'a e！
-
Me'a faka'ulia 'Akilisi ka lavaki'i koe 'e ho'o timi, ngalipau ange keke hifo mei mo'unga na'a tau lelei e fo'i me'a na kae tu'ia ai ha toe mahaki fo'ou ... ko e ki'i fokotu'u atu pe Ta'okete.
-
'Oku fu'u fiema'u ke fai leva ha fili fakaha loto he kuo lahi e palopalema kuo fakatupu 'e he Palemia ki he fonua. Ko hono lelei ia 'o e ngaahi lao pehe ni ke malu'i e fonua mei he fa'ahinga pule kovi pehe ni.
-
'Oku ou kole atu mu'a ke 'oua 'e fai ha VOUTI, si'i kole fakalelei pe ia ka Akilisi ke hifo aa, na'a hoko e vouti ia ko ha fakatupu mahaki fakatu'utamaki kiai, mou tu'u hou'eiki Kapineti fai ha me'a kapau oku mou ofa ia Akilisi mou kole pe kiai ke malolo aa ko e fu'u ta'u lahi ena 'ene ngaue ma'a Tonga pe 'oku ola lelei oe kovi kae si'i maaloloo aa.