Feinga Palēmia ke Fakahifo ‘Ateni Seniale Featured
'Ateni Seniale 'Aminiasi Kefu
Nuku'alofa, 14 2015. Kuo ma’u ‘a e fakamatala falala’anga pea kuo tuku mai foki ‘e he Letio FM 89.5 ‘a e ongoongo fakaloloma fekau’aki mo e tohi na’e fakahoko ‘e he Palēmia Samiuela ‘Akilisi Pōhiva ki he ‘Ene ‘Afio ‘a ia ko e ‘ulu ia ‘o e Fakataha Tokoni (Privy Council) ‘o fakahoko ‘ene ta’efiemālie ki he fakahoko fatongia ‘a e ‘Ateni Seniale.
‘Oku mahino pe foki ‘i he Konisitūtone ‘o e fonua ‘a e kehekehe ‘a e ngaahi mafai (separation of powers) ‘a ia ‘oku kehe ‘a e va’a fakahoko ngāue pe ko e Pule’anga ‘a ia ‘oku taki ‘e he Palēmia mei he Fale Alea ‘o Tonga kae pehe ki he Fakamaau’anga.
‘Oku mālie he koe liliu Pule’anga ‘o e 2010 na’e tuku ai ‘a e Fakamaau’anga mo hono ngaahi lakanga ‘o kau ai ‘a e ‘Ateni Seniale kenau ‘i he malumalu ‘o e Tu’i mo ‘Ene Fakataha Tokoni pehe ki he pēnolo ki hono fili ‘o e ngaahi lakanga ni (Judiciary Panel).
Ko e nga’unu ‘eni ‘a e Palēmia ‘oku fakatu’utāmaki ‘i he ‘uhinga ‘oku ‘ikai takitaha tu’u hono fatongia mo hono tu’unga ka ‘oku natula fakaaoao pea kuo ‘i ai hono hisitōlia pea ‘oku fiema’u ketau vakai kiai. ‘I he konga kimu’a ‘o e ta’u ni 2015 na’e ‘i ai ‘a e tohi ‘a e Palēmia ‘Akilisi Pohiva ki he ‘Ateni Seniale Le’ole’o ‘Aminiasi Kefu ‘o fakahā kiai ‘ene ta’efiemālie ki he tu’utu’uni ‘a e Fakamaau’anga Lahi fekau’aki mo e hopo ‘a ‘Eiki Nopele Tu’ilakepa. Na’e ‘ikai foki fiemalie ‘a e Palēmia ki he tautea na’e fakahoko ‘e he Fakamaau’anga ‘i he hopo ni pea koe fo’i kaunoa mata’a’a ‘eni ‘i he anga ‘o e vahevahe ‘o e mafai (separation of powers).
Na’e toe faka’ilo foki ‘e he ‘Ateni Seniale ‘o fakatatau ki hono fatongia kuo tu’utu’uni ‘e he lao ‘o e fonua ‘a e Fakafofonga Fale Alea ‘o Tongatapu 4 Mateni Tapueluelu ‘a ia koe foha ‘i he fono ia ‘o e Palēmia fekau’aki mo e ‘ikai totongi hono mo’ua Fakamaau’anga kimu’a ‘i he Fili Fale Alea 2015 ‘a ia ‘oku lolotonga ‘i he Fakamaau’anga Lahi ‘a e hopo koia.
‘I he’ene pehe leva ‘oku ‘oku lava ke faka’uhinga ‘eni ‘oku tupu ‘a e ‘ikai fiemālie ‘a e Palēmia ki he fua fatongia ‘a e ‘Ateni Seniale ko ‘ene faka’ilo hono foha ‘i he fono ‘i he funga hono fatongia kuo tu’utu’uni ‘e he Lao mo e Konisitūtone. Ko e ongo fakatangata pe 'eni pea ‘oku fakanatula pe ia ke hoko neongo ka 'oku fepaki ia moe fakamaau totonu.
‘Oku ‘ikai koha faka’ilonga lelei ‘eni ki ha fonua Temokalati mo Tau’ataina ‘a e ho’ata mai ‘a e fakaaoao mo e feinga ke fakahoko pe ‘a e fatongia ‘o e ngaahi mafai ‘o fakatatau ki he fiema’u ‘a e Taki ‘o e fonua mo hono famili mo e kulupu faka politikale ‘oku kau kiai.
