‘Ulungia ‘a e Pule Lelei mo e Totonu ka e Ikuna ‘a e Pule Kovi mo e Faihala Featured
Kapineti 'a e Palemia (Faitaa 'a e (Matangitonga Online)
Nuku’alofa, 23 ‘Okatopa 2015.
Kuo fakamahino ‘e he paloti ‘a e Fale Alea ‘o Tonga ‘i he ‘aho ‘aho Tu'apulelulu 22 ‘o ‘Okatopa 2015 ‘a e kuonga he’ikai toe ngalo ‘i he hisitōlia ‘o e fonua ‘a hono taukave’i ‘e he Palēmia mo e Paati ‘Otumotu Anga’ofa ‘a e Faihala pea ikuna ‘a e loi mo e pule kovi kae faka’ofa ‘a e totonu mo e mo’oni.
‘Oku fakaloloma he ko e hoko tonu ‘eni lolotonga ‘oku ‘i he fohe ‘a e Palēmia mo e Pule’anga ‘oku taku ko e Pule’anga ‘o e kakai pea ‘oku te’eki ke mato’o atu ‘a e fakakaukau koia mei he kakai ‘o e fonua ‘a ia ‘oku nau kei mo’utāfu’ua pe ‘oku malava nai ke hoko ‘eni ‘i ha fonua ‘oku taku koe fonua lotu pea toe fou ‘i he halafononga ‘o e Temokalati fo’ou ‘a ia na’e teke mo poupoua tene ‘omai ha Fakamaau totonu mo ha pule lelei ki he fonua.
Ko e paloti ko’eni ‘a e Pule’anga mo e kau memipa ‘o e Paati Temokalati ‘Otumotu Anga’ofa ke fakahaofi ‘a e Minisitā ko ‘Etuate Lavulavu mei he hoko atu ‘a e hopo ki he Pule kovi mo hono ngāue hala ‘aki ‘a e pa’anga ‘a e kakai mo e fonua ‘oku ne hulu’i mai ‘a e ‘ata ‘o e temokalati ‘oku vaivai fu’u ‘i hono me’angāue’aki ‘a e tokolahi ke taukave’i ‘a e loto (interest) faka-paati mo faka-kulupu kae li’ekina ‘a e totonu mo e mo’oni.
‘Oku toe pango foki he kuo mahino lelei mei he lipooti ‘a e komiti na’a nau ngāue ki hono vakai’i ‘a e Faka’ilo Faka Fale Alea ko’eni ‘oku ‘i ai ‘a e prima facie case pe ko e ngaahi makatu’unga mo’oni ke fai ai ha hopo. Na’e poupou ki heni ‘a Lipooti ‘a e ‘Atita mo e ngaahi tokiumeni kehe pē ‘a ia ‘oku angamaheni ‘aki ki hono tataki ‘o e fakamaau totonu mo e pule ‘a e lao ‘i he fonua.
Na’e toe kole fakamolemole foki mo e Kaiha’a ‘Akau ‘a e Minisitā na’e faka’ilo ‘Etuate Lavulavu ki he ngaahi tukuaki’i ko’eni pea na’a ane loto kene fua ‘a ia koe faka’ilonga ia ‘o e halaia pea na’e tafe mo e lo’i fofonga ka na’e kei fakahaofi pē ‘e he Palēmia mo hono Pule’anga pehe ki he kau memipa ‘o e Paati ‘Otuanga’ofa ‘o makatu’unga ‘i he tauhi vā mo e faka-kengi kae mokosia ‘a e totonu mo e mo’oni ‘i he tu’a Fale Alea ‘o e fonua.
Na’e toe hoko ‘a e kole ‘e he Palēmia ke tuku kene fua ‘i hono tumu’aki ‘a e hia ‘a e Minisitā ‘a e ‘ikai ke mahino ki he taki ‘a hono fatongia mo e mavahevahe ‘o e mafai pule (separation of powers) ‘a ia koe ongo mafai kehekehe ia pea ‘oku ‘ikai kena fehulunaki. Ko e me’a kehe ‘ene fakahifo ‘a e Minisitā ‘ongongata’a ni 'a ia na'e totonu ke fei mo fakahoko ia mei he fatongia totonu ‘o e Fale Alea ‘o fakatatau ki he ‘ene tu’utu’uni ngāue (standing orders), lao mo e konisitutone ‘o e fonua.
‘Oku mahino mei heni ‘a hono nusi fakataha ‘o e ngaahi laini mafai pea ko e fakatātā mahino ‘e taha ‘a e tali ‘a e Kapineti ki he tohi lāunga’i ‘e he kau ngāue ‘a e Ngaahi Potungāue Ngaahi Lalahi ‘a e Minisitā tatau ki he Palēmia pea na’e tu’utu’uni ‘a e Kapineti ‘oku fakahoko kiai ‘a e ngāue ‘a e Fale Alea. Ko e fakamo’oni ‘eni ‘a e ‘ikai mahino ‘a e hu’unga ‘o e mafai he ‘oku totonu ke tu’utu’uni ‘a e Pule’anga (Executive) ka ‘oku ‘ikai ko e fakaongoongo ki he Fale Alea (Legislative Assembly) he ko e sino kehe ia ‘o fakatatau ki he Lao mo e tu’utu’uni ngāue.
