Ala e Palēmia ki he lesoni motu’a koe loi mo e lau’ikovi’i: Clive Edwards Featured
28 Sanuali, 2019. Kuo tuku mai foki ‘e William Clive Edwards ha’ane fakamatala fekau’aki mo hono lau’ikovi’i ia ‘e he Palēmia ‘i he’ene polokalama na’a ne fakahoko mo ‘ene tangata fale’i Lopeti Senituli ‘i he Letio 87.5 ‘i he uike kuo maliu atu.
Ko e polokalama foki ‘eni ‘a e Palēmia ‘o tali ki he ongo polokalama ‘a e Komiti Fakafonua ki hono Fakafepaki’i ‘o e Faihala (KFFF) ‘a ia na’e fakahoko ‘e Sione Teisina Fuko (Sea KFFF) mo William Clive Edwards (Fale’i Fakalao ‘a e KFFF) ‘o fakama’ala’ala mai ai ki he kakai ‘o e fonua ‘a e tohi tangi ‘a e KFFF ki he Tu’i ‘o taumu’a ke veteki ‘a e Fale Alea.
Ko e polokalama ko’eni na’e ‘oatu ai ‘a e ngaahi taumu’a mo e ngaahi makatu’unga fakalao mo e ngaahi fakamo’oni tohi ‘oku ‘uhinga ai ‘a e tangi ko’eni ‘a e kakai ‘o fakatatau ki he’enau totonu faka-Konisitūtone ‘oku foaki ‘e he Kupu 8 ‘o e Konisitūtone ‘o Tonga.
Na’e kau mai foki ‘i he fakamatala ‘a e Palēmia ‘i he polokalama ko’eni ‘ene tukuaki’i na’e kaunga ‘a Edwards ki he foaki ‘o e pa’anga ‘e $90 miliona ki he Tongasat, kaunga ‘a hono foha ‘o Edwards ko David Edwards ki hono tutu ‘o e ngaahi pepa fakamatala ‘i he’ene kei CEO ‘i he Tonga Forest mo e vahenga lalahi na’e ma’u ‘e he tehina ‘o Clive Edwards ko Stephen Edwards na’e ‘au ki he pa’anga ‘e $60,000-00 lolotonga ‘ene kei hoko koe memipa ‘i he ngaahi Poate ‘a e Pule’anga.
‘I he fakamatala ‘a Clive Edwards, na’a ne fakame’apango’ia ‘i he ‘ikai ke malava ‘e he Palēmia ke tali ‘uhinga mai pe ‘e nofo ‘i he ‘isiū pe koe poini ‘o ‘ena polokalama fekau’aki mo e tohi tangi ‘a e KFFF mo e ngaahi fakamo’oni faka’ofisiale hangē koe Lipooti ‘a e ‘Atita Seniale mo e ngaahi tokiumeni fakamo’oni kehe pe kae hanga mai ia ‘o ‘ohofi fakafo’ituitui ia mo fakahoko ‘a e fakamatala loi kiate ia mo hono famili.
“’Oku ‘ikai foki koha me’a fo’ou ‘eni ia kiate au ka koe lēsoni motu’a pe foki ‘eni ‘oku ngāue’aki ‘e he motu’a Palēmia ‘a e loi mo e feinga takihala’i e tokanga ‘a e kakai mei he’ene ngaahi faihala ‘oku fakahoko”, ko Edwards mai ia mo ‘ene malimali.
“’Oku fakanatula pe foki ke maha pe ‘a e kato pea kumi tavale ha me’a ‘o a’u pe ki he fai ha ngaahi ‘ulungaanga ‘o hange ‘oku tau angamaheni ‘aki ‘oku fakahoko ‘e he finemātu’a fefine koe lau’ikovi’i mo hono tukuhifo ‘i he funga ‘o e loi mo e takihala’i ‘o fekau’aki mo e motu’a ni mo hoku fāmili”, ko e hoko atu ia ‘a Edwards.
Na’e toe hoko atu foki ‘a e Edwards ‘o pehē ‘oku lolotonga ‘ulu ‘a e Palēmia he ‘aho ni ‘i he Pule’anga pea koia ‘oku fai tu’utu’uni pea ‘i ai mo hono mafai ke tu’utu’uni ke fakahoko hano faka’ilo ia pe ko hono foha pe ko hono tehina ka ‘oku ‘ikai ke malava he ‘oku loi ‘ene tukuaki’i ’oku ne fakahoko pea ‘oku ‘ikai ha fakamo’oni he na’e ‘ikai ha me’a pehē ‘e hoko.