Ko e pēteni ‘eni ‘o e fakaaoao ‘a e Palēmia kuo tukutuku'au mai he taimi nounou pea ‘oku fu’u ‘ilonga he kuo ne fa’ao ‘a e mafai ‘o e Fale Alea pea kene fai tu’utu’uni pe ki he’ene kau Minisitā ‘o hange ko e keisi hono Faka’ilo Faka Fale Alea ‘o Lavulavu. Ko ‘eni kuo ne kapa mai ‘eni ki he Pule Tolu ‘o e fonua ‘a e Va’a ki he Fakamaau’anga (Judiciary) ‘o feinga ki he Tu’i ke Fakahifo ‘a e ‘Ateni Seniale ko e ‘ikai ke hoa ‘ene fakahoko fatongia mo ‘ene fiema’u faka tikitato.
‘Oku tau monu’ia he koe fokotu’utu’u mei ‘olunga ke kei tuku ‘a e konga moe mafai ki he Pule hono Tolu (Fakamaau’anga) ki he ‘Ene ‘Afio pea ke kei unga kiai ‘a e fonua mo hono kakai. Ko e langi mama’o ‘eni ‘a Ha’a Moheofo he kane ’ikai ‘oku ‘ikai ketau ’ilo pea te tau fēfē‘alaa.
14 comments
-
'E tu'uloa ha pule'anga (government) kapau ko hono taki PM 'oku fonu he loi mo e mio'i 'ene founga pule ? Ko e ngaahi me'a kotoa kuo tau a'u ki ai he 'aho ni 'oku totonu ke tu'u hake 'a e kau mataotao he fonua ni he mala'e 'o e politiki ne li ki tu'a 'e he Palemia 'o makatu'unga 'a e 'ikai ke nau malava ha me'a 'e taha ka na'e mavahe fakalongolongo pe kapau 'e fepaki 'enau tui mo e tui 'a 'Akilisi he 'e malohi ma'u pe ia, kamata pe mei he ongo fakafofonga na'a nau hu fakataha ki falealea he 1985 pe 86 'a Laki Niu mo Viliami Fukofuka pea hokohoko mai ai pe ki he kau Politiki na'a nau kau fakataha he teke 'o e temokalati, na'e 'ikai ha taha 'e tu'u hake 'ene fakakaukau ki he so called "freedom fighter" who fought his battle for the sake of the people..... ko e kakai na'a nau tui mo mateaki'i 'a e ngaahi tokateline 'a e tangata ni, ko hai ia he kuo hili mo e lolotonga ni kuo ne lava'i ke teke'i 'a 'Akilisi mo 'ene Pule fakaaoao mo tikitato? Hala ha taha.... ko e me'a ni, 'oku 'ikai lahi fe'unga 'a e ngaahi fakamo'oni ki he 'ene tikitato mo fakaaoao ke tuku hifo ia ? Na'a ne tau'i 'a e tau'ataina 'a hai? 'A 'ana pe mo Po'oi mo hono famili kau ai 'a hono foha 'i he fono? pea tangi atu e kakaii ki he fakamaau totonu 'a e si'i kakai na'a nau tutu 'a Nuku'alofa ko 'enau 'ofa U'UU'U 'ia 'Akilisi ke fanongo mai ki honau le'o kuo talamai 'e ia ko ia pe 'oku pule he ME'A KOTOA mei he falealea ki he kapineti pea toe feinga eni ki he fakamaau'anga ? Ko e fa'ahinga tangata fefe ia 'oku tau falala ke ne taki hotau fonua ? Tau foki ki he kamata'anga 'ene politiki ? Na'a mou 'ilo ko e tangata ta'e tui 'Otua ? na'a ne tui pe 'a e teunga 'o e lotu koe'uhi he 'oku ne 'ilo pau 'e 'ikai tali ia 'e he kakai lotu lalahi mo iiki 'o Tonga 'ene ta'e lotu ? 'Oku ha e 'aho ni ? Ko fe pule lelei 'oku ne lauu 'ene fakamatala loi mo mio'i e me'a kotoa pe pea loi mata'a'a mai pe ka tau sio atu ta'e ufi 'e ne loi.. teu hela au hono faka'auliliki atu 'ene mio'ii mo 'ene loii ... Ko ena ne fuuiku e falealeaa 'i he 'ene 'uhinga ke tukuange ke ne tautea'ki koe ha na'a ne tolo'i ai e vakai'i e launga'i 'o Lavulavu ke lau mahina ? Ko e 'aii ke ne fakakaukau'i ha founga ke toutou tu'u ai i falealea 'o pehee mou kataki 'o lea lelei pea 'oua 'e 'ai ke fanongo mai e kakaii ki he anga 'etau feke'ike'ii - Look who's talking ? 