‘Oku toe fakaloloma he ko e Minisitā Pa’anga mo e Minisitā Lao na’a na kau ‘i he komiti ke vakai’i ‘a e Faka’ilo Faka Fale Alea ko'eni ni pea na’a na kau hono fokotu’u mai ‘oku ‘i ai ‘a e makatu’unga ke hoko atu ai ‘a e faka’ilo ko’eni. Ko e Minisitā Pa’anga na’a ne kole ke fakahoko ‘a e ngāue ‘a e ‘Atita ki he me’a ni pea na’e mahino mei he lipooti ‘Atita ‘a e tekeutua hangē ko Kao ‘a e Faihala mo hono ngauehala ‘aki ‘a e mafai mo e pa’anga ‘a e fonua. Hili koia kuo na toe paloti ‘o faka’ikai’i ‘a e fokotu’u na’a na fakahoko.
Ko hono lavaki’i mo’oni ‘eni ‘o e totonu mo e mo’oni kuo fakahoko ‘e he ongo Minisitā ‘oku na ‘i he fatongia mamafa ‘o e fonua ko e pa’anga mo e lao. Kapau ko ha me’a fakafāmili ‘eni pea ‘oku toe fakaloloma ange ia ka ‘oku mahino mai ‘ena li’aki ‘a e mo’oni mo e totonu kae fakahoko ‘a e pango fakahisitōlia ko’eni. Ko e ha leva hono 'aonga 'o e ngaahi komiti 'a e Fale Alea heni? kapau koe founga 'eni 'a e kau memipa.
Na’e fakalongo ‘a e Tonga kotoa ‘i he teu ‘a paloti ko’eni pea na’e ‘i ai mo e ‘amanaki lelei ‘a e kakai ‘o e fonua ki he laumalie ‘o e temokalati fo’ou mo e Pule’anga ‘oku taku ko e Pule’anga ‘o e kakai ka na’e iku launoa kotoa ‘eni pea ’e ‘alu fakataha ‘eni mo e hisitōlia ‘o e fonua ki he pā‘angangalu.
‘Oku tangi mai si’i kau ngaue faka pule’anga kuo nau ngaue popula ‘i he pa’anga ‘oku si’isi’i kae tukuange ‘e he Pule’anga ‘o e kakai mo hono kau poupou ‘a e laukilu ke hao mo tau'ataina. ‘Oku fehu’ia heni pe ‘oku kei ngaue ‘a e lao pe ‘ikai?. ‘Oku kei totonu nai ke ngaue’aki ‘a e ngaahi me’afua faka-temokalati hange koe lipooti ‘atita?. Pe kuo taimi ke lele ‘aki ‘a e founga fo’ou kuo tau sio mata kiai ‘i he kuonga ‘o e sivilaise mo e temokalati.
‘Oku ‘i ai ‘a e tangane’ia ‘i he Hou’eiki Nopele pehē kia Vaipulu mo Manuopangai he tu’u kalikali ‘i he totonu mo e mo’oni pea tu’u ke ma’u he koe lelei mo e mo’oni ‘e ‘ikai puli ha taimi. ‘Oku ‘i ai ‘a e tui ‘oku totonu mo taau ke fakahoko ha ngāue fakalao he vave taha ki he kau memipa ‘o e Fale Alea na’a nau fili mo paloti ke ikuna ‘a e Pule Kovi mo e faihala ‘i he Pule Lelei mo e Mo’oni ‘i he fonua ‘oku tu’u ‘i ‘oseni.
30 comments
-
Fakamolemole atu Saimone, kuo hala e lea ia!
-
Sai pe Kolisi Tutuku ia 'a e Vaotaa Koula ka koe Tama pe 'ena ia 'oku faikehe. Na'e 'ikai ako'i 'a e vilita'e'unua moe poupou'i e kakaa ia 'i Toloa kataki atu...
-
KOE ANGA ENA 'A E TATAKI 'A E KOLOSI TUTUKU TOLOA KO E TUKUANGE 'A E KAIHA'A MO E KAKAA KE HAO. MAALIE TOLOA. KA NE KO HA TONGA HIGH TE TAU MA'U HA OLA 'OKU FAKAFIEFIA E!
