Hiki Patiseti Fakafonua: Hiki Vāhenga pea Fakalahi Mo e Tukuhau Featured
Nuku'alofa, 6 Sune 2015. Kuo kamata foki ‘eni ‘a hono tipeiti’i ‘a e patiseti ‘a e fonua ‘i he Fale Alea pea kuo fakahā mahino ‘e he ‘Eiki Minisitā Pa’anga Dr. ‘Aisake Valu Eke lolotonga hono fakamatala fakama’ala’ala ‘o e Lao Fakaangaanga ki he patiseti ‘a e hiki ‘a e patiseti ‘a e fonua ‘aki ‘a e pa’anga ‘e $12.3 miliona mei he pa’anga ‘e $483.7 miliona ‘i he ta’u fakapa’anga 2014/15 ki he pa’anga ‘e $496 miliona ki he ta’u fakapa’anga 2015/16.
Neongo koe Lao Fakaangaanga ‘a e Patiseti pea ‘oku lolotonga fai ‘a e feme’a’aki kiai ‘a e Fale Alea pea toki paasi mei ai ke tali koe Lao 'o ngaue’aki ‘e he fonua ka ‘oku hā mahino mai ‘a e hiki ko’eni mo hono ngaahi taumu’a 'a e ngaahi ‘elia ‘oku tokanga ki ai ‘a e Pule’anga ko’eni ‘o fakatatau ki he’enau ngaahi fokotu’utu’u.
‘Oku mahino mai mei he fokotu’utu’u ‘a e patiseti ko’eni ‘oku ‘i loto ‘a e hiki vāhenga pa’anga ‘e $5 miliona kau kiai mo e fakalahi e pa’anga tokoni ki he ngaahi vāhenga fili, ngaahi pa’anga tokoni ki he ngaahi vāhenga ‘i tahi, pa’anga tokoni ki he kolosi kula, pa’anga ki he toutai, pehē ki he to’utupu mo e kakai fefine.
Na’e fakahā foki ‘e he Minisitā ‘oku ‘i ai ‘a e pa’anga makehe ‘oku taumu’a ‘a e Pule’anga ke tanaki mai ke tokoni ki hono faka pa’anga ‘a e sipoti ‘a e Pasifiki ‘oku ‘amanaki ke fakahoko mai ki Tonga ni ‘i he ta’u 2019. ‘I he’ene pehē leva kuo fokotu’u mai ‘i he patiseti ko’eni ke hiki ‘aki ‘a e totongi tukuhau ki he mavahe atu pe folau ki muli (departure tax) ‘aki ‘a e pa’anga $100 ‘a ia koe hiki ia mei he pa’anga $65 ki he pa’anga ‘e $165.
'Oku mahino mai pe foki 'oku 'uhinga 'eni ki hano toe tanaki atu 'a e pa'anga 'e $100 ki he tikite vakapuna kotoa koe folau ki tu'apule'anga pea koe hiki 'eni 'oku fe'unga mo e peseti 'e 154%.
‘Oku kau foki ‘i he patiseti fakaangaanga ko’eni kapau ‘e tali ‘e he Fale Alea ‘a hono tukuhau’i ‘a e pa’anga hū mai mo e fetongi pa’anga mo muli ka ‘oku ‘ikai kau ai heni ‘a e pa’anga tokoni (aid by donors). 'Oku 'uhinga 'eni 'e tukuhau'i 'a e tupu 'oku ma'u 'e he ngaahi pangikē mo e ngaahi kautaha talafi pa'anga 'i he pa'anga 'oku hū mai 'iate kinautolu mei muli. 'I he angamaheni 'o e ngāue fakapisinisi pehe ni 'oku fa'a hili mai leva 'a e tukuhau ko'eni ki he kakai pe koe kau kasitoma.
‘Oku kau foki heni ‘a e pa’anga ‘oku hū mai mei he kainga Tonga ‘oku nau fakapaea ‘i muli (remittances) ‘a ia koe lahi taha foki ia ‘i he ngaahi ta’u kuo hili ‘i he pa’anga kuo hū mai ‘o vilo ‘i he ‘ikonomika ‘o e fonua.
‘Oku kau foki ‘i he patiseti fakaangaanga ko’eni ‘a hono holoki ‘o e tute ki he ngaahi koloa ‘oku mapule’i ‘o hangē koe moa mo e kapaika pea hiki leva ‘a e tute ki he ngaahi koloa me’akai, inu, koe ngaahi koloa pe ‘oku ne fakatupu ‘a e mahamahaki ‘a e kakai ‘o hangē koe tapaka mo e ‘olokaholo.
‘Oku lolotonga lele pe foki ‘a e feme’a’aki ‘i he patiseti pea koe taimi foki ‘eni ‘oku tukuange ki he Minisitā Pa’anga ke fakahoko ai hono fatongia fakama’ala’ala pea hili ia ‘oku ‘atā ‘a e fanga ki hano fehu’i mo fakakikihi’i mo alea’i ‘a e kakano ‘o e patiseti mo e ngaahi fakamole, hiki tukuhau, hiki vāhenga, fakalahi, tukuhifo ‘a ia ‘oku angamaheni ‘aki.
