Polokalama fakamalohia 'a Tonga ke matu'uaki feliuliuaki 'a e 'Ea ^Featured

Ko e polokalamá ni ‘oku tokanga’i ‘e he Va’a Feliliuaki ‘o e ‘Eá ‘o fakamalumalu ‘i he Potungāue ki he Fakamatala ‘Eá, Ma’u’anga Iví, Ma’u’anga Fakamatalá, Tokangaekina Fakatamaki Fakaenatula, ‘Atakai, Feliliuaki ‘o e ‘Eá mo e Fetu’utakí (MEIDECC).

‘Oku fakapa’anga ia ‘i he vā fengaue’aki ‘a e Pule’anga Tongá pea mo e Pangikē Fakalakalaka ‘a ‘Esiá.

Fakatatau ki he Tokoni- Pule ‘o e polokalamá (National Program Coordinator for CRSP & CIRP) Winston Halapua ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi taumu’a lalahi ‘e 5 ‘oku ‘amanaki ke ngāue atu ki ai ‘a e polokalama ko ‘ení.

“Ko e ngaahi taumu’a ‘e nima ko ‘ení ‘oku fakatefito pē ia ki he malu ‘a e kakai ‘o e fonuá pea ki hono matu’uaki ‘a e ngaahi nunu’a ‘o e feliliuaki ‘o e ‘eá.”

‘I he konga ‘uluakí ‘oku ‘i ai ‘a e konga lalahi ‘e ua:

1. A. Ko e sio ia ki hono langa hake ‘a e ‘ū tefito’i ‘ēlia ‘o tautautefito ki hono fakakakato ‘a e ngaahi ako ‘a e Pule’angá, ‘o kau ai ‘a e sikolasipi, ngaahi ako taimi nounou ki he Potungāue ‘a e Pule’angá pea kau atu ki ai mo hono langa hake ‘a e tu’unga ko ‘ení ki tu’a ‘o tautautefito ki he to’utupú mo ha taha pē ‘oku fe’unga ki he ngaahi ako taimi nounou ko ‘eni ‘a e polokalama.

E. ‘Oku sio ‘eni ia ki hono tokoni’i ‘a e ngaahi kongokonga lao pe ko hono fakapapau’i ‘a e tu’utu’uni ngāue ‘oku fenāpasi lelei mo e tu’unga tu’utu’uni ngāue he taimí ni ‘o fekau’aki mo e founga ngāue fakalao ki he feliliuaki ‘a e ‘ea ‘i he pule’anga.

2. Fakapapau’i ‘oku toe mā’opo’opo ange ‘a e ngaahi fakamatala ki hono tokanga’i ‘a e feliliuaki ‘o e ‘eá ‘o fakatefito ia‘i he va’a fakamatala ‘ea ‘a e potungāué ki hono fakalelei’i ‘o tautefito ki he ngaahi me’angāue (atmospheric data).

3. Ki hono langa hake ‘o e ngaahi tukui koló, ngaahi ‘out motú ke lava kenau matu’uaki ‘a e feliliuaki ‘o e ‘eá ‘o hangē ko hono fakalelei’i ‘o e ngaahi falé ke maluange pea mo fokotu’u ha ngaahi tangikē vai kia kinautolu ‘oku nofo masivesivaange.

‘I he konga hono 4, na’e pehe ‘e Halapua ko e konga lahi taha ‘eni ‘o e polokalama.

4. ‘Oku kau ki heni ‘a e sio ki hono fakalelei’i ‘o e ngaahi me’angāue ‘a e pule’angá ‘o fakatefitoki he ngaahi hala ‘oku tūkungatāmaki ki ha hook mai ha afaa. ‘Oku kau foki ki heni mo hono malu’i ‘o e ngaahi matāfanga ‘o Hahaké ‘o kamata mei Nukuleka ki Manuka ke toe leleiange ‘i he tu’unga ‘oku ‘i ai he taimí ní.

