Kei Tu’uma’u Pē Kau Taki Lotu Hili Fakataha Mo e Palēmia ^Featured

Na’e lava ange foki ki he fakataha ko’eni ‘a e meime kātoa ‘o e kau Taki Lotu ‘o kau kiai ‘a Katinali Soane Patita Mafi, Rev. Dr. ‘Aho, Rev. Dr. Liufau Vailea Saulala, Rev. Lord Matoto, Rev. Dr. Tu’ipulotu Katoanga, Rev. Dr. Mele’ana Puloka, Dr. Uili Fukofuka, Pastor Barry Taukolo, Arch Deacon Sioasi Le’ota Motu’apuaka mo Palesiteni ‘Aisake Tukuafu mo e ni’ihi ‘o e kau fakafofonga mei he ngaahi siasi.

Mei he tafa’aki ‘a e Pule’anga na’e ‘i ai ‘a e ‘Eiki Palēmia, Minisitā ki he Ngaahi Ngāue Fakalotofonua, Fe’ao Vakatā, ‘Ateni Seniale ‘Aminiasi Kefu mo e Sekelitali ki he Kapineti.

Fakatatau ki he fakamatala ‘a e Nusipepa ‘Ofa Ki Tonga ‘a ia na’a nau ‘i ai tonu ‘i he fakataha ni, na’e mahino lelei pe ‘a e tu’u fakamakatu’u ‘a e kau Taki Lotu ‘o ‘ikai kenau poupou ki he faka malanga mei he tafa’aki ‘a e Pule’anga ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi lelei ke makatu’unga mei ai ha fakamo’oni ‘a Tonga ki he Konivesio CEDAW.

Taukave ‘a e Pule’anga

Na’e fakamalanga foki ‘e Palēmia koe ‘uhinga lahi ‘o e fie fakamo’oni ‘a  Tonga ki he Konivēsio ko’eni he koe fonua ‘e teau valungofulu tupu kuo nau ‘osi fakamo’oni ki he talite ko’eni ‘o ‘ikai kau ai ‘a Tonga ni mo e ngaahi fonua ‘e ono kehe. Na’e toe fakamamafa foki ‘e he Palēmia kuo ‘osi kamata ‘e he fanga ki’i kautaha iiki ‘i Tonga ni ‘a e ngāue ko’eni pea ‘oku totonu ke poupou ‘a e fonua kiai ke mahino atu ki he ngaahi fonua ‘o mamani ‘oku tau tu’u fakataha ke poupou ki hono tokangaekina ‘a e ngeia ‘o e kakai fefine.

Na’e toe fakahā foki ‘e he Palemia kuo ‘osi lahi e ngaue kuo fakahoko fekau’aki moe kaveinga ni pea ‘oku ‘ikai ketau loto ke toe holoki. Na’a ne toe me’a foki ‘o pehe ‘oku fu’u matu’aki mahu’inga ketau kau atu ki he konivēsio ko’eni pea ‘oua tetau ilifia ‘i he laka atu ki he kaha’u.

Na’e hili ‘a e me’a ‘a e Palemia pea na’e tuku mai leva ki he kau Taki Lotu ke ‘oatu ha’anau fakakaukau fekau’aki mo e kaaveinga ni ‘o kau kiai mo ha ngaahi fehu’i.

To’oto’o Konga Lalahi ‘a e Felingiaki ‘a e Fakataha

Na’e ‘ohake ‘e Dr. Uli Fukofuka ‘a e fehu’i fekau’aki ‘e ua ‘a ia koe tonu mo hala ‘a e ngaahi lao fekau’aki mo e CEDAW (right and wrong) pehē ki he tau’ātaina ‘a Tonga (Sovereignty). Na’e ‘uhinga heni ‘a Dr. Fukofuka ki he tau’atāina ‘a e fonua mo e hū mai ko’eni ‘a e konivēsio CEDAW.Na’e fakamahino mei he ‘Ateni Seniale ‘oku ‘ikai malava ‘e he UN kene alasi ‘a e Tau’ataina ‘a e fonua mo hono ngaahi lao.

Na’e fakahā foki ‘e Faifekau Dr. Liufau Vailea Saulala ko e fakaava ko’eni ‘a e matapā ke hū mai ai ‘a e UN ‘e mole ai ‘a e tau’atāina ‘a e fonua. Na’a ne fakamatala ‘o pehē ko e hili pe ‘etau fakamo’oni kuo pau ke ‘eke faka ta’u fā leva mei he UN pe kuo fai ha ngāue ki hono liliu ‘etau ngaahi lao.