‘Oku mahu’inga foki heni ‘a e fatongia ‘o e mitia ke ‘ave ki he kakai ‘a e ngaahi mmo’oni’i me’a ‘oku totonu ke na’u ‘ilo kiai fekau’aki mo e pa’anga tukuhau ‘a e fonua pea mei ai leva ‘a e malava kenau ‘ilo ki he anga hono fakatuhotuhani ‘o ‘etau lepa ‘o hangē koe taumu’a ‘o e ‘ata ki tu’a moe taliui ki he kakai ‘oku tu’uaki ‘e he temokalati.
Fakatatau ki he fakamatala ‘a e ‘Eiki Minista Pa’anga, ‘oku kei tu’uma’u pe ’a e Potungāue Ako mo e Potungāue Mou’i he ongo Potungāue ‘oku lahi taha ‘ena ‘esitimeti ‘a ia koe pa’anga ‘e $44 miliona ki he Ako pea pa’anga ‘e 30.2 miliona ki he mo’ui.
Ko e peseti ‘e 47% ‘o e patiseti fakakātoa ‘oku faka pa’anga ‘e he Pule’anga pea koe peseti leva ‘e 53% ‘oku fakapa’anga ia ‘e he ngaahi fonua tokoni ‘a ia ‘oku ‘iloa koe budget support.
‘Oku mahino mai foki ‘oku lahi ange ‘a e konga ‘o e patiseti ‘oku fakapa’anga mei muli pea ‘oku ne tala mahino mai ‘a e mahu’inga hono tauhi hotau vā fengaue’aki mo muli.
‘Oku kei hokohoko atu pe ‘a e feme’a’aki fekau’aki mo e patiseti ‘a e fonua.
4 comments
-
Na'e tu'uaki foki 'e he Palemia 'i he'ene kamata mai pe foki 'oku 'ikai fiema'u 'a e tokoni mei muli pea ke tau fakafalala pe he me'a 'oku tau ma'u. Ko'eni 'oku ou tui kuo mahino ki he Palemia 'a e mo'oni 'o e fika pea 'oku toe oli atu he 'oku 'ova he peseti 'e 50 'o e patiseti 'o e ta'u faka pa'anga ka hoko ko etokoni mei muli. 'Oku fu'u mahuinga ke fale'i lelei 'a e Palemia he 'oku ngali kovi lahi hono fa'a faka'eke'eke 'e he mitia pea ne fa'a lea 'aki 'a e me'a 'oku 'ikai ke mahino kiai pea hono iku'anga ko hono tukulalo'i kitautolu 'e he ngaahi fonua muli.
-
'Oku 'iai foki 'etau lea Tonga ko e fakaanga mei he tefito'i niu. Neongo e 'iai ha taimi 'e fai ai ha mamulumulu he kaka ka 'oku 'iai e 'amanaki 'e tuku hifo ha fuhinga niu ke 'inasi ai e kau fakaanga he tefito'i niu. Ta ne'inei ke 'iai me'a 'oku ui he mala'e 'o e lotu ko e feilaulau. Ko e tuku 'ete mo'ui ke mole kae mo'ui ha taha kehe. 'Oku 'ikai ha me'a ia e lahi ki he taha 'oku 'o'ona 'a e me'a kotoa 'o mamani.
Malo -
Poupou Kakato atu Saia Fahina.
-
Oku iai he fa'ahinga mentality fakatonga koe 'ai pe kae toki kolekole'i... 'ikai ha teuteu ia koe fkfalala pe.. Ngaahi ta'u kuo maliu atu na'e takai holo ai e tama Pilinisi Kalauni moe ni'ihi 'o fakaafea e loto 'o e ngaahi fonua Pasifiki ke fai mai ki Tonga ni 'a e sipoti ni. Fakatokanga'i ne osi host e Tonga e mini games he 1989 nai pea fkmalanga'i moe ngaahi lelei 'e ma'u e Tonga mei he sipoti ni. Mahino he ta'u ni moe kamata 'a e Pule'anga 'oku 'ikai sai e ki'i me'a he lepa 'a e fonua ka oku vivili e fiema'u hiki 'oe vahenga moe hafua. Kapau he'ikai mo'ui e fonua moe kau taki he mahino oku tau pakupaku fkpa'anga pea ko e faai hifo ai pe 'a e fonua ki he tu'unga faka'ofa fkikonomika. Oku kei faingata'a'ia ni a Kalisi (Greece) hili ia 'enau vilitaki ke host e Olympic he ngaahi ta'u kuo maliu atu. Fefe nai 'a Tonga??? Oku 'ikai toe veiveiua eku tui 'e mo'utamakia e fonua fakaikonomika tupu mei he vilitaki ko'eni 'a e ki'i ni'ihi ke host e Tonga e sipoti ni. Oku tautea noa ai si'i kau folau 'eve'eva atu ki he fonua neongo kuo mahino koe tokolahi taha 'o e kau tourist ko 'eni koe kainga Tonga pe nai ka na'e 'ikai ke nau kau kinautolu he fokotuu ko'eni ke omi e sipoti ki he fonua. Malie koe feinga 'a e fonua masiva ke lele he ta'au 'o e ngaahi pule'anga hau kae 53% oe patiseti 'a e fonua 'oku fkpa'anga 'ehe ngaahi tokoni.. moe hufaki ai pe