-
Ko e me'a lahi eni 'oku te fanongo ai hono fakapipiki mai e folofola ke fakatonuhia'i 'aki e fo'i paloti na'e fai. Ka tau ka fakahoa ha'atau me'aki he folofola, ko e fakahoa ke langa hake koeni ia ko e fakahoa ia ke fakatonuhia'i e fo'i pango. Maalie lahi
-
Kataki Tangata "'Oua e Fiu"...'Oku 'ikai ko homou 'api 'a e Pule'angá kemou fa'iteliha ai. Ko e loi mo e kākā, mo e kaiha'á (corruption) ke fai pe ki homou 'api e?
Ko e Pule'anga eni 'o e kakaí kātoa...Pea tuku e lau folofolá, 'oku 'ikai ko falelotu eni e!. Firma'u e kau taki anga-totonu, faitotonu, mo angama'a. -
'Oku ou manatu kihe taimi 'oe lautohi Fksapate, 'ae fa'a fkmanatu mai...." Manatu'i 'oku 'ikai ke 'iai ha taha ia 'e Ma'oni'oni" !!!! pea fa'a talamai pea koia 'oku ne 'ongo'i haohaoa pea ne to'o 'ae fo'imaka 'o tolongi 'aki..........
Koe ng Pule'anga Lalahi 'o Mamani, 'oku fele 'ae ng to'onga popo'uli 'oku toe fklilifiu'ange ?. Ko'etau fe'inga pe kitautolu ke fksi'isi'i 'ae ng palopalema 'oku hook hotau lolotonga. Fefe ke tau ki'i 'ahi'ahi kau fktaha moe kave'inga lotu, 'oku 'Uki hotau fonua........ ketau kaunga hiki hake 'ae Pule'anga moe Langa Ngaue 'oku fai. pea tau teuteu ai kihe fononga 'oku tau fai moe Pule'anga 'o Akilisi Pohiva. Manatu'i 'ae kole 'a Sosiua kihe kakai Isilelei kihe teuteu fklaumalie kanau kolosi kihe Fonua 'oe tala'ofa.........tau teuteu a kihe aho Tapu 'apongipongi moe 'ofa atu kihe tokotaha kotoa . -
Kuo hange eni e Palemia ia ha 'Otua 'a 'ene tala ku ne 'osi 'ilo 'e ia e tu'utu'uni 'a e fakamaau kapau ne tuku ke a'u 'o fakamaau'i. Na'e ha mahino mai he'ene press release 'a 'ene ta'etoka'i mo siolalo ki he kakai e fonua, 'a 'ene toutou lea'aki koe lelei taha pe 'a 'ene fakakaukau pea hange ia 'oku 'ikai ke toe 'i ai ha taha ia e fakakaukau lelei hake 'ia teia. Koe toe me'a 'e taha 'a e hange 'ene talifehu'i ha tali fehu'i ha leka vale 'o tatau tofu pe ia moe tali fehu'i e motu'a Vava'u. Pea 'oku ou malie'ia he 'oho fefeka 'a e kele'a ke 'aofi mo malu'i e founder.. tatau pe mamaha 'a e 'ilo 'a e etita moe 'ilo 'a palemia moe tama mataotao ku nau 'omai.. ko 'enau sio atu pe 'o ngata he fu'u kili pea nau faitu'utu'uni ai..
-
'Oku 'ikai fakatokanga'i 'e he kau paloti ko Lavulavu, ku hanga 'e Lavulavu tokotaha 'o fakamele'i honau ivi ngaue, 'imisi ki he fonua, lavaki'i e kakai mateaki ngaue mo faitotonu, 'ofa fonua na'a nau fili mai kinautolu, luma ki honau famili takitaha 'o kamata pe mei he hili 'a e paloti ki he toenga 'o 'enau mo'ui 'i mamani. Kuo nau fakatonuhia'i ae faihala pea 'oku lotomamahi 'a e kakai tokolahi 'i he me'a ko'eni. Pe na'e lahi pe na'e si'isi'i 'a e faihala 'a Lavulavu ka ko e maumaulao. Ko e fakamaautotonu tene 'omai 'a e melino. 'Oku ou fakatauange ke fafangu honau konisenisi e he mamahi 'o e Kakai pea ke nau fakatomala'i mo kole fakamolemole ki he 'Eiki.
-
FAI A PM MO KE FKFISI MAI.
-
ME'A 'ILONGA MO'ONI HE PM KO ENI E ME'A KO E DEFENSIVE MO E FIE FKTALATALA IA MEIHE ME'A KOVI KOTOA PE. KO E ME'A IA NE FAI AI E PRESS CONFERENCE 'ANEAFI. KE FKMATALA'I MAI KOAA KE MAHINO KI HE KAKAI. KUO HANGE ENI IA KOHA FANGA VALE KIMAUTOLU. NA'A MAU FANONGO ATU PE KI HE FALE ALEA HOMOU ME'A NE FAI MAI AI.
FK'ULIA KI HE MIO'I MO E MIMIO HONO FAI HE'E PALEMIA KO ENI. 'OFA MAI A PALEMIA 'O KI'I VALE KAITA'* HIFO KAE HU ATU HA ME'A