“Ko e lakanga tatau pe na’e ‘i ai hoku tehina ‘a ia na’e fokotu’u kiai ‘e he Palēmia ‘a Dr. Ngongo Kioa pea koe vahenga tatau pe ‘oku kei totongi kia Kioa ka ‘oku ‘ikai kene fehu’ia ‘e ia ‘a e kau memipa Poate he taimi ni.
Ko e me’a pe ‘oku tokanga kia ‘a e Palēmia ko’ene feinga mo ‘ene kau kengi ‘i he Kapineti ke fakamalolo’i ‘e he Sea fo’ou ‘o e Poate Taulanga Dr. Ngongo Kioa ‘a e Pule Lahi ‘o e Poate Taulanga Mosese Lavemai ko’ene ‘eke ‘a e mo’ua laukilu ‘o e Minisita Leipa Tu’i Uata mo ‘enau kautaha vaka fakafamili ki he Poate Taulanga,” ko Edwards mai ia.
Na’e ma’u faingamalie foki ‘a e ongoongo ni ke fetu’utaki kia Stephen Edwards pea na’e fakaha meia Stephen na’e ‘ikai ‘i he ta’u ‘e 10 tupu na’e kau atu ai ki he ngaahi Poate ‘a e Pule’anga ha taimi na’a ne ma’u ai ha vahenga koe $60,000-00 hange koia koe tukuaki’i ta’e mo’oni ‘a e Palēmia pea ‘e ma’u katoa pe ‘a e ngaahi lekooti koia mei he ngaahi Poate na’e kau kiai.
‘I he fakamatala ‘a William Clive Edwards na’a ne pehe ai na’e toki a’u mai pe ‘a e foha ‘o e Palēmia Po’oi Pohiva ‘i he uike ‘uluaki ‘o Sanuali ‘o e ta’u ni ‘o totongi mai ‘a e pa’anga ‘e $36,000-00 koe totongi mo’ua ‘a e Palēmia ki he’ene lauikovi’i ‘o ‘ona pea na’e tu’utu’uni aofangatuku kiai ‘a e Fakamaau’anga ‘i he ta’u kuo ‘osi 2018.
‘I he fakamatala ‘a Edwards na’a ne pehe ai koe me’a ke fakatokanga’i na’e hanga ‘e he Palēmia ‘o fai ‘a e tukuaki’i mo e lau’ikovi’i ‘o ia ‘i he ngaahi ta’u kuo maliu atu tokua na’e hanga ‘e Edwards ‘o faka’auha ‘a e lekooti ‘o e tangata Siaina pea na’e feinga ‘a Edwards ke malu’i ‘a e Siaina ko’eni he koe tama faihia pea na’e iku mo’ua ai ‘a e Palēmia ‘o totongi ‘a e pa’anga lahi kiate ia pea ‘oku ‘ikai fo’ou e founga ia ‘a e Palēmia kiate ia.
“Kuo lahi fau ‘a e pa’anga kuo totongi mai ‘e he Palēmia mo ‘enau Nusipepa fakafamili koe Kele’a pehe ki he’ene fanau kiate au ‘i he’enau lau’ikovi’i au mo e loi foki tukukehe ange ‘a e ngaahi totongi mo’ua kiate au fekau’aki mo e kakai kehekehe ‘oku nau ma’u tu’unga ‘i he fonua na’a nau lau’ikovi’i ‘i he funga ‘o e takihala’i e kakai mo e loi foki”, ko Edwards mai ia.
‘I he fakamatala ‘a Edwards na’a ne pehe ai ‘e ‘ikai ke tukunoa’i ‘a e loi mo e takihala ko’eni kuo fakahoko ‘e he Palēmia pea ‘oku lolotonga ngaue atu ke tuku atu ‘a e lau’ikovi’i ko’eni ki he Fakamaau’anga he koe feitu’u totonu pe ia mo taau ke ‘ave kiai koe tu’utu’uni pe ia ‘a e Konisitūtone mo e Lao.
