Na’e ‘ikai keu fa’u ha lao taumu’a ke to’o mafai e Tu’i – Clive Edwards ^Featured

‘I he fakamatala ‘a Edwards ki he ongoongo ni na’a ne pehe ai koe tukuaki’i matu’aki ma’ulalo mo’oni ‘eni he ‘oku fakamahino mai ai ‘a e feinga ‘a e Palēmia mo Uata ke takihala’i ‘a e kakai mei he’enau taumu’a ke to’o ‘a e mafai ‘o e Tama Tu’i.

‘Oku ‘ikai ngata ai ‘oku toe tukuaki’i foki ‘e he Palēmia ‘a e ‘Ateni Seniale Le’ole’o ‘Aminiasi Kefu tokua ko’ene fa’u ‘a e ngaahi Lao Fakaangaanga ko’eni pea ‘oku mahino koe taumu’a ke tukuaki’i pe ha taha kae ‘ata lelei pe ia mo e Pule’anga.

Na’e tuku mai foki ‘e Edwards ‘a e ngaahi ‘uhinga ko’eni mo fakamahino ‘a e tō nounou mo e ‘ikai faka-polofesinale ‘a e fakamatala ‘oku tuku mai ki he fonua he ‘oku ‘ikai ngata he’ene ‘ikai mo’oni ka ‘oku ne fakae’a mai ‘a e ‘ikai mahino ki he Palēmia mo Uata mo e Kapineti ‘a e founga ngaue.

‘I he fakamatala ‘a Edwards na’a ne fakamahino mai ai ‘a e ngaahi me’a ko’eni:

1. Ko e Kapineti ‘oku ‘a ia ‘oku tataki ‘e he Palēmia ‘oku nau fakapaasi ke fa’u ha lao (policy direction) pea toki malava ke ‘oatu ki he ‘Ateni Seniale ke fa’u ha lao ma’ae fonua.

2. ‘Oku ‘i ai a e Komiti Lao ‘a e Kapineti ‘oku sea ai ‘a e Minisitā Lao ‘oku nau siofi ‘a e lao kotoa ‘oku fa’u ‘e he ‘Ateni Seniale pea toki fakapaasi 'o tali 'e he Kapineti ke fakahū ki he Fale Alea.

3. Ko e Lao Fakaangaanga ‘oku takihala’i ‘aki ‘e he Palēmia koe fa’u ‘e he Pule’anga motu’a na’e taumu’a pe ia ke fakangatangata e mafai ‘o e ‘Ateni Seniale ‘o e ‘aho koia he na’e hoko ‘ene fehulunaki mo e Kapineti ke iku mo’ua ai ‘a e Pule’anga ‘o hange koia na’e hoko ‘i he keisi ‘a Lord Lasike mo hono fakahifo ia mei he Sea ‘o e Fale Alea lolotonga ‘oku tangi ki he Fakamaau’anga Tangi.

4. ‘Oku feinga ‘a e Palēmia mo e Pule’anga ke ngāue’aki ‘a e fo'i lao ‘o e 2014 ke fakatonuhia ‘aki ‘enau fa’u lao ke to’o e mafai ‘o e Tu’i ka ‘oku kehekehe ‘aupito ‘a e Lao Fakaangaanga ‘e 1 na’e fa’u ‘i he 2014 mo e Lao Fakaangaanga ‘e 6 ‘a e Pule’anga ko’eni ‘o ‘Akilisi. ‘E angafēfē ha tatau ‘a e 1 mo e 6 tukukehe ange a e matu'aki kehe ‘a e kakano mo e fakalea?

5. Ko e lao pe ‘e taha na’e fatu koia ke fai hano fakalelei pea na’e ‘ikai ke kau ai hano to’o ha mafai ‘o e Komisiona Polisi moha fakangatangata ki ha tu’unga fakaako mo taukei ke ma’u ‘e ha ‘Ateni Seniale pe ko hano fetukutuku mai ‘a e ngaahi mafai ‘o e Tu’I ki he Kapineti.

6. Ko e natula ‘o e Lao Fakaangaanga koe Pule’anga pe koe Kapineti pe na’a nau fakapaasi pea nau fakahū ki he Fale Alea ‘a e ngaahi Lao koia ko kinautolu ‘oku ‘a kinautolu ‘a e lao koia pea ‘oku ‘ikai kene memipa (Clive Edawards) ‘i he Kapineti 'i he ‘aho ni 'a ia 'oku fu'u matu'aki fakaoli faufaua 'a e fa'ahinga fakanafala ko'eni.

‘Oku faka’amu foki ‘a Edwards ke fakamahino ki he kakai ‘o e fonua ‘a e kaveinga ko’eni pea na’e ‘ikai kene ‘oatu ‘a e fakamatala ko’eni lolotonga ‘a hono ‘ave ‘a e ngaahi Lao ‘e 6 ko’eni ki he kakai ‘o e fonua he na’e manavasi’i na’a me’angaue’aki ‘e he Palēmia mo e Pule’anga ke tataki’aki 'a e tokanga ‘a e kakai mei he issue 'a ia ko'enau feinga ke to'o e mafai 'o e Tu'i.

Na’e pehe ‘e Edwards na’a ne toki lea’aki pe ‘a e me’a ni ‘i he fakataha fekau'aki mo e ngaahi lao ni na’e fakahoko ‘i honau vahenga fili Tongatapu 3 ‘i he holo ‘o e Kalapu Fofo’anga.

Na’e faka’osi’aki ‘e Edwards ‘ene fakamālō’ia 'a e maama mo e malava ‘e he tokolahi taha ‘o e kakai ‘o e fonua na’a nau kau atu ki he ngaahi fakataha fekau’aki mo e Ngaahi Lao Fakaangaanga ni ‘o ‘ilo mo mahino’i ‘a e fakatu’utamaki ‘o e feinga Liliu Konisitūtone ko’eni ‘a ia ‘oku taumu’a ke to’o ‘a e mafai honau Tu’i 'a ia na'e fokotu'utu'u kenau malu ai.