Launga ‘a e kau ngāue fekau’aki mo e ‘Apiako ‘Unuaki ‘o Tonga Featured
Nuku'alofa, 7 'Epelei 2016. Kuo ma’u ‘a e fakamatala totonu 'e he ongoono ni fekau’aki mo hono launga’i ‘e he kau ngāue ‘a e ‘Apiako ‘Unuaki ‘o Tonga ‘a e founga ngāue mo hono fakalele ‘o e 'Apiako ni 'e 'Etuate Lavulavu mo hono hoa 'Akosita Lavulavu.
Ko e launga ko’eni na’e fakahoko ia ki he Poate ki Hono Fakamo’oni’i mo Fakamafai’i Ako Fakafonua ‘a Tonga (Tonga National Qualifications and Accreditation Board [TNQAB]) ‘e he ni’ihi ‘o e kau faiako ‘a e ‘Apiako ni pe.
Fakatatau ki he fakamatala ‘a e kau faiako na’a nau fakahoko ‘a e launga na’a nau pehe ‘oku fu’u faka’ofa hono takihala’i ‘o e fonua ‘o pehē tokua ko e ‘apiako lelei ‘eni pea ‘oku fakataumu’a ke tokoni’i ‘a e hako tupu ‘o e fonua mo e kakai masiva ka ko hono mo’oni ko e faka’alinga lelei ‘ata’atā pe ‘eni mo hono me’angāue’aki ‘a e si’i fānau ako ki he tanaki pa’anga mo e feinga faingamālie fakafo’ituitui.
Na’e a’u foki ‘i he’enau fakamatala ‘a ‘enau taumu’a ke tokoni ‘eni ki he fonua mo e kakai pea ‘oku nau faka’amu ke talanoa kiha taha tene malava ke fakahoko ha ngāue ke fakatonuonu fakalalo 'a e ngāue pango ni. Na’a nau matu’aki faka’amu ke ‘ilo ‘e he kau ma’u mafai, mo e kakai ‘o e fonua ‘a e me’a ‘oku hoko ‘i he ‘apiako ‘Unuaki ‘o Tonga he ‘oku nau tui ta’e toe veiveiua ko hono pa’usi’i mo’oni ‘eni ‘o e ako ‘i he fonua.
‘I ha fakamatala ‘a e taha ‘o e kau launga ki he ongoongo ni na’a ne fakahā ‘oku ‘ilo lelei ki he ngaahi ngāue ko’eni ‘a ‘Etuate Lavulavu mo ‘Akosita ‘a e katoa ‘o e kau ngāue ‘a e ‘Unuaki ‘o Tonga pea ‘oku ‘i ai mo e toko ni’ihi kuo nau fo’i mo lī taueli ‘i hono me’angāue’aki kinautolu pea iku ‘o ‘ikai kenau toe hoko atu ‘ena ngāue ‘i he ‘apiako ni. 'Oku kau heni 'a e kakai ako lelei mo taukei ka kuo nau fo'i pea nau 'alu tukukehe 'a e ni'i hi 'oku 'ikai kenau si'i lava ke lea.
Na’e toe fakahā foki ‘e he kau launga ni ‘oku ‘ikai ke mo’oni ‘a hono tala ‘oku toko 400 tupu ki he 500 ‘a e tokolahi ‘o e ‘Apiako ‘Unuaki ‘o Tonga he ‘oku fu’u tokosi’i fau pe ia pea ‘oku lēsisita pe ‘a e hingoa ‘o e fanau ako neongo kuo nau ‘osi nofo mo ‘ikai ōmai ki he ako ‘i he taumu’a ke ma’u ‘a e pa’anga tokoni ‘a e Pule’anga ‘a ia ‘oku a’u pe ‘o laukilu. 'I hono fakalea 'e taha 'oku lesisita tavale pe 'i he taumu'a kumi pa'anga.
