Tukuaki'i 'o Viola Ulakai: Ko e lolomi nai 'eni e totonu ke 'ilo? ^Featured

Ko e ongoongo ‘eni ‘o fakahā mai tokua na’e ‘ikai ke poupou’i (endorse) ‘e he Kosilio Mītia ‘a Tonga (Tonga Media Council) ‘a e kole ‘a e kau faiongoongo ki ha konifelenisi mo e Potungāue Ako ‘a ia na’e fakahoko atu ‘e Viola Ulakai.

Ko e tohi foki ‘eni na’e fakahoko kia Claude Tupou ‘a ia ko e CEO le’ole’o ‘a e Potungāue Ako ‘i he mahina ko Ma’asi 2016. Na’e taumu’a foki ‘a e tohi ni koe fakatangi ke fai ha konifelenisi ‘a e kau faiongoongo mo e Palēmia ‘a ia ko e Minisitā Ako ia fekau’aki mo e hoha’a ‘a e matu’a tauhi fanau ‘i he tu’unga ma’ulalo kuo ‘ausia ‘e he ako ‘i he fonua.

‘Oku mahino mai mei he ongoongo tukuatu mei he ‘Ofisi ‘o e Palēmia ‘a e faka’ilonga mo’oni ‘o e ‘ikai fakama’uma’u mo e ‘ikai ke malava ‘e he kau ‘ofisiale ‘a e ‘Ofisi ‘o e Palēmia ke malu’i ‘a e Palēmia mo e Pule'anga he ‘oku ho’ata mei heni ‘a hono Pule’i faka-Polisi ‘o e fonua mo hono fakafe’atungia’i ‘a e Mītia. ‘Oku ‘ikai ke ‘ave ‘e he ongoongo tukuatu ko’eni ha ‘ata lelei ‘o e fonua ki Tu’apule’anga tukukehe ange ‘ene fakakuonga mu’a foki.

Ko e kaveinga kehe ia kapau na’e loto ‘a Viola ke to’o ‘a e Kosilio Mītia ‘a Tonga( Tonga Media Council) kae tu’u tokotaha pe ia ‘o fakahoko ‘ene fiema’u faka’eke’eke ka ko e poini mahu’inga ia heni ‘oku anga pehe ni;

1.    ‘Oku ‘i ai ‘a e totonu ‘a Viola ‘i hono fatongia ko e tokotaha faiongoongo kene ‘eke ha fehu’i ki he Palēmia mo e Pule’anga pe ke fakamafola ke ‘ilo kiai ‘a e kakai ‘o e fonua.

2.    ‘Oku ‘i ai ‘a e totonu ‘a Viola ko e fefine’i fonua Tonga (Tongan Citizen) 'o tatau pe moha toe sitiseni Tonga ange kene ‘eke ha fehu’i ki he Palēmia mo e Pule’anga fekau’aki mo hono tataki hotau fonua ‘a ia ‘oku kaungatonu kiate ia mo hono famili.

3.    ‘Oku ‘i ai ‘a e totonu ‘a Viola ‘i hono fatongia ko e fa’e mo e tauhi fanau kene ‘eke ha fehu’i ki he Palēmia mo e Pule’anga fekau’aki mo e ako ‘i he fonua ‘a ia ‘oku kaunga kiai ‘ene fanau mo e fanau hono famili mo e kainga ofi.

4.    ‘Oku tohi'i ‘uli’uli mo hinehina 'i he Kupu 7 ‘o e Konisitutone ‘o Tonga ‘a e tau’ataina ‘a e Tonga ke lea ‘aki ‘a e anga hono loto mo ‘ene fakakaukau.

5.    Ko e fatongia totonu ia ‘o e Palēmia kene talifehu’i ki he kakai ‘o e fonua ‘o tatau ‘i he levolo kotoa fakatatau mo e laumalie ‘o e temokalati mo e taliui ki he kakai.

6.    ‘Oku ‘ikai ko ha ‘Otua ‘a e Palēmia mo e Pule’anga ke ‘ikai fehu’ia pea tapulea’ia.

