Toe Maama Ange Talanga ki he CEDAW ^Featured

‘Oku ‘alu pe taimi mo e toe mahino ange ‘a e ‘alunga mo e ‘uhinga na’e fai ai ‘a e fakamo’oni ki he konivesio ko’eni. ‘Oku kau atu kiai ‘a e fanongo ‘a e kakai ‘o e fonua ‘i he feme’a’aki ‘a e Fale Alea pehē ki he ngaahi mitia pea toe mahulu atu ‘a e fakama’ala’ala mai ‘e he ‘Eiki Katinali ‘o e Siasi Katolika Loma Soane Patita Mafi ‘a e ‘ikai poupou ‘a e Siasi Tupu’a ko’eni ki he konivesio ko’eni ‘oku talafili ai ‘a e fonua he ‘aho ni.

Na’e ‘i ai ‘a e fiefia ‘i he hā mai ‘oku hikilā pe ‘a e Pule’anga fo’ou mo hono tali ‘a e ngaahi totonu ‘oku tu’uaki fakamamani lahi pea na’e fai mo e sio hala ki he ‘ikai fai mo fakahoko ‘e he Pule’anga motu’a talu mei he Hou’eiki Palemia ‘o e fonua ni mei mu’a ha ngāue ki he konivesio ‘oku taku tokua ko hono fakatau’ataina’i ‘a e kakai fefine.

‘Oku fai e fakafeta’i ki he Tamai Hevani ‘i ha kuonga pehe ni mo e taimi ‘oku malava ke fakamaama ai ‘a e fonua ke tau toe siosio lelei atu ki he ngaahi me’a na’e ‘ikai ha ‘amanaki ia ‘oku lahi fau hono ngaahi pole pea fihitu’u. ‘Oku mole ke mama’o hano fakafepaki’i ‘a e ngaahi lelei ‘oku ‘i loto pe ‘i he konivesio mahu’inga ko’eni pea ‘oku fai ‘a e faka’apa’apa kiai ka ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi me’a na’e taula tu’u ai ‘a e fakakaukau ‘a e tokolahi ka kuo kamata ke kite fakafonua mo’unga mai ‘a e maama.

‘Oku mahino lelei heni na’e ‘ikai ‘oho’oho ‘a e Pule’anga ki mu’a atu ‘a ia ‘oku ha pē ‘i he feme’a’aki ‘a e Fale Alea pea na’a nau siofi lelei ‘a e ngaahi tuliki kotoa pea fai mei ai ‘enau faka’uto’uta. Na’e hā pe foki ‘eni ‘i he fakama’ala’ala na’e fakahoko ‘e he Katinali pea ‘oku fakaofo ‘a e mahino mai ‘i he ngaahi talanga ‘oku te’eki fakamo’oni ‘a e fonua hau mo taki ‘i he Temokalati ko ‘Amelika ‘i he Konivesio ko’eni.

Na’e toe fai foki mo e ‘ohovale ‘i he hā mai mei he feme’a’aki ‘a e Fale ‘o hange ‘oku ‘ikai tatau ‘a e ma’u ‘a e Hou’eiki Memipa ‘o e Kapineti ki he’etau fakamo’oni ko’eni ki he konivesio CEDAW ‘a ia ‘oku tō kehekehe ‘enau ma’u ‘o malava ai ke mahino mai na’e ‘ikai fu’u fale’i lelei ‘a e ‘Eiki Palemia ki he tu’unga na’e ‘i ai ‘etau fakamo’oni pea na’e hā pē ia ‘i he’ene me’a ‘o pehē ‘e malava pe ketau toe holomui.

‘Oku ‘i ai ‘a e faka’amu ke malava ke ma’u mai ‘a e tohi fakahā mei he Pule’anga Fakatahataha (UN) ‘a ia na’e kole ‘e he Fakafofonga Vava’u 15 ke fakapapau’i ‘a e tu’unga na’e ‘i ai ‘etau fakamo’oni mo e ngaahi makatu’unga tefito na’e fakahoko ‘aki ‘o kau kiai mo e ngaahi me’a na’e pehe na’e tuku kehe’i (reservations) ke ‘oua ‘e kau ia ki he ngaahi me’a na’a tau fakamo’oni kiai.

‘Oku lahi foki ‘a e talanga pea ‘oku faka’amu pe foki ke ‘oua tetau tuhu ki ha taha ka tau siosio lelei pe mo fevahevahe’aki he ko hotau fonua pe foki pea ‘e ma’u pe ‘a e lelei ‘i he fevahevahe’aki. Hange koe lau ‘a e kau papalangi koe me’a lelei ‘oku tuku taimi kiai pea toki hoko ka ‘oku ‘ikai ko hano fakavave’i.

‘Oku ‘i ai ‘a e tui koe ngaahi kaveinga lalahi pehe ni ‘oku kaungatonu ki he fonua na’e totonu ke ‘omai ha faingamalie ki he kakai ‘o e fonua ke fakahoko hano talanga’i (Public consultation) pea toki fakahoko. Na’e fakahā foki na’e ‘osi fakahoko ka ‘oku ma’u ‘a e fakamatala mei he Fakataha ‘a e Kau Taki Lotu na’e te’eki ai pe ‘e fakapā ange pe aa ke fakahoko ha ngaue kiai.

Ko e founga fakamamani lahi ‘e taha ko hano fakahoko ha fili fakahāloto (referendum) ‘a e fonua ‘i he ‘uhinga ‘oku kaungatonu ‘a e kaveinga ko’eni ki he malu ‘a e fonua, lotu mo hotau tukufakaholo. ‘Oku tau faka’amu pe ketau ako mei heni pea toe fakaloloto atu hono vakavakai ‘a e ngaahi me’a ‘oku totonu ke kau atu ki ai ‘a e fonua.

Faka’apa’apa Atu,

Tonga Monu’ia