'Ikai ko e lava'anga ia e teke fakatemokalatii ko 'ene fakaaoao he falee 'o 'ikai ufi atu 'ene tukuaki'i e minisita, tala e kovi 'a e pule'angaa, 'a e tu'ii mo e hou'eikii.. Hurrah 'Akilisi you have fought your battle well....... ka na'e tonu ke ke malolo pe he ta'u 'e 5 kuo hilii mei he politikii he kuo ke ongosia he malaanga'aki 'a e 'ita konaa (Ibitterness) ki he pule'angaa ko hono fakamalolo'i ko e mei he ngaue fakapule'anga pea ko e ngaahi u'a saunii na'a ne tataki ho'o mo'uii he ta'u lahi 'o kui ai pe 'a e fu'u kau lotu tokolahi 'o poupou'i ko e 'o pehee 'oku ke tau ma'a e totonuu ? Totonu ha? 'oku mo'oni e punake... Ko tonu 'oku lusa pee kaukaua pe 'a Loi.... ko e me'a ia na'a ke ikuna aii he na'e kaukaua ho'o lohiaki'i e kakai 'o tonga ni... pea sai 'aupito ke mou mamata ki ai.... ko e teke 'o e kumi totonu 'a e tangataa mo e totonu fakatemokalatii ko e ngaahi me'a fakauesite ia... 'i ai pe 'etau ngaahi founga fakafonua na'e mei lava ai 'o veteki hotau fonuaa. Ka kuo teke 'a e tama tu'ii ki tu'a.... 'o pehe tokua ko 'ene tukuange mai pe hono mafaii... Ko 'ene tukuangee ko ho'o mou teu fakapongii ia he ngaahi founga kehekehe.. fakapongi e ngaahi ma'imoa na'a ne langa hake 'a e fonuaa... 'a e 'u poate ne fiemalie ai e kau ngouee mo e ngaahi langa pisinisi.... ka ko fee ha mou maka fakamanatu ke mahino kuo 'i ai ha'a mou ngaue na'e lava ? Ko e ikuna pe ke pule 'a e kakai he fili 'a e kakai mo e loto 'o e kakai ka ko fee 'a e taki 'a 'ATONAI he ngaahi me'a ni ? Ko e Tonga fee 'oku tau 'unu ki ai he 'aho nii. Kuo 'osi kotoa e ngaahi potungaue fakapule'angaa he hoha'a he ngaahi fokotu'utu'u 'a e palemiaa.. pea ka talaatu hato loto pea ke talamai ke tukuatu hao faingamalie ke tu'utu'uni he na'e fili ko e 'ehe kakaii ke ke fai pe ho loto pe ko e me'a 'e lelei fakalukufua ki he fonua ? Ko e 'aho ni ... kuo ke tafoki 'o mei fua holo pe kau Siainaa... ko e haa ha'o benefit faufaua 'oku ma'u mei ai ? Kuo haa e fakafepaki'i mamahi ia e pisinisi 'a e kau siaina he ngaahi 'aho koee ka ko 'eni kuo mei ma'u katoa kitautolu 'e Tonga. 'E 'eke ki a hai 'a e toto 'o e kakai 'e toko 8 ne pekia 'i he tutu 'o e kolo hau ? Ko koe , he ne mou hao moutolu kau politiki na'a mou faka'ai'ai mo fakaloto'i e kakaii ke nau angatu'u mo tutu e fonuaa pea mou tala ho'o mou tonuhia ko e kakaii pe ia na'a nau tutuu pea si'i ngaue popula ai e tokolahi he 'enau 'oho kui ko 'enau 'ofa 'ia ko e 'o pehee ko e tangata 'ofa taha pe ko e he kakaii... Kuo haa e 'aho ni ? Kuo toloi e tangi kotoa ki he ngaahi tafa'aki kehekehe ka ke tokanga pe ko e ki'i kau ponee. Tuku aa hono lohiaki'i e kakaii... 'ilo lelei pe 'a e ngaahi olo 'a Lavuu 'a ena kuo vete hia ki ai 'a Maile..... ko e kaakaa 'e 'osi 'afee?