‘Oku laukilu ‘a e pa’anga tokoni ‘oku ma’u mai mei he Pule’anga ‘i he founga loi mo kākā ‘oku ngāue’aki ‘e he ‘Apiako ni pea ‘oku taki pe ai ‘a ‘Etuate Lavulavu mo hono mali ko ‘Akosita Lavulavu. ‘Oku ‘ikai ke ‘ilo pe ‘oku ‘alu ‘a e pa’anga ko’eni ki fē he ‘oku palopalema ‘a e vahe ‘a e kau ngāue pea ‘oku ‘ikai ‘alu ‘a e tokoni ko’eni ki he ‘uhinga na’e ‘omai ai he ‘oku ‘ikai ke nga’unu ha me’a ia kimu’a ka koe fakangalingali pe. Kuo ‘osi a’u kiha taimi kuo nau kē mo ‘Etuate Lavulavu ko e ‘ikai kema’u ange ‘enau vahe.
Na’e kau ki he’enau launga ‘a e ‘ikai ke fu’u fai ha ako fēfē he ‘apiako ni tukukehe ange pē ‘a e ki’i kalasi ki he Tourism mo e Hospitality ‘oku lele pea ‘oku ōmai pe ‘a e tamaiki ‘o nofonoa’ia pe pea toki tanaki fakataha pe kinautolu ‘i hano fiema’u ke fakahoko ha fa’ahinga fatongia hange koe floorshow kumi pa'anga pea ke fakangalingali ki tu’a ‘oku fakahoko ha ako.
‘I he hoko atu ‘a e taha ‘o e kau launga ki he ongoongo ni na’a ne fakahā ai ‘oku te’eki ke sio ia ha tangata mohu faiva ko ‘Etuate Lavulavu. Ko e taimi pe ‘oku teu fai ange ai ha ‘a’ahi ‘a e TNQAB pe koha kakai ‘oku fie’ilo ki he ‘apiako ‘Unuaki ‘o Tonga pea ‘oku kole ange ‘e ‘Etuate Lavulavu ke ‘ai pe mu’a ‘a ‘enau talanoa mo e kau ‘a’ahi ke fakapotopoto ‘a ia ‘oku ‘uhinga ke ‘oua tenau lea fekau’aki moha me’a na’a ‘ilo ‘a e me’a ‘oku hoko he loto ‘Apiako.
Na’a ne hoko atu ki hono ‘ave ‘a e fanauako ki Vava’u ko e fokotu’u ai ‘a e ‘apiako ‘Unuaki ‘o Tonga ‘i he konga loto ‘o e ta’u 2014 ka na’e mahino ko e taumu’a pe ia ki he fili Fale Alea ‘o Novema 2014 pea ‘oku mahino pe ia he ‘oku ‘ikai toe hoko atu ‘a e ‘Apiako ia ‘i Vava’u he kuo tali hono ui pea kuo lava ‘a e taumu’a ‘a Lavulavu kene hū mai ‘o Fale Alea pea kuo ‘ilo lelei pe kiai ‘a e kakai ‘o Vava’u. Kaikehe kuo toe tuku ki tu’a ko 'ene fa'ahinga founga hange koia 'oku mau launga kiai.
Na’e kau foki ki he fakamatala ‘a e kau launga ki he feinga pa’anga na’e fakahoko ‘i Nu’usila hili ‘a e Afā ko Ian ‘i he kainga Ha’apai tokua ke fokotu’u ‘a e ‘Apiako ‘Unuaki ‘o Tonga ‘i Ha’apai pea talu ai mo e te’eki pē ka kuo tanaki ‘a e pa’anga lahi mei he kakai ‘o Ha’apai ‘i Nu’usila.