Na’e faka’osi ‘aki ‘e Edwards ‘ene tukupa ‘e ‘ikai hoko ‘a e ngaahi loi mo e lau’ikovi’i ko’eni ‘o’ona mo hono famili ‘e he Palēmia ke holomui ai mei he ngaue mafatukituki ‘oku poupou mo kau kiai mo e Komiti Fakafonua ki hono Fakafepaki’i ‘a e Faihala ‘a ia ‘oku nau lolotonga ngaue atu ki he’enau tohi tangi ke fakahu ki He’ene ‘Afio.
“Oku feinga ‘a e Palēmia ke takaihala’i ‘a e kakai mei he ngaue mahu’inga ‘oku mau fakahoko he ‘oku mafatukituki ke fakatonutonu ‘a e faihala ‘i he fonua pea ‘oku ‘i ai ‘a e totonu ‘a e kakai kiai pea ‘oku fiema’u ha kaha’u lelei ma’a hotau fonua.
Kapau tetau ta’utu pe ‘o sio ‘ikai fai ha me’a koe koto faka’ofa mo fakalilifu ‘a e faihala ‘i he ki’i fonua ‘oku tau mamahi’i mo ‘ofa ai oea 'e faka'ofa 'a e kaha'u 'o e fonua,” ko e faka’osi mai ia ‘a Edwards.
4 comments
-
'Oua 'e toe tuku hono faka'ilo e motu'a Palemia na Clive ke ahu pe he ta mo'ua 'o a'u ki he'ene mate.
-
Oku ou poupou kakato atu kihe tohitangi ae Komiti Fakafepaki Fakafonua Faihahala ( KFFF ) malo aupito ofa atu , sam makamaka....
-
Poupou peseti 100 atu kihe ngaue oku fai
-
'Oku 'ikai pe 'e loea mo e tangata'ifonua 'o Tonga mo mamani lahi William Clive Edwards, SC, ke to e poto 'a e PM 'a Samuela 'Akilisi Pohiva (pea to e kau atu ki ai mo Lopeti Senituli (mo Dr Sitiveni Halapua hono hiki 'a e 'apiako Fokololo e Hau mei he MOE ki he FISA mo Dr Ngongo Kioa mo e lao pango mo ta'e'uto 'a e Pangike Pule ki he PM mo 'ene kau minisita he Fale Alea) ko e lavaki mo e muimui kuikui he pule kovi mo e taki kovi ko e matolutu'u 'o e fieha mo e siokita ko e ngaue 'a e fakatauele 'o e pa'anga ka e 'IKAI ko e faifeilaulau 'o e mo'oni mo e lelei ma'e mo'ui fakalukufua fonua) hono toutoufai 'a e me'a ko e ngutufa'ele, ngutupiva mo e ngutulau. 'Oku hanga nai he'ene akosope mo e alaalavale he mafai 'o fakahala'i mo fakakuihi 'a e PM 'a Samuela 'Akiisi Pohiva ke loi, faihala (kaka), ta'etoka'i, ta'efaka'apa'apa, mo ta'e'ofa ko e me'angaue mo e naunau 'a e pule fakatikitato ka e 'ikai ke mo'oni, faitotonu, faitoka'i, faka'apa'apa mo 'ofa ko e me'angaue mo e naunau 'a e pule fakatemokalati? 'Oku totonu ai he'ene ('avanga) tu'u fakahehei mo ('avanaga) tu'u fakafemaleleaki ko ia ke liliu leva 'a e Paati Temokalati 'Otumotu Anga'ofa (PTOA) 'a e PM 'a Samuela 'Akilisi Pohiva ki he Paati Fakatititato 'Otumotu Angakovi (PFOA)! 'Oku 'uhinga leva ia ke veteki faka-Tu'i leva 'a e Fale Alea (mo e Pule'anga), 'o hange ko e lea 'oku fa'a mahe'a he fonua, Ke to e veteveteki he 'oku kovi ka e to e fokotu'utu'u fo'ou ke lelei! 'Oku 'oatu ai 'a e poupou katoi mo malohi ki he fakakaukau fungani mo e ngaue lelei mo 'aonga lahi 'a e Komiti Fakafonua Fakafepaki Faihala (KFFF)!