Na'a ke survive ho'o ngaahi political campaign ko e taumu'a 'aki ho'o ngaue 'a e fakafepaki'i 'a e corruption faihalaa...ka kuo ke lakasi 'e ko e ha toe faihala 'i ha pule'anga ki mu'a 'ia ko e... Ko e fakama'opo'opo pe 'eku lukulukuu ... Tonga 'oku 'ikai ha faka'apa'apa ia 'a e taki ko eni ki he laoo he 'oku ne feinga ia ke ne pule'i 'a e laooo. Ko e 'uluaki hala pe ia 'a e pule'anga temokalatii ko 'ene fokotu'u hono fohaa ko 'ene PA.. kapau 'oku tuli hange ko e fakatapuu 'o 'ikai ke ne ongo'i 'a e fehu'i 'a e kau faiongoongo pea fakahoko atu pe 'e hono foha 'a e fehu'i mo to e 'oatu e talii.... ta 'oku fu'u kai lesi 'aupito 'ae taki ia, pea tonu ke ha'u aa 'ene PA 'ana 'o PM he ko e kau PM 'o mamani 'oku nau poto mo'oni lava 'o lea lelei 'ikai ta'utungaki mei mu'a ki mui mo lapa vale ma'u pee he taimi 'oku lea mai ai he tv pe letio pea 'oua na'a toe fakapetepete tangi ia ke faka'ofa'ia atu ai e kakaii... ko e toki taki hala mo'oni eni he faka'ofo'ofa fakasino mo kinokinoufie ke tau fie kaungaa tangi ko ia.... Toe 'omai 'hono kau fale'i 'ikai 'ilo 'e taha ia ho nau ngaahi tafa'aki pea ko e me'a ia 'oku hee pehee ai he ko e kau fale'ii ko e faka'ofa atu.. 'asili ai 'enau kei kid mo e fakaolii... talamai ke 'ataa e media ke nau tau'atainaa ka e ha'iha'i ia 'e he fu'u siifi sekii hange ko e lau 'a Kalafii..... ko e fee leva 'a e free flow ia of information... hange ko 'ene lau.. You are all so full of paradoxes..... Saying one thing and doing another.... Na'a tau 'oho ke tali e temokalatii he 'oku fai totonu tokua mo fakamaau totonu. 'Oku kei sai pe tokateline fakatemokalatii ia Tonga ko e tokateline faka'akilisii eni ia 'oku fakalele 'aki hotau pule'angaa. Ko e 'ai koee ke tau 'ave 'etau launga ki he ombudsman 'e toe pule'i pe ia 'e he tokotaha 'okku launga'i hange ko e Minisita ako mo e minisita ako le'ole'oo mo e tangi ke to'o..... Te tau toe tangii kia hai ko e tu'ii ena mo 'ene PC kuo nau toe punou mo nautolu ki he tikitato.
Tau nofo aa tonga 'o tali ki ha taimi 'e tu'utu'uni mai ai e fu'u tikitato ke 'ave kitautolu 'o laku ki 'ATa ko 'etau angatu'u angee.... ko e Hitilaa eni pe ko e Idi Amin ? Kuo mahamahaki 'ikai lava ke toe folau loloa ki he ngaahi fakataha mahu'inga 'oku totonu ke fakafofonga'i pe 'a tonga 'e hono PM ka kuo mahakihaki ia.... 'ikai kei fe'unga ia he 'oku loto ngalongalo na'a ne talamai pe 'a e me'a ke fai 'anenai 'osi pe haafe houa pe houa 'e taha kuo toe talamai ia e me'a kehe pea te feinga ke fakatonutonu atuu talamai 'e ia na'e 'ikai lea pehee ia ka e fai pe me'a 'oku ne talamaii. Hoooooooooooooiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii.... kuo 'osi taku tumu tangutu..... toe pe tumu punga vai........... Tokanga Tonga he 'oku tau lolotonga folau he tahi hou ko e fu'u saikolone eni 'oku grade 5 'oku ne lolotonga haveki hotau fonua... Ko hai 'e hao?............ -
'Oku si'i teu fakahifo koe ia Kefu pea tuli mo e kakai tokolahi 'ikai pe fai ha me'a ia ka Lavulavu. Te manavasi'i na kuo kuluu'i 'a Lavulavu ia ko e mafu 'o e Palemia kena toki male'ei fakataha pe ki lalo.