Na'e toe ma'u foki mo e fakamatala falala'anga mei he taha 'o e kau ngāue na'e fakahoko fatongia 'i he 'Apiako Martin Hautus 'i Nu'isila 'a ia 'oku nau fengaue'aki fakataha mo e 'Apiako 'Unuaki 'o Tonga 'oku ma'u 'e 'Akosita Lavulavu mo 'Etuate 'a pa'anga 'e 1500 NZD mei he tokotaha kotoa pea 'oku na 'ave sikolasipi ki he 'apiako ni 'i Nu'usila. 'Oku 'uhinga 'eni 'oku totongi 'e he fanau ko'eni 'enau ako palaiveiti pea 'oku to'o leva mei heni 'a e 'inasi ko'eni. 'I he taimi tatau ko e tokolahi 'o e fanau ko'eni koe si'i fanau fefine pea 'oku nau si'i fakapaea 'i Nu'usila 'i he sikolasipi 'oku tu'uaki ko'eni pea 'oku nau tou'a holo 'i he ngaahi Kalapu kava Tonga 'i 'Aokalani ke tokoni ki si'enau ako.
Na’e fai ‘a e fetu’utaki mo e Poate ki Hono Fakamo’oni’i mo Fakamafai’i Ako Fakafonua ‘a Tonga (Tonga National Qualifications and Accreditation Board [TNQAB]) fekau’aki mo e launga ni pea na’e fakahā ‘e he taha ‘o e kau ngāue ‘a e TNQAB ko e mo'oni na'e fakahoko ange 'a e launga ko'eni pea na'e lava ange pe 'a e toko tolu koe kau faiaako 'o fakahoko 'a e launga ni. Ko e 'uhinga 'oku 'ikai hoko atu ai 'enau ngaue he na’e ‘ikai ke fie fakamo’oni ha taha ‘o e kau launga ki ha fakamo’oni ke hoko atu ‘a e ngāue fekau’aki mo e kaveinga ni.
‘Oku mahino pe foki ki he ongoongo ni ‘oku ‘i ai ‘a e ni’ihi ‘oku nau muimui’i ‘a e kaveinga ni ‘i he ‘amanaki ‘e fakahoko leva ha ngāue fakalao kiai telia ‘a e hako tupu ‘o e fonua mo e pa’anga tukuhau ‘a e kakai kuo foaki ki he ‘Apiako ni.
24 comments
-
Koe toki taha ‘eni ha me’a fakaloloma mo’oni kapau ‘oku mo’oni e ngaahi issues oku tefito ai e launga ko ‘eni. Me’a pango ia kuo kalo e TNQAB ia kihe fakatekinikale ‘o toitoi mai ai ke excuse aki ‘e nau sio kehe mei he issue. Pea kapau ‘oku ‘ikai koe fatongia ia ‘oe TNQBA ke fakatotolo’i issues ‘oku launga’i mai pea ‘oku totonu ke direct he’e TNQBA pe ko fe ‘ae feitu’u totonu ke fai ki ai e launga. Kaekehe, koe’uhi ‘oku kalo e TNQBA ‘o ‘ikai ha fakapatonu mai, ‘oku ou sio pe au kihe TNQBA.
‘Oku ‘ou hu’uhu’u pe, mahalo koe kalo ‘ae TNQBA he’e malava ke asi ai ha’a nau tonounou hono fakahoko ha nau fatongia kihe Fonua. Ko ‘eku sio ‘a’aku koe excuse ‘ae TNQBA tokua ‘oku ‘ikai ke Credible e ngaahi issues ‘oku fai ai e launga he ‘oku ‘ikai ke fie fakamo’oni ha taha ia he tohi launga. ‘Oku totonu ke siosio fakalelei e TNQBA he ‘oku iai pe ngaahi puipuitu’a ‘oku ‘ikai ai ke fie fakamo’oni e kau launga pea ‘ihe taimi tatau pe ‘oku ‘ikai ke holo ai e mafatukiuki e ngaahi issues ‘oku nau launga mai ki ai.
