Fakaava kamata’anga ‘o e Uike Fakamaau’anga 2021 ^Featured

Na’e fakamamafa’i ‘e he ‘Eiki Minisitā ‘a e mahu’inga ‘o e uiké ki he fānaú koe’uhí ‘oku  faka’ilonga’i ai ‘a e mafatukituki ‘o e fānaú pehē ki he to’utupú, laó mo e fakamaau totonú.

Na’a ne pehē ‘oku ‘i ai ‘a e faka’amu ke fakatokanga’i ‘a e fānaú he uike ni he ‘oku kei lahi pē honau ngaahi faingamālie ke ngaue’i ‘enau mo’uí ki he kaha’ú ke ma’u ha kaha’u lelei ke tokoni ki he fāmili pehē ki he fonuá fakalukufua.

‘I he lea ‘a e ‘Eiki Tu’i Fakamaau Lahí Michael H. Whitten, QC na’a ne fakamatala ai ki he Konivēsio ‘a e Pule’anga Fakatahatahá ki he Totonu ‘a e Longa’i Fānaú (Conventions on the Rights of the Child (CRC)).

“‘I Tisema 1995 na’e tali ai e Tonga ‘a e Konivēsio ki he Totonu ‘a e Longa’i Fānaú ‘a ia na’e tuku’au mai ia mei he Geneva Declaration ‘i he 1924. Ko e konivēsio ko ení ‘oku fakataumu’a ia ki he longa’i fānaú mo e tu’unga ‘oku ‘i ai ‘enau mo’ui fakasinó mo e faka’atamaí ‘oku fiema’u ke tauhi kinautolu kau ki ai mo hono malu’i fakalao kinautolu.”

‘I ‘Epeleli 2018, ko e lava ia ‘a e ta’u ‘e 23 ‘a e kau ‘a Tonga ki he konivēsió na’e fakahū atu ai ‘a e fuofua lipooti ‘a Tonga felave’i mo e ngaahi taumu’a kuo a’usia ‘o fakamalumalu ‘i he CRC.

“‘I Siulai 2, 2019 na’e tali mai ai ‘e he kōmiti ‘oku nau tokanga’i ‘a e konivēsió ‘a e lipooti ‘a Tongá.

Na’a nau fakatokanga’i ‘a e mahu’inga ‘o e ngaahi lao hangē ko e Lao ki hono Malu’i ‘o e Fāmilí mo e Lao ki he Akó pea mo e ngaahi ngāue kuo fakahoko ke fa’u ha lao ki hono malu’i ‘o e longa’i fānaú pea mo ha tu’utu’uni ngāue ‘o hangē ko hono fakakau ‘a e longa’i fānaú ‘i he Ngaahi Taumu’a Fakalakalaka ‘a Tonga 2015-2025 (Tonga Strategic Development Framework).

Fakatatau ki he’ene fakamatalá ‘i he lipooti tatau na’e faka’asi mai ai ‘a e ngaahi matavaivai ‘o hangē ko e ‘ikai ke ‘i ai ha tu’utu’uni ngāue ma’ae longa’i fānaú, ‘ikai ke vahe’i ha pa’anga mei he patiseti ‘a e akó mo e mo’uí ma’ae longa’i fānaú ‘i he ngaahi sekitoa kehekehe, ‘ikai ke ‘i ai ha sino ngāue fakafonua kenau siofi ‘a e totonu ‘a e longa’i fānaú, si’isi’i ‘a e ‘ilo felāve’i mo e ngaahi kaveinga (issue) ki hono malu’i ‘o e longa’i fānaú ‘a ia ‘oku ha ‘i he konivēsió mo e ngaahi ‘īsiu kehe pē.

Na’a ne pehē foki ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi fakafe’atungia ‘oku fehangahangai mo e to’utupú ‘o hangē ko e faito’o konatapú (methamphetamine & other Class A drugs). Na’a ne lave foki ‘oku mahu’inga ke ‘analaiso ‘a e tefito ‘o e palopalema ke lava ‘o fa’u ha tu’utu’uni ngāue ke malava ‘a e to’utupu ‘o faka’ehi’ehi mei hono ngāue’aki ‘a e faito’o konatapú.

Na’a ne tapou foki felāve’i mo e mahu’inga ke poupoua ‘a e fānaú ‘i he ngaahi tapa kehekehe ‘o kau ki ai ‘a e ako, mo’ui faka’ekonomika mo e fakasōsialé.

‘Oku hokohoko atu ai pē foki ‘i he uike ni ‘a e ngaahi polokalama kehekehe kuo fokotu’utu’u ‘e he potungāué ke fakamanatua ‘aki ‘a e Uike Fakamaau’anga. ‘Oku kau ki ai ‘a e polokalama felafoaki, fe’auhi lea mo e lau maau, ‘a’ahi ki he ngaahi ‘apiako pea mo hono filifili mai ‘o ha ngaahi kolisi ke nau ‘a’ahi mai ki he fakamaau’angá pea mo e pilisoné.

‘E faka’osi ‘a e Uike Fakamaau’angá ‘i he ‘aho Falaite ‘o e uike ni ‘aki ha polokalama ‘e fakahoko ia ‘i he Digicel Square.

- MEIDECC