“‘Oku toe kau atu ki he konga ko ‘eni ‘a hono siofi ‘o e ngaahi ‘apiako ‘e 12 ‘oku malava kemau pehe ‘oku nau tu’u laveangofua ki he feliliuaki ‘o e ‘eá ki hono matu’uaki ha fakatu’utāmaki ‘o ka hook mai ha fakatamaki fakaenatula.

“‘Oku kau heni hono toe hiki ‘a e falemahaki ‘i Niu’ui ki ha feitu’u ‘oku ma’olunga ange mo ‘ikai lavea ngogua ‘o ka hoko ha fakatamaki fakanatula.

“Ko e konga ‘e taha ‘a e ngaue ko ‘ení ko hono fakapapau’i ‘oku malu pea ‘oku ‘ikai ke uesia ‘a e ngaahi ma’u’anga vai ki Tonga ni fakalukufua mo tahi foki. ‘Oku toe ala atu ‘a e polokalama ni ki hono palani’i mo fokotu’utu’u lelei ha founga ki hono taki laine ‘a e ma’u’anga vai ‘i Niuafo’ou ke malava ‘a e kainga ‘i Niuafo’ou ‘o ngāue ‘aki ha vai ‘oku ma’a ki he famili pea mo ngaue’aki houa ‘e 24 he taimi kotoa.”

‘I he lau ‘a Halapua ‘oku kau ‘i he konga ni ‘a e sio ‘a e pule’anga ke fakalelei’i ‘a e ngaahi hala ke fakahoko ai ha fetukutuku ‘o ka hoko mai ha fakatamaki pe ko e evacuation route.

“‘Ikai ngata ai ka ‘oku fakahoko e sio ‘a e pule’angá ki hono fakalelei’i ‘o e ngaahi hala ‘i he evacuation route he taimi ka tō mai ai ha peau kula pe ko ha ngaahi fakatu’utāmaki fakaenatula. ‘Oku fa iai ‘a e sio ki he fo’i hala ‘i mui ‘i Popua pea mo e fo’i hala ‘e 2 ‘i Hahake. Ko e taumu’a ke lava e kakaí ‘o ma’u ha feitu’u ‘oku toe ma’olungaangé kenau hola ki ai.”

5. ‘Oku fiema’u ‘e he Potungāué ‘i he konga ko ‘ení ke fakapapau’i ‘oku tataki lelei ‘a e ngāué ‘o fakatatauki he fokotu’utu’u mo e palani taumu’a ‘a e polōsekí.

Kaekehe ko e polokalama ni ‘oku ‘i ai hono ngaahi va’a ki tu’a ‘i he ngaahi potungāue ‘a e pule’angá. Ko e ngaahi va’a ko ‘ení ‘oku ui ia ko e Project Implementing Unit (PIU) ‘a ia ‘oku ‘i ai ‘a e PIU ‘e tolu, ko e Potungāue ki he Ngaahi Ngāue Lalahí, Va’a Siolokí, pea mo e Toutaí.

Taimi tatau ‘oku kei fakahoko ‘a e ngāue ‘a e Potungāue MEIDECC ki he ngaahi me’a fakapepa ke ngāue fakataha mo e Potungāue Akó ki hono fakakakato ‘a e konga ki he ngaahi faingamalie ako.

Na’e fakaha foki ‘e Halapua ‘oku ‘i ai mo e polokalama to tongo ‘a ia ‘oku nau ngaue ki aim o e Va’a ‘Atakai.

“’Oku ‘i ai foki mo e polokalama tō tongo ki hono malu’I hotau matāfangá, ‘o mau fengāue’aki fakataha ai mo e Va’a ‘Atakai.”

Na’e fo’u ‘a e polokalamá ni ‘i he 2013 ‘a ia na’e fakakakato ia ‘i ‘Epeleli ‘o e ta’ú ní pea ‘oku fokotu’utu’u ia ke ‘osi ki Sune ‘o e 2018.

-Potungaue Fakamatala ‘Ea, Ma’u’anga Ivi, Ma’u’anga Fakamatala, Tokangaekina Fakatamaki Fakaenatula, ‘Atakai, Feliuliuaki ‘a e ‘Ea mo e Fetu’utaki