-
William Helu ko e mo'oni 'aupito ho'o taukave kae PANGO HE KO E PM TA'E MAHINO TAHA ENI I MAMANI KOTOA
PEA 'E FE'UNGA PE IA KE PEHEE HE KO E NGATA'ANGA PE IA HONO 'ATAMAI
KO E ME'A PE IA E HOKO 'I HA'ATAU 'OANGE E MAFAI KI HA FA'AHINGA KAKAI 'OKU LUNATIC -
Koe fua foki ia ho'omou fili e faikakai ke taki moutolu.Koe justice system i mamani ,na'e fa'u ke rehabilitate e kakai , ikai koe loka i pilisone pea fkpuna e key.Koe fatongia ia 'oe prosecutor ke judge case by case e defendant oku qualify ke oange kiai ha second chance.Pea Koe recomendation koia 'e Kefu kihe judge 'ae sentencing oku ihe within the scope of the law n his duty as a prosecutor.Oku ikai ha ngaue hala e hoko heni.The PM need to get his brain examine.
-
Kataki Moneata 'oku 'ikai ko e feinga ia e Palemia ke iai ha issue he uike kotoa, KA KO E NGATA'ANGAPE IA HONO 'ATAMAI.
FAKA'OFA EEEHH. KO E PALEMIA NO GOOD MO MA'ULALO TAHA ENI HE FONUA NI TALU HONO TANUPOU.
'AI AI 'ENE 'ATAMAI KOVI MO E FIEPOTO KUO LAHI -
'Oku te toki nofo 'o sio ta ko e Palemia ia 'oku feinga pe ia ke 'iai ha fo'i issue he uike kotoa ke fakamahino ki Tonga ni mo mamani koia ko e taki o e Fonua pea ko'ene tu'utu'uni eni mo e! Uanoa kapau na'e Tu'i, te tau nofo kotoa 'i tahi kae 'i 'uta pe ia mo hono famili mo hono kau poupou kovi.
Kefu, tu'u ke ma'u, he 'oku ke talanoa mai koe he Lao, ka 'oku 'ikai mahino ia pe koeha e leini 'oku lele atu ai.
'Ai aa Palemia mo ke fakapikopiko he 'ilo lelei pe ho ngata'anga ka ke show pe ke sio e kakai ko e siana ta'eufi koe mo fai pe ki ho'o lea, 'a e lea he me'a 'oku hala? Ko fe hono kau fale'i? Tukukehe ange kapau 'oku nau ha'u kotoa pe kinautolu mei he hako tatau ... -
Na'e lahi koee 'a e corruption i Solomone na'e mavahe a e Ateni Seniale ia mo e kau Loea Ma'olunga, pehe ki he kau taki ngaue kau poto o kumi ngaue ki he ngaahi fonua kehe, na'e pehe pe foki mo Fisi he fuofua taimi na'e hopo hake ai a Bainimarama. Makehe 'aupito kitautolu, he 'oku malohi hotau Kainga he kukuta mo e fakama'uma'u. Ka ke mou manatu'i kuo hohoko e nounou 'etau faito'o faka falemahaki na'a pahuu taimi hala mai ha taha. Koia ai mou feinga leva ke mou puli kei taimi. Kataki ko e anga pe ki'i tokoni na'a 'aonga! Pea kapau pe ko e kei nofo mai ko e ofa fonua, kataki atu :)
-
Me'apango malie ai leva Sifa he kane fai mai ia ki he Tau Malu'i Fonua mahalo 'e kehe e ola ia
-
Ko e me'amaalie tama 'a e 'ikai ke tuku atu mo e Taumalu'i Fonua ki hono 'aofinima, ne mei 'ita pe ia ha taha 'o tu'utu'uni ke fana mo fakapaaki.
-
Ko e me'a pe ena 'e hoko ki he 'oho kui holo ko e feinga ke toe pule'i mo e fakamaau'anga..feinga pe Palemia ke ne pule'i kotoa mo ma'u kotoa e 'u mafai pule 'o e fonua kiate ia pea ko e 'alu ia 'a e mafai pule ke fakatikitato mo'oni...kuo ne 'osi fa'ao e mafai pule 'o e Fale Alea he hopo 'o Lavulavu 'aki e paloti pea ko e hoko eni ko hono feinga'i e 'Ateni Seniale ke 'i he malumalu pe 'o e Minisita Lao 'i he'ene Kapineti...mahalo kuo tauto'e hake hono foha 'i he fono ha founga ke fakahaofi ai ia mei he'ene teu hopo na'a fakamaloloo'i mei Fale Alea...next step?..try taking over the King and the Privy Council ?..