Ofi pe ‘a e Fili Fale Alea kuo ‘ilonga e ‘asi 'a e politiki ‘uli ^Featured

Kuo mahino ‘a e peteni ia ‘o e politiki ‘i Tonga ni pea ‘oku mahino mai hange koia ‘oku ‘asi mai he ‘aho ni ko ‘ene ofi pe ‘a e fili Fale Alea kuo fakahoko hono tukuhifo ‘o e ni’ihi ma’u tu’unga ‘i he fonua, kau taki pehe ki he Tu'i mo hono Fale mo e  Hou'eiki.

‘Oku taumu’a taha pe foki ‘eni kene fakatupu ha taufehi’a ‘i he loto ‘o e kakai fili pea kenau 'ita mo loto kovi ki he ni’ihi ko'eni ka e malava ke a’usia ‘a e taumu’a faka fili Fale Alea ‘a kinautolu ‘oku nau fakahoko ‘a e ngaahi tukuaki’i loi ko’eni.

Ko e founga ko’eni ‘i hono ‘ai mahino na’e tataki mai ‘e kinautolu na’a nau teke ‘a e liliu faka-politikale ‘i he fonua ni pea ko hono ngaahi ola na’e pea ‘oku lolotonga lahi ai ‘a e maumau ‘i he fonua ni.

Ko e fakatātā mahino pe ko hono tutu ‘o e kolomu’a ‘a Nuku’alofa ‘i he ‘a e 16 ‘o Nōvema 2006 pea tukutuku’au mai ai pe ki he movetevete ’a e fonua mo e longa’a ‘o a’u mai ki he ‘aho ni.

‘Oku fu’u ‘ilonga pea kuo ‘ilo ‘e he tokolahi ko ‘ene a’u pe ki he teu ‘o e fili Fale Alea ‘i he to’u fili kotoa kuopau ke tuku mai he ngaahi mītia pea talaki ki he kakai ‘a e ngaahi faihala ‘a e kau taki pea tukuaki’i mamafa ‘a e fale ‘o e Tu’i mo e Hou’eiki pea palomesi ka tukuhifo kinautolu 'e sai tokua 'a e fonua pea melino.

Ko e sipinga fakamuimui taha ko e fili Fale Alea 'i he ta'u 2017 na'e 'ohofi ta'etuku 'e he PTOA mo honau taki kuo pekia 'a e Hou'eiki mo Lord Tu’ivakano 'o tukuaki'i ki hono fakatau ta'e fakalao atu 'o e paasipooti Tonga mo hono fe'ave'aki 'a e pa'anga 'uli.

Na'e lele mai he mītia faka-sosiale pea 'ohake he letiō mo e televīsone pea 'alu ai 'a e 'atamai 'o e kakai tautautefito ki si'i kakai 'oku 'ikai kenau fu'u maa'usia 'a e fa'ahinga fakapūlou ko'eni.

Ko e ngaahi fili ki mu'a na'e nofo pe ‘a e politiki ‘uli ‘i hono tukuaki’i ‘a e Fale ‘o e Tu’i, Hou'eiki, paasipooti, Tongasat mo e tufotufa tatau e koloa ki he masiva mo e hā fua neongo 'a e 'ikai ha fakamo'oni ki he ngaahi mohe misi ko'eni.

Ko e founga motu'a faka-kemipeini pe 'eni na’e tataki ‘e he PTOA pea na'e ngāue'aki ‘o iku ola lelei ‘a e founga ko’eni ‘a ia ‘oku ‘iloa koe politiki ‘uli (dirty politics) ka ko hono iku'anga ko e moveuveu.

Na'e faka'ilo leva 'e he Pule'anga 'a Lord Tu’ivakano 'i hono teke 'e he taki 'o e PUle'anga 'o e 'aho koia pea hopo he 2020 pea ko hono tukuaki'i ki he fakatau 'o e paasipooti mo e fe'ave'aki 'a e pa'anga 'uli na'e lī ki tu'a 'ehe Fakamaau'anga Lahi mo e Fakamaau'anga Tangi koe 'ikai ha fakamo'oni kiai 'a ia ko hono fakalea mahino ko e koto loi kotoa.

