Faka’auha ‘o e Tongo ‘i Popua: Fakalakalaka Vs. ‘Atakai Featured
21 Sanuali, 2016. ‘Oku lolotonga lele foki ‘a hono ngaohi mo faka-matamatalelei ‘a e ‘elia ‘i he afenga ki Popua mei he Hala Vuna pea ‘oku taumu’a foki ‘a e ‘elia ko’eni ko e paaka ke mālōlō kiai ‘a e kakai ‘o e fonua ‘o hange ko hono fakahā mei he ma’umafai.
Ko e fakakaukau ‘eni ia ‘oku mahu’inga pea lelei ka ‘oku ‘i ai hono nunu’a mo e ola ‘oku fuahia ai ‘a natula mo e ‘atakai ‘o hangē koia kuo hoko ‘i hono faka’auha ‘o e tongo ‘i he ‘elia ko’eni.
‘Oku toe mahu’inga pe foki mo e fakalakalaka mo hono fakamatamatalelei ‘o e fonua pea ‘oku ‘ikai ke puli koe poloseki ‘eni ‘oku laumalie lelei ki ai ‘a e Palēmia mo ‘ene Kapineti. Na’e fakahoko foki ‘i he ‘elia ko’eni ‘a e Paati Kilisimasi ‘a e Palēmia mo e Pule’anga ‘i he mahina ko Tisema kimu’a ia pea kamata hono teke mo faka’auha ‘a e tongo ke langa ‘a e paaka ko’eni. ‘Oku lahi foki mo e taimi ‘oku ma’unga nofo ai ‘a e Palēmia ki he ngāue ko’eni.
Kaikehe, na’e lele foki ‘a e fanongonongo faka-Pule’anga ‘i he ta’u 2015 ‘a ia koe ‘Eiki Palemia na’e me’a mai ‘i he Letiō ‘o fakatokanga ki he fonua ke ‘oua ‘e tā mo faka’auha ‘a e tongo ‘o makatu’unga ‘i he mahu’inga ‘a e ‘atakai mo e feliuliuaki ‘a e ‘Ea (Climate Change). Ko e fanongonongo ko’eni na’e lele tātu’olahi pea na’e ‘ilo lelei kiai ‘a e fonua.
Kaikehe ‘oku makatu’unga mei heni ‘a e sio tau’atāina ki he poloseki ko’eni pea ‘oku angamaheni pe foki hono mu’aki fakahoko ‘a e EIA (Enivironment Impact Assessment) pe ko hono sivisivi’i ‘a ’ene uesia ki he ‘atakai pea toki fakahoko ha fa’ahinga poloseki tautautefito ki he ngaahi tafa’aki ‘oku mata’ā kiai ‘a e tokanga ‘a e Potungāue ‘Atakai ‘o kau ai ‘a e tongo. ‘Ikai ngata ai ka koe Feliliu’aki ‘a e ‘Ea ‘oku kau ia he ‘asenita fakamamani lahi fika ‘uluaki pea ‘oku tekemui ai ‘a Tonga ni moe ‘Otu Motu Pasifiki.
Na’e ma’u foki ‘a e fakamatala mei he taha ‘o e kau ngāue ‘i he Potungāue Savea mo e ‘Atakai pea ne fakahā koe fakamatala ‘oku nau ma’u ‘oku sai pe koā he koe tongo tu’u lotofonua ‘eni ia pea ‘oku mahu’inga foki ‘a e paaka ki he kaime’aki mo e malōlō’anga ‘o e kakai ‘o e fonua.
‘Oku ki’i tu’u fakataimi mai ‘a e ngāue pea ‘oku ‘ilonga lelei ‘a e tafe mai ‘a e tahi ki he ‘elia ko’eni kuo faka’auha ai ‘a e tongo ‘o mahino mei ai ‘oku kei a’u mai pe ‘a e tahi ia ki he ‘elia ko’eni pea koe ‘uhinga ia ‘oku tu’u ai ‘a e tongo mo hono fatongia fakanatula ki he fonua.
Ko e ‘elia ko’eni ‘oku lolotonga lele ai ‘a e poloseki ko hono feinga’i ke to’o ‘a e kona mei he ‘elia ko’eni ‘a ia na’e fuoloa ta’u ‘ene hoko koe lingi’anga veve ‘a e fonua. ‘Oku malava pe ketau fifili pe tene uesia nai ‘a e taumu’a ke hoko ‘a e ‘elia ko’eni ko e malōlō’anga mo e paaka ki he kakai ‘o e fonua.
