Ola kovi 'o e Sivi ‘oku Vivili ka ‘oku ‘ikai koe Fakatotolo Paasipooti ^Featured

Ko e Pule’anga kotoa ‘oku pau ke fokotu’utu’u ‘a e ngaahi me’a ‘oku mahu’inga taha mo vivili he fonua (prioritize) pea fakahoko leva ha ngāue kiai he vave taha. Lolotonga koe ako ko e me’a mahu’inga taha ia ki he fonua mo hono kaha’u kuo tuku tafa’aki ia he ngaahi ‘aho ni kae nofo e tokanga ia ‘a e Taki ki he fakatotolo paasipooti ‘a ia koe fa’ahinga tīkoi (decoy) faka-polikale (political ploy) ke afe’i ‘a e tokanga ‘a e kakai kiai ka e tuku ‘a e palopalema tefito ‘oku lolotonga fehangahangai mo e sisitemi ako makatu’unga ‘i he fehālaaki ‘a e tu’utu’uni ‘a e kau taki.

‘Ikai ngata ai ka ko e ako ko e taulanga ia ki he fonua ‘i he kaha’u pea ‘oku mahu’inga ke nofo ma’u pe ia ‘i he tumutumu ‘o e ‘asenita ‘a e kau taki ‘o e fonua. Kuo laungeau ‘a e mātu’a tauhi fānau kuo nau totongi ‘i he Potungāue Pa’anga ‘a e totongi ke toe huke ‘a e ‘ola ‘o e sivi ‘a ‘enau fānau pea ko e faka’ilonga ‘eni ‘a e tu’unga fakatu’utāmaki mo fakaloloma ‘oku hu’u atu kiai ‘a e ako ‘i he fonua. 'Oku fo'ou 'ene hoko pea 'oku totonu ke 'oua 'e tukunoa'i.

‘I he taimi tatau ‘oku lahi ‘a e ngaahi lāunga ‘a e mātu’a tauhi fanau ‘oku ‘oatu fakahangatonu ki he Potungāue Ako pehe ki he ngaahi mītia ka ‘oku ‘ikai ke ‘asi mai kimu’a ha taha ‘o e kau taki pe koe Minisitā Ako ke fakahoko ha tali ki he hoha’a ko'eni he 'oku fu'u mahu'inga. ‘Oku fakaloloma he ‘oku lahi ‘a e ‘asi mai ‘a e taki ia ‘o fakamatala ki he ngaahi tukuaki’i ‘o e fakatau paasipooti tokua ‘a e kau taki ‘o e Pule’anga motu’a. ‘Oku mahu’inga pe mo e kaveinga ia ko’eni ka ‘oku ‘ikai koe palopalema vivili ia ‘o e ‘aho ‘o hangē koe taufa kāfakafa kuo huki tonu he sisitemi ako makatu’unga ‘i he tu’utu’uni fakavalevale ke nga’unu leva ki he maaka to’ofua (raw marks) ‘o ‘ikai tomu’a siofi fakalelei mo 'ene 'aonga mo 'ene hohoa tatau (applicable) mo e 'atakai fakaako 'a Tonga ni, fakaangaanga (trial) kimu’a pea toki fakahoko (implement) pe 'uluaki savea'i mo muimui’i lelei pea toki fakahoko.

'Oku mahino 'oku 'i ai pe 'a e ngaahi lelei (merits) 'a e ongo founga 'a e maaka to'ofua (raw marks) mo e maaka tulifua (Standardization) ka ko'eni kuo palopalema 'a e hiki mei he tulifua (standardization) ki he to'ofua (raw marks) pea koe 'uhinga ia 'a e hoha'a 'oku hoko 'i he fonua. Na'e fakahā foki mei he Potungāue Ako 'e he Minisitā 'i he kongaloto 'o e 2015 na'e fakahoko 'a e savea ki he kaveinga ni 'e Piveni Piukala 'o 'ilo 'oku holo e ako pea ko hono faito'o koe 'unu ko'eni 'a ia 'oku toe lahi ange ai 'a e palopalema.