Koe me’a ia ‘ae TNQBA ke nau fuatautau e issues of launga’i mai, tokotaha ‘oku ne fai mai e launga, uhinga ‘oku fai ai e launga moe kautaha pe tokotaha ‘oku launga’i. Kuo fuoloa aupito lele mai ‘ae UTRI moe talai aipe tokolahi ‘oe fanau ako ‘oku toko 400 – 500, kae hili ko ia koe anga ‘e tau sio koe kii tokosi’i pe ‘oku ‘asi holo he ‘apiako pea koe tokosi’i tatau pe ‘oku nau fai e ngaahi polokalama tau’olunga ‘ae UTRI. ‘Oku ‘aia foki e lea fakapapalangi ‘oku pehe “if there is a smoke, there is FIRE”. Neongo ‘oku ‘ikai ke fu’u mahino fefe mai ngaahi issues ‘oku launga’i ka oku totonu ke sio ki ai e TNQBA pea faka’ilonga’i (Noted) kihe taimi tenau toe review ai e ngaahi qualification mei he UTRI. ‘Oku totonu foki ke hanga he’e TNQBA ‘o fai ‘Atita’i e UTRI ke ‘ilo ai pe ‘oku nau fakahoko mo offer e ngaahi courses fakatatau kihe fiema’u (requirement) ‘ae TNQBA.
Koe me’a pango ia kapau ‘oku fakalele pe UTRI ia pea claim ‘oku nau fakahoko e ngaahi courses pea claim e pa’anga meihe Pule’anga kae hili ko ia ‘oku ‘ikai ke fakahoko e ngaahi fatongia. ‘E ngata ‘afe? -
Manatu? Ko 'Etu ena mei fuoloaa pe. Toe ui atu e to'a Vava'uu na'a ne launga'i a Etu o homo hono kakalaa, ke ha'u o toe fakaheka atu moe finemotu'aa hhh he ta koaa 'oku 'ange'ange motu'aa he finemotu'aa. Kaikehe fakamaloo ki he omai oe launga koenaa.. ka 'oku 'ikai hano ivi, he oku ikai lava kenau 'ave ke a'u pea tau lelei. 'e hoko pe koe puhipuhi 'ea mafana. Faka'ofa mo'oni ko si'onau ngaahi 'ehe ongo matu'aa. Uanoa ha'ana talatalanoa mo kakata he hengihengii 'ahoo. Sio loto atu kiha pehee 'ae motu'aa "he fanga valee 'ene tokolahii" hhh tali atu finemotu'aa "tenau toe fiepoto mai? (maki'i) 'a taua taa katoa - tola tola kiai!?" hihihi.
-
Faka'ulia!
'Oku meimei natula tatau pe 'a e me'a 'a Lavulavu 'oku fai koeni mo e me'a na'a ne fai 'i 'Amelika ko e fokotuu 'o e apiako pea lesisita loi'i e kakai tokolahi ai. Pea fe'unga atu pe kakaa ia koia mo 'Amelika he 'oku lahi enau pa'anga 'akinautolu. Toe hopo mai 'o si'i pehe'i hotau kakai, faka'ofa lahi ka ko kitautolu mo 'etau tukuhau. Pea 'oku ou fakatumutumu he poupou a Akosita mo hono atamai lelei ki he fa'ahinga ngaue tamate tangata koeni. Toe tu'u atu mo e Pule'anga 'o 'oatu e 'elia kenau ako ai, masi'i ta koe seiseini ia 'a e kovi he'ikai motu ia ... -
Oku malie 'aupito a e founga 'a Lavulavu he koe founga motu'a pe 'eni ne toki tapuni atu ai e ngaahi ako lalahi I Sydney koe mahino oku 'ikai ha polokalama ako ia ka kuo ma'u e ngaahi tokoni ia 'a e Pule'anga pea takai mo honau kau salesman he ngaahi kolo 'o fakaafea e kakai kenau fakamo'oni pea 'oange moe laptop kenau ako pe mei 'api kae tu'o taha ki 'apiako.. toki mahino ia oku 'ikai pe lava e kakai ko'eni o fakafonu ha foomu na'e fakafonu pe ia e he sales person pea toki fkmo'oni e kakai ni ki he ako Tipiloma nae ngata pe he lautohi enau ako..pea hao mai moe ni'ihi muli o ako private pe ka kuo nau 'ova ai pe.. ta koe mo'oni koe fo'i money scheme pe ia 'a e kau tama he labour party oku nau 'ilo ki he ngaahi tokoni 'a e pule'anga ki he ngaahi ako'anga pehe ni..
Malie Lavulavu...