Fefakatau'aki Fakavaha'a Pule'anga (International Trade) Featured
'Oku mahu'inga foki 'i he kuonga ni ke fakahoko ha vakai ki he ngaahi makatuliki 'oku mo'ui ai 'a e fonua faka 'ikonomika pea 'oku totonu foki ke 'ilo 'a e kakai 'o e fonua ki he ngaahi malohinga faka'ikonomika 'o e fonua 'a ia 'oku hoko halanga pa'anga ki he fonua 'o malava ai 'e he Pule'anga ke fuesia hono ngaahi fatongia ki he kakai 'o e fonua. 'Oku to'o mai ai heni 'a e fefakatau'aki fakavaha'a Pule'anga (international trade) ke hoko koha sipinga ki he kaveinga ko'eni.
Ko e fefakatau’aki fakavaha’a Pule’anga ko hono fakafetongi ‘a e koloa, pa’anga moe ngaahi sevesi ‘i he vaha’a ‘o e fonua mo hono ngaahi ngatangata’anga moha fonua mo hono ngaahi ngatangata’anga. Ko e fefakatau’aki faka vaha’a Pule’anga koe poutuliki ia ‘o e ngaahi ‘ikonomika lahi pea koe ngaahi fonua lahi ‘oku hoko ‘a e fefakatau’aki koe konga lahi taha ia ‘o e pa’anga moe koloa ‘a e fonua koia ‘i he ta’u ‘a ia ‘oku ‘iloa koe Gross Domestic Product (GDP).
Ko e fefakatau’aki fakavaha’a Pule’anga ‘oku fu’u mahu’inga lahi ia ‘i he kuonga ni ‘o tautautefito ki he’etau lalaka atu mo e taimi pehe ki he ngaahi ta’au ‘o e fakalakalaka ‘ihe ako, tekinolosia, fetu’utaki, mo e ha fua.
‘Oku mahu’inga ke tau sio lelei ki he ta’au faka kolope pe koe Globalization ‘a ia ‘oku ‘i ai hono fu’u ivi pea ‘oku faingata’a ke ‘i ai ha fonua ‘i mamani ‘e hao mei he mafi ‘o e faka kolope he ‘oku hoko ‘a mamani koe fu’u kolo lahi pe ‘e taha pea ‘oku tau fekaukau’aki ‘i he me’a lahi ‘o tupu ai ‘a e fefakafalala’aki tautautefito ki he mala’e ‘o e fefakatau’aki.
‘Oku hoko leva ‘a e fefakatau’aki faka vaha’a Pule’anga koe konga mahu’inga ia ‘o e faka kolope pea koe ‘uhinga ia ‘oku fokotu’u ai ‘a e ngaahi kautaha fefakatau’aki faka mamani lahi mo faka vāhenga kene hanga ‘o tokangaekina ‘a e mahu’inga ‘o e kaveinga ni telia ‘a e tu’umalie ‘a e ngaahi fonua mo honau kakai.
Ko e WTO pe koe World Trade Organization ‘a e kautaha fakamamani lahi ‘oku ne tataki mo pule’i ‘a e fefakatau’aki faka vaha’a Pule’anga pea ‘oku ‘i ai hono ngaahi lao mo hono ngaahi tu’utu’uni pehe ki he ngaahi konivesio (conventions) ‘oku fai ‘a e felotoi kiai ‘i he vā ‘o e fonua mo e fonua pea tali fakamamani lahi leva ke ngaue’aki koe ngaahi tu’utu’uni ki he fefakatau’aki.
‘Oku memipa foki ‘a Tonga ni ‘i he WTO pea neongo ‘oku fai hono fehu’ia ka ‘oku ‘i ai pe ‘a e ngaahi lelei ‘o ‘etau tu’u fakataha mo e ngaahi fonua memipa ‘a ia ko kinautolu ‘oku nau tataki ‘a e fefakatau’aki ‘i mamani.
‘Oku malie foki ‘a e taimi ‘oku fai ai ‘a e laulea ki he fefakatau’aki fakavaha’a Pule’anga kae pehe ki he tu’unga ‘oku ‘i ai hotau ki’i fonua masiva mo si’isi’i he ko hono mo’oni ‘oku ‘ikai ke fu’u fakatokanga’i ‘a Tonga ni ‘i he taimi ‘oku fakahoko ai ‘a e alēlea fekau’aki moe kaveinga ni ‘o makatu’unga pe ‘i he’etau si’isi’i kae pehe ki hotau ivi malava ke tau fakatupu ha koloa, pa’anga mo ha ngaahi sevesi ke tau fakafetongi moe ngaahi fonua ‘oku lalahi mo tu’umalie ange pea nau toe taimu’a ‘i he mala’e mahu’inga pea toe mohu fili koe fefakatau’aki faka vaha’a Pule’anga.
‘Oku kei taaimu’a pe ‘a e fua ‘o e fonua mo e toutai ‘i he koloa ‘oku tau fefakatau’aki ‘aki pea kau atu kiai ‘a e ngaahi koloa fakatupu ‘i Tonga ni mo e ngaue fakamea’a. Koe Takimamata leva ‘oku takimu’a ‘i he ngaahi sevesi ‘oku tau fakatau atu pea koe sekitoa pe ia ‘oku lahi taha ‘a e pa’anga ‘oku ne hūmai ki he fonua. Neongo ‘etau si’isi’i ka kuopau pe ketau tapate he moana ‘o e ika ta’ane telia ha melenga tetau lave ai ‘o fakatatau ki hotau ivi faka ‘ikonomika.
'E hoko atu hono muimui'i 'a e kaveinga ko'eni he 'oku mahu'inga lahi ki he fonua fakalukufua pea 'oku fiema'u ke huluhuliu ke mahino ki he kakai 'o e fonua.