8 comments
-
'Ikai ketau ofo ka fakahingoa e paaka fo'ou koe Pohiva Park ke fakamanatu 'aki 'a si'i tou'anga 'a e tangata'eiki talu mei he ta'u 'e 30+ kuo hili he mala'e 'o e politikale.
-
MO'ONI KOE SIONE TOMASI...'Oku 'ikai ha tongo ia 'oku ui ko e tongo 'uta. Ko e tongo kotoa pe 'oku tupu 'i he mata-fanga.
-
Koe tongo 'oku faka'uha koena 'oku 'ikai koha tongo lotofonua ka koe tongo 'ena he matafanga he 'oku tu'u he elia ko'ena koe tahi pea 'oku tahi ki he tafa'aki faka tonga pehe ki he tokelau. Tuku e feinga ke lohiaki'i e kakai.
-
FAKA-'AUHA 'O E MĀTANGA "SIA HEU LUPE" 'I POPUA.
Ko e fk-vavevave'i ena 'e he Palēmiá ke tu'uloa 'a hono vahe 'o Pātangata & Popuá na'e palōmesi 'a Māteni Tapueluelu ki he 'ene kau fili (voters) 'i he 'ene lele Fale Alea 'i he 2014.
Ko e mātanga fk-hisitõlia eni ko e "Sia Heu Lupe." 'Oku totonu ke langa-fo'ou ko e fk-'apa'apa ki he 'tau ngaahi me'a fk-fonua mei ono'aho. 'Oku 'ikai ke totonu hono teke 'e he ngaahi pulutousa 'a e kelekelé mo e vao na'e fk-tupu 'e natula.
'Oku 'ifē 'a e kau takimamata 'oku totonu kenau malu'i 'a e ngaahi mātanga, mo 'etau ngaahi tuku-fakaholo? Ōmai ena 'a e kau vale kenau maumau'i hotau tuku-fakaholo ka e langa honau ngaahi fakamanatu 'o kinautolu.
'E tau-hingoa nai 'a e paaka ko 'eni ko e "Māteni Tapueluelu Park?" -
Ko e malanga lahi 'a 'Akilisi i Fale Alea 'oku ne fa'a takua ma'u pe, 'OKU 'IKAI KE 'IAI HA IVI IA 'O E LAO HE FONUA NI, 'OKU PELUKI IA E HE KAU MA'UMAFAI. Fa'a paaki 'e Mateni, ne fa'a ta'aki 'aki 'a Vaipulu pehee 'oku ne 'omai 'e ia e LAO ki hono 'aofinima pea 'oku 'ikai ngaue e LAO ia ki ai he 'oku ha mo ha. Ko e 'aho ni, kuo matakikila ho'o maumau'i e LAO he ta'u eni 'e taha mo e ngaahi 'aho. 'E ui leva ia koe ha?
-
Sai koe kau paipe pe ngofua kenau taa e tongo he koe me'a 'a Phova mo Hou'eiki.
-
‘Oku ki’I fakatupu matalili e fo’I ‘aliaki ko eni. Me’a mai e Palemia ki he kakai ke ‘oua te nau ta e tongo, pea ko kinautolu pe ‘oku ngofua. Toe ‘omai moe fo’I fakanafala ‘a e pehe sai pe he koe tongo ‘I ‘uta. He toki faka’uhinga ma’ulalo mo’oni. ‘Oku ‘ikai ke mahino fau ki he kau fai tu’utu’uni ko eni ‘a e mahu’inga ‘oe ‘atakai ki he mo’ui ‘a e kakai.
Koe lingi’anga veve ena ne tu’u ai, koe fehu’i? Kuo mou fai ha savea ki ai pea uesia ki he ‘atakai? Pe ‘oku hange pe koe founga ngaue lolotonga ‘a e pule’anga ‘oku taku koe pule’anga ‘oe kakai, pule’anga fo’ou ‘o fefe?
‘O lele mu’a hoosi he saliote, loli maka tavale ki ai, tuku e lao ki tafa’aki, vakuvaku kae fakafiemalie’I ‘aki ha sieke. Kole atu mou ‘ofa mai ‘o fai ha me’a ke ma’u ha ngaue ‘a e kakai kae tuku hono vaku hotau vaka faifai pea ngoto. -
Si'i Faka'ofa.
Na ko si'ano paaka ke si'i maloloo kiai mo hono Famili 'i haane fakafisi ka e fakavave'i ai leva na kuo vave ha'atau tu'uta ki Kenani.