Ko e fakatotolo ki he paasipooti ‘oku lolotonga fakahoko pe ia (ongoing) pea ‘oku mahu’inga pe moia ‘a ia he ko e fekumi ia ki he ngaahi mo’oni’i me’a ‘oku te’eki ke fakaapau’i pea ke maau ha fakamo’oni pau kiai pea toki aofangatuku mei he Fakamaau’anga. ‘Oku ui ia he lolotonga ni koe “tuli tevolo” he ‘oku te’eki aofangatuku ‘o fakamo’oni ka e li’ekina ‘a e ola ia ‘o e sivi ‘a e ngaahi Kolisi ‘o e 2015 kuo “Tekeutua ‘o hangē ko Kao” ‘a ‘ene ta’efakafiemālie mo ‘ene fakamamahi ki he mātu’a tauhi fānau, fanau ako ne nau kau ki he sivi kae hulu atu ‘ene ola kovi ki he fonua fakalukufua mo hono kaha’u.

Ko e fehu’i mahu’inga heni pe ko e hā ‘oku faingata’a ai ke ‘asi mai ‘a e kau taki ‘o e Potungāue ‘o kole fakamolemole mai ki he kakai ‘o e fonua mo e mātu’a tauhi fānau mo fakahā kuo fehalaaki ‘a e fiema’uma’u na’e fakahoko pea ‘oku fakahoko ‘a e ngāue leva ke fakatonutonu. 'Oku 'ikai ke haohaoa ha taha ia ka koe hoha'a he 'oku fu'u pelepelengesi 'a e ako 'i he fonua. Ko e mo'oni 'ikai toe le'eia ia 'a e maama 'a e fai tu'utu'uni 'i he tapa kotoa 'o e mo'ui kapau 'e maama mo ako lelei 'a e kakai 'a e kakai 'oha sosaieti.

Ko e ‘isiū mahu’inga leva ‘e taha ko hono ‘oange ha faingamālie ki he ongo mataotao ‘a e Palēmia ‘a hono ki’i foha Siaosi Pohiva mo ‘ene pone Pīveni Piukala kena ‘asi mai ki mu’a ‘o kole fakamolemole mo fakamatala ki he fonua pe koe hā e faito’o hoko mo e fo’i fakatuputupulangi ‘e fakahoko kene solova ‘a e palopalema lahi mo mafatukituki ko’eni kuo a’usia ‘e he fonua 'i hono hisitolia koe fonua ako lelei ‘i he funga ‘o e faitu’tu’uni ‘a e Taki ‘o makatu’unga ‘i he’ena fale’i. Ngali kuo ‘ikai toe ngāue ‘a e soifuea (software) kae liliu ia ‘o haatiuea (Hardware).

‘Oku ‘ikai ke toe veiveiua ‘a e mata’a’ā ‘a e tolalo ‘a e ola ‘o e sivi 'a e ngaahi kolisi 'i he ngaahi levolo ki 'olunga 'i he ta'u 2015 pea ‘oku ‘i ai ‘a e faka’amu ke faito’o leva he vave taha pea me’angaue’aki ‘a e kakai na’e teu’i kenau fakalele ‘a e ako pea teke'i ke mama'o 'a e siokita, ta'e'ofa mo e 'afungi he kuo tau sio mata ki he ola. 'Oku faingata'a ke tau tuhu ki he ngaahi ako'anga mo 'enau kau faiako he na'e 'ikai ke ola pehe ni 'a e ngaahi ta'u ki mu'a pea 'oku 'ikai loi 'a e hisitolia mo e setisitika tukukehe ange 'a e ta'e'amanaekina 'a e ola 'o e liliu founga fakavave 'i he funga 'o e ta'etokanga mo e fakamahamahalo.

‘Oku ‘oatu heni moe matu’aki kole fakamamate ke tuku mu’a e fakatau paasipooti ia he ‘oku lolotonga lele pe ngāue ia ‘a e Potungāue Polisi kiai pea ke tau’atāina he kuo tau pahia he tekitiki (tactic) motu’a koia koe poloi faka-politikale (political ploy) ke taki kiai ‘a e tokanga ‘a e fonua kae tuku e palopalma lahi mo vivili 'oku lolotonga hoko makatu'unga he fehalaaki 'a e fai tu'utu'uni. 'Oku fokotu'u atu heni ke tēkolo'i ‘a e palopalema ‘oku lolotonga pulonga ai e fonua he ko e ako ‘a e taulanga mo e kaha’u ‘o Tonga. ‘Oku ‘ikai ke tau ‘amanaki ‘e toe lava ‘o mo’oni ‘a e langi mama’o ‘a e ‘Uluaki Fā “’Auha Hoku Kakai Ko e Masiva ‘Ilo”.