‘Oku iku ia ki hono ‘eke ‘e Lord Tu’ivakano ‘a e pa’anga ‘e 5 miliona ki he maumau hono ongoongo pea ‘oku ‘amanaki fakahoko ‘a e hopo ko’eni ‘i Sepitema ‘o e ta’u ni.

Ko 'eni kuo kamata hā mai 'a e tukuaki'i 'i he founga tatau mo e taimi tatau ki he faito'o konatapu pea 'oku mahino 'oku ofi 'a e fili. Na’e fiu fakaongoongo ‘a e fonua ki he kau taki he pule'anga 'o ‘Akilisi ke fakahā mai pe kohai ‘a e ulu'i feke na'a nau fakahā ki he fonua 'oku nau 'ilo kiai ka 'oku 'ikai ha nau mafai kiai.

Na’e fakahā ‘e ‘Akilisi Pohiva lolotonga ‘ene Palēmia pehe ki hono foha ‘i he fono Mateni Tapueluelu lolotonga ‘ene Minisitā Polisi ‘oku nau ‘ilo kiate kinautolu ‘oku nau taki mo fetuku holo ‘a e faito’o konatapu ka ‘oku ‘ikai hanau mafai kiai.

Ko e fo’i misi fakailifia ‘eni pea iku ki he pekia ‘a ‘Akilisi pea malōlō mo e Tapueluelu mei he Kapineti oku te’eki fakahā mai ‘a e ulu’i feke. Ko e ‘aho ni kuo tu’u mai e matāpule ko Afimeimo’unga ‘o fai e tukuaki’i tatau pea ‘okui ‘ikai mavahe ia mei he founga politiki ‘ulI ko’eni.

‘Oku toe kehe ‘a Afimeimo’unga ia he ‘oku ‘asi mai ia mo e ma’u fakahā ‘o kau ai ‘ene fetalanoa’aki mo kinautolu kuo pekia pehe kihe’ene fengāue’aki mo e Pule’anga ‘Amelika mo e Pule’anga Fakatahataha (United Nations) 'a ia 'oku 'ikai ha fakamo'oni 'e taha kiai.

‘Oku mahino mai ‘e si’i iku fua ‘e he tamaio’eiki ni ‘a e hia ‘a mamani ‘i hono toutou faka’ilo ia ‘e he kau ma’u tu’unga pehe ki he Hou’eiki ka e toitoi mai mei tu’a ‘a kinautolu ‘oku nau teke ‘a e founga politiki 'uli mo maumau fonua ko’eni.

'Oku tau tu'u fakataha ke tau'i e faihala mo e faito'o konatapu pea tuku ki he ma'u mafai ke fai 'enau ngāue pea ko e fie tokoni ko e a'u hangatonu ki he ma'u mafai 'o fakahā kiai he 'oku 'ikai tapu kae mohetolo atu 'a e feinga pa'anga he mitia faka-sosiale he ko hono iku'anga ko Tolitoli.

Kuo motu'a 'a e founga politiki ‘uli ko’eni mo hono tekemu’a ‘a e si’i kakai ‘oku mahino honau tu’unga faka fakaukau ke me’angāue’aki pehe ki he takihala mo e taumu'a ke tohoaki e kakai ke taufehi'a mo mahalo kovi pea ko hono iku'anga pe koe maumau hange kuo tau sio mata kiai.

Kuo mavae ua 'a e PTOA pea ko kinautolu na'a nau teke mui ai kuo ha mahino mai 'enau  ngaahi 'asenita pea kuo 'ilo mei mamani pea hili ia kuo fai e fo'i fakapulou ke tataki kiai e tokanga 'a e kakai..

Tau fili fakapotopoto pe 'o hange ko e faka'amu 'a e Tama Tu'i ki hono kakai.