‘Oku ‘asi lelei foki ‘i he ongoongo tukuatu ‘a e ‘Ofisi Palēmia ‘a e setesi ko’eni; “The Prime Minister’s Office wishes to clarify that the Hon Prime Minister is not accountable to Mrs Viola Ulakai, as a person” ‘a ia ‘oku ‘uhinga ia ‘i he lea faka-Tonga “‘Oku ‘ikai ke taliui ‘a e Palēmia ki ha tokotaha ko Viola Ulakai.” ‘Oku hā mei he fakalea ko’eni ‘a e ‘afungi mo e sio lalo pea ngalo leva ‘a e laumalie ia ‘o e pule faka-temokalati (Pule’anga ‘o e kakai ma’a e kakai) mo e taliui ki he kakai (fetaliui'aki) pehe ki he ‘ata ki tu’a 'oku toutou kailangaki’i.

‘Oku langa heni ‘etau manatu ki he taimi na’e kei ‘i he lakanga Palēmia ai ‘a e Hou’eiki mo e Fale ‘o e Tu’i. Na’e te’eki ai tu’o taha ke fakahā faka’ofisiale tu’o taha mai mei he ‘Ofisi ‘o e Palēmia pe ko ha ongoongo tukuatu ki he fonua ‘oku ho’ata mai ai ha laumalie ‘o e sio lalo mo hono tukuhifo fakafo’itutui ‘o ha tangata’i fonua pe fefine’i fonua Tonga ‘oku ne fiema’u ke ‘ilo ki he fakahoko fatongia ‘a e Pule’anga neongo na'e fasitanunu hono fakaanga'i 'o e Pule'anga.

‘Oku fakatupu fifili he na’e mahino lelei pe foki ‘oku ‘i ai ‘a e netiueka ‘a e ngaahi kautaha Mītia pea ‘oku kau kiai mo e ki’i kautaha ongoongo ko’eni na’e ‘ohake ai pe ‘a e kole ko’eni ‘a Viola ‘o fakafofonga’i ‘a e Kosilio ke fakahoko ha konifelenisi pea na’e poupou kiai ‘a e tokolahi. ‘Oku hā pe foki ia ‘i he’enau fakahā honau loto ‘i he fe’imeili’aki ‘i he netiukea ko’eni ‘o kau ai mo e ngaahi talanga ko e poupou ki he fokotu’u ko’eni.

Oku kau foki mo e ngaahi kautaha ongoongo muli he netiueka ko’eni pea ko hono ‘ave ai pe ia hotau ongoongo mo e founga fakafeangai ‘a e Pule’anga ki he Mītia ki mamani ‘a ia ‘oku ‘ikai ketau loto ke pehe. ‘Oku toe tau’ataina pe foki ‘i he taimi tatau ‘a e ngaahi kautaha ongoongo pe koha faiongoongo taautaha pe koha taha pe ‘i Tonga ni pe ko mamani ke fakahoko ha fehu’i moha faka’eke’eke ki he ‘Ofisi ‘o e Palēmia mo e Pule’anga ‘o ‘ikai toe fou ‘i he Kosilio Mītia ‘a Tonga.

‘I he taimi tatau foki ‘oku totonu ketau sio lelei ki he kaveinga ni mo e sipinga ‘oku ne fakatoka mai. Ko e tu’ofiha ‘aki pe ‘eni  hono taketi’i ‘e he ‘Ofisi ‘o e Palēmia mo e Pule’anga ‘a Viola Ulakai mo e Letiō Tonga pea ‘oku ‘ikai ke fo’ou ko e fo’i polokalama faka-polisi ‘eni ke muimui’i ‘a kinautolu ‘oku nau fakafepaki ki he Pule’anga. Ko e fehu'i 'oku muimui mai heni pe kohai 'e hoko kiai?..

Ko hono fehu’ia ‘o e fa’unga pule mo e fakaanga (opposition) ki he fa’unga pule ko e mafu tefua ia ‘o e temokalati pea koe fatongia totonu ia ke fakahoko ‘i loto ‘i he lao ‘o tatau ai pe pe ko hai tene fakahoko.

Kaikehe, ‘oku fakamanatu mai foki ‘e he fo’i fakamanamana ko’eni mei he ‘Ofisi ‘o e Palēmia ‘oku kei tatali pe ‘a e fonua ke fotu mai e Palēmia ka ko e Minisitā Ako mo ha tali ki he hoha’a ‘a e matu’a tauhi fanau mo e fonua fekau’aki mo e ola ta’efakafiemalie kuo a’u kiai ‘a e ako ‘i Tonga.