Kohai ‘oku tekemui ‘i hono teu fakatau konga 'inasi ‘o e Pule’anga ki he Digicel? ^Featured

‘Oku ‘ikai ngata ‘i he mahu’inga ke ‘ilo ‘a e Fale Alea ki hono teu fakatau atu ko’eni ‘a e koloa ‘a e fonua ka ‘oku mahu’inga foki ke ‘ilo ‘a e kakai ‘o e fonua kiai he ‘oku ‘ikai koha me’a si’i ‘eni kae tauatautefito ki he nga’unu atu ‘a e fonua mo e ta’au ‘o e tekinolosia pea koe taha’i koloa mahu’inga ‘eni ke pukepuke pe he nima ‘o e Pule’anga telia ‘a e kaha’u. 'I hono 'ai 'e taha 'oku 'ikai koha fakatau meleni hange ko e fakahua 'a e kau mama kava Tonga.

‘I he tafa’aki ‘e taha, kuopau ke fakahū mai ki he Fale Alea ‘o fakatatau ki he lao ‘o e fonua ke fakapaasi mei ai hano teu fakatau ha koloa ‘a e fonua. Ko e tali ‘a e Palēmia ‘e toki fakahū mai ha’ane maau ‘oku ‘ikai koha tali fakapotopoto ia he ‘oku totonu ke fakangofua mei he Fale Alea mo fai ha feme’a’aki kiai pea toki fakahoko ‘a e ngāue kae ‘oua ‘e tomu’a lele ‘a e alea ia ‘oku te’eki ke ‘ilo kiai ‘a e Fale Alea ia.

‘Oku fehu’ia leva heni pe kohai ‘oku tekemui ‘i he fakakaukau ko’eni?. ‘Oku mahino pe foki koe Digicel koe Kautaha ‘oku lēsisita ‘i Tonga ni ka ‘i he taimi tatau ‘e ‘ikai malava ketau fakapūlou’i ‘a e fo’i mo’oni ko e kautaha muli ‘eni ‘oku nau pisinisi ‘i Tonga ni neongo ‘oku ma’u monū mei ai ‘a e kakai ‘o e fonua mo e fonua ‘i he ngaahi ‘alunga kehekehe.

Ko e pioini mahu’inga ia heni ‘o hangē na’e me’a ‘aki ‘e Lord Nuku mo Lord Fusitu’a ‘i he Fale Alea lolotonga ‘a e feme’a’aki fekau’aki mo e kaveinga ni ko hono fakatau atu ki tu’a ki he kautaha muli ‘a e koloa ‘a e fonua lolotonga ia ‘oku malava pe ke fakahoko fakalotofale ‘a hono kumi ‘o e pa’anga ‘e $5 Miliona USD ‘Amelika ko’eni he ‘oku ‘i ai pe ‘a e ngaahi pisinisi mo e ngaahi kupu fekau’aki ‘o e Pule’anga ‘oku ‘i ai ‘enau pa’anga ‘o hangē ko e Pa’anga Vāhenga Malōlō ‘a e kau ngāue faka-Pule’anga.

Fakatatau ki he fakamatala mei he fa’ahi ‘a e Pule’anga ko e fiema’u ‘o e pa’anga $5 Miliona USD ko’eni ke taki fakaa’u ’aki ‘a e keipolo ki Vava’u mo Ha’apai kae malava kenau 'inasi he 'initaneti vave hange ko Tongatapu. Ko e ngaue foki ko’eni ia na’e kamata fakahoko mai ‘e he Pule’anga motu’a ‘aki ‘a e toenga pa’anga mei he tokoni ‘a e Pangike ‘a Mamani ki he poloseki ‘a e Tonga Cable Limited ka ‘oku ‘ikai ke mahino ‘a e ‘uhinga ‘o e toe fiema’u ‘o e $5 Miliona USD ko’eni neongo 'oku fiema'u 'a e pa'anga lahi ki he ngaue ni.