Na’e hoko atu ‘a Faifekau Dr. Mele’ana Puloka ‘one fakamamafa’i ‘a e mahu’inga ke kauhala tatau ‘a e Pule’anga mo e Siasi pea tumu’aki ‘aki ‘a e muimui ki he ngaahi fakahinohino ‘a e Folofola. Na’e fehu’i ‘e Faifekau Fanueli Mataele ‘o e Siasi ‘Ahofitu ‘a e malava mo e ta’e malava ke liliu ‘e he ngaahi tu’utu’uni mo e tataki ‘a e UN ‘a e Lao ‘o e fonua pea na’e fakahā ‘e he ‘Ateni Seniale ‘e malava ‘eni ‘oka loto kiai ‘a e to’u tangata.

Na’e hoko atu ‘a e taki ‘o e Siasi Faka ‘Ingilani Arch Deacon Motu’apuaka ‘o fakamatala ko e ta’u ‘e 40 ‘a e fe’ao ‘a Nu’usila mo e kaveinga ‘o e fakasōtoma pea ‘oku totonu mo taau ke haofaki’i ‘a Tonga ni mei he CEDAW.

Na’e tu’u fakataha ‘a Katinali Mafi mo Faifekau Dr. Liufau Saulala ‘i he fakaukau ke ‘oua tetau fa’ifa’itaki ki muli. Na’e fakahā ‘e Faifekau Dr. Saulala kapau ‘oku faka’amu kapau ‘e fakamo’oni kotoa ‘a e ngaahi fonua ‘o mamani ki he CEDAW pea tu’u tokotaha pe ‘a Tonga ‘o ‘ikai fakamo’oni pea ko ‘etau toki faitangane ia mo tala ki mamani ‘a e “Loto’i Tonga” mo e “Tonga Mo’unga Ki he Loto”.

Ko e poupou tatau ‘a Katinali Mafi ‘i he’ene fakamamafa ‘oku mahu’inga fau ketau sio taha ki he ‘Otua mo e ngaahi fakahinohino ‘a e Folofola. Na’e fakamamafa’i ‘e he Katinali ‘a e mahu’inga ke tu’utu’uni pe ‘a Tonga ki Tonga pea kapau ko Tonga pe ‘e ‘ikai fakamo’oni ki he CEDAW pea koe toki faingamalie KOULA ia ‘o mahino ai ‘a e Falala ‘Otua ‘a e kakai ‘o Tonga.

Na’e poupou ki heni ‘a ‘Aisake Tukuafu mei he Siasi ‘O Sīsū Kalaisi mo e Kau Ma’oni’oni ‘o e Ngaahi ‘Aho ki Mui ni ‘a ‘enau poupou ki he tu’u fakataha ‘a e kau Taki Lotu mo e ngaahi siasi pea mo e mahu’inga ke kei haofaki ‘a e fonua mei he ngaahi nunu’a kovi ‘oka tau ka tō ‘i he tahele ko’eni.

Na’e tu’u fakataha pe foki ‘a e kau Taki Lotu ‘i hono fakamahino ‘a e mahu’inga ke muimui pe ‘a e fonua ki he ngaahi tu’utu’uni ‘a e Folofola. ‘Ikai ngata ai ka koe mahu’inga ‘a e ma’uma’uluta ‘o ‘etau nofo faka Tonga mo e malu mo hao ‘a e fonua pea ‘oku tala mahino pe foki ‘e he Folofola ‘a e kehekehe ‘o e tangata mo e fefine he koe me’a kotoa ‘oku faka Folofola.

Ko e poupou tatau na’e fakahoko ‘e he Palesiteni ‘o e Siasi ‘O Tonga Faifekau Tu’ipulotu Katoanga ke kei tu’u fakataha pe ‘a e Kau Taki Lotu mo e ngaahi siasi kimu’a pea ne fakahoko ‘a e lotu faka’osi ‘o e fakataha ni.

Kole mei he Pule’anga

Na’e kole foki mei he ‘Eiki Palemia ‘i he’ene me’a faka’osi ke tukuange ha faingamalie kenau toe sio mo e Pule’anga ki he ngaahi me’a fekau’aki mo e kaveinga pea ‘oku ne kole ‘a e lotu ‘a e Kau Taki Lotu fekau’aki mo e kaveinga ni.

Kuo fuofuoloa mai ‘a e talanga ‘i he fonua fekau’aki mo e kaveinga ni pea koe fakataha ‘eni na’e ui ‘e he ‘Eiki Palemia ‘o makatu’unga ‘i he mafatukituki ‘a e kaveinga ni.

Fakama'ala'ala: Ko e ma'unga fakamatala ki he ongoongo 'oku hā atu 'i 'olunga ko e Nusipepa 'Ofa-Ki-Tonga 'a e Siasi Tokaikolo 'a ia na'a nau lipooti 'a e fakataha ni.