‘Oku fai hono fehu’ia pe kohai ‘oku teke mui heni he na’e ‘osi ‘i ai foki ‘a e fokotu’utu’u ‘a e Tokoni Palēmia ‘o e ‘aho ni Siaosi Sovaleni lolotonga ‘e ne CEO ‘i he Potungāue ki he Ngaahi Pisinisi ‘a e Pule’anga ‘i he Pule’anga motu’a ke fakatau atu ‘a e telefoni ‘a e TCC ki he Digicel ‘a ia ko honau ‘ulu’i ‘Ofisi ‘i ‘Ailani pea na’e ‘ikai poupou ki heni ‘a e Pule’anga motu’a.

‘Oku fehu’ia foki ‘a e teu fakatau ko’eni ‘o e peseti ‘e 20% ‘o e 'inasi peseti ‘e 80% ko’eni ‘o e Pule’anga ki he kautaha Digicel pea ko e Tokoni Palēmia foki na’a ne fakamatala ke malu’i ‘a e fakatau ko’eni lolotonga ‘a e feme’a’aki fekau’aki mo e kaveinga ni. ‘Oku ‘uhinga ai hono fehu’ia pe kohai ‘oku tekemui he teu fakatau ko’eni he ko e Tokoni Palēmia pe foki ko hono mala’e ‘a e IT pea koia foki na’a ne fokotu’u ki he Pule’anga motu’a ‘a e teu fakatau ‘o e koloa ’a e TCC ki he Digicel ‘i he ta’u ‘e ua nai pe tolu kuo maliu atu.

Ko Poasi Tei foki ‘oku Minisitā ki he Potungāue ki he Ngaahi Pisinisi ‘a e Pule’anga pea koia ‘oku fekau’aki tonu mo e ngāue ni ka ‘oku malava pe foki ke fakahoko ‘e Tei ia ‘a e ngaahi tu’utu’uni ‘oku ha’u mei ‘olunga tautautefito mei he ngaahi fale’i mei he CEO malōlō ‘a e Potungāue ki he Ngaahi Pisinisi ‘a e Pule’anga ‘a ia ‘oku Tokoni Palēmia he ‘aho ni.

Ko e ‘isiū ia heni ko hai ‘oku tekemui he fakakaukau ko’eni lolotonga ia ‘oku malava pe ke fakahoko ‘eni ‘i loto mei ha nō mei he pa’anga malōlō ‘a e kau ngāue faka-Pule’anga pe koha sino faka-Pule’anga pe pea nofo pe mo e pa’anga he fonua mo e Pule’anga foki.

‘Oku mahino kapau ‘oku tekemui ha ni’ihi heni ‘i he kau ma’u mafai pea ‘oku mahino ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi monū’ia fakafo’ituitui tenau ma’u mei heni lolotonga ia ko e taha ‘eni he koloa mahu’inga taha ‘a e fonua pea ko’ene tu’u ki he kaha’u tene ‘omai ‘a e pa’anga lahi faka'ulia. Kapau ‘e tuku atu ki he Digiel ‘a e peseti ‘e 20 ko’eni pea tenau vilohi ‘enau fakamole 'i he ki’i taimi nounou pea ‘ikai ngata ai ‘e liuliunga ‘enau tupu mo ‘enau pa’anga humai mai mei heni ‘i he kaha’u 'a ia 'oku fu'u ma'ama'a fau 'a e fakatau ia ko'eni kapau 'e fakahoko.

Kuo tau nga‘unu atu ki he kuonga ‘o e ‘initaneti pea koe koloa ‘eni ke kei pukepuke pe ‘e he Pule’anga pea fakahoko fakatatau ki he lao 'o e fonua moe ngaahi tu'utu'uni ngāue fekau'aki. Ko e TCL foki pe k oe Tonga Cable Limited ko e Pisinisi 'eni 'a e Pule'anga pea 'oku ma'u 'inasi (shareholder) pesesti 'e 80% ai 'a e Pule'anga pea peseti 'e 20% leva 'a e TCC (Tonga Communications Corporation) 'a ia ko e Pisinisi pe moia 'a e Pule'anga.