Kehekehe 'o e Mafai ‘o e Minisita mo e Komisiona Polisi ^Featured

‘Oku ‘ikai foki koha kaveinga fo’ou ‘eni he na’e ‘osi ‘ohake ‘a e kaveinga ko’eni ‘i he ta’u 2011 ‘a ia koe ta’u ‘eni na’e tali ai ‘e he Kapineti ke ngaue’aki mo kamata ‘a e Lao ko’eni neongo na’e lahi ‘a e hono talanoa’i ‘i he fonua pea nga’uta ai mo e Potungaue Polisi foki.

Ko e kaveinga ni foki ‘oku lolotonga feme’a’aki kiai ‘a e Fale Alea pea ‘oku mahino mai ‘oku fu’u mahu’inga ke fakamahino ‘a e hu’unga ‘o e mafai pea mo e fiema’u ke tau’ataina ‘a e fakahoko fatongia tautautefito ki he Potungaue Polisi ‘a ia ‘oku ne fatongia’aki hono tauhi ‘a e maau, malu mo e melino ‘a e fonua.

Ko e kupu 17 ki he 20 ‘o e Lao Polisi 2010 ‘oku ne fakamahino ‘a e kehekehe ‘a e mafai he ongo sino ko’eni pe ‘oku ne toe hulu’i mai foki ‘a e fiema’u ke ‘oua ‘e fakapolitikale’i pea ke tau’ataina (independent) ‘a e fatongia ni telia ‘a e malu ‘a e fonua.

Ko e ngaahi kupu ‘eni ‘o e lao Polisi 2010 ‘oku ‘uhinga kiai ‘a e talanga:

17 Ngaahi Fatongia ‘o e Minisitä

Kuo pau ki he Minisita ke ne fatongia’aki ki he Kapineti ‘a:
(a) hono fakahoko lelei ‘a e Laó ni; mo
(b) hono pule’i lelei ‘a e Polisi Tonga.

18 Ngaahi tu’utu’uni ‘a e Minisitä

(1) ‘E ngofua ke ‘oatu ‘e he Minisitä ha ngaahi tu’utu’uni tohi ki he Komisiona feläve’i mo e:
(a) fakahoko ngaue fakakatoa ‘a e Polisi Tonga; mo e
(b) ngaahi tu’utu’uni fakangäue mo e ngaahi tefito’i ngaue mahu’inga ‘a e Polisi Tonga ki he:
(i) ta’ofi ‘o e faihia;
(ii) malu ‘o e komiuniti mo e maau ‘a e kakai; mo e
(iii) ngaahi me’a fakalukufua fekau’aki mo hono fakahoko ‘o e lao.
(2) Kuo pau ki he Komisiona ke faipau ki ha tu’utu’uni ‘i he kupusi’i (1).
(3) Kuo pau ke ‘ikai ‘oatu ‘e he Minisita ha tu’utu’uni ki he Komisiona fekau’aki mo e ngaahi me’a ‘oku fakaha ‘i he kupu 20.
(4) Kuo pau ke ‘ikai ‘oatu ‘e he Minisitä ha tu’utu’uni ‘oku ta’efakalao.

19 Ngaahi fatongia ‘o e Komisiona

Kuo pau ke fatongia’aki ‘e he Komisiona ki he Minisita ‘a hono:
(a) fakapapau’i ‘oku fakahoko ‘a e ngaahi fatongia mo e ngaahi ngafa ‘a e Polisi Tonga;
(b) fakahoko ngaue fakalukufua ‘a e Polisi Tonga;
(c) pule’i lelei, fakapotopoto, mo faka’ekonomika ‘a e Polisi Tonga;
(d) ‘oatu ‘a e fale’i ki he Minisitä pe ko e Palëmia fekau’aki mo ha me’a ‘oku hoko ‘i he Laó ni;
(e) fakahoko ‘a e ngaahi tu’utu’uni fakalao mei he Minisitä; mo
(f) fakahoko ha tu’utu’uni kuo fai ‘e he Poate ‘a e Polisi.

20 Tau’atäina ‘a e Komisiona

Kuo pau ke ngaue ‘a e Komisiona ‘o tau’ataina mei ha taha, ki hono:

(a) tauhi ‘o e maau felave’i mo ha taha pe kulupu ngaahi kakai;
(b) fakahoko ‘a e lao feläve’i mo ha taha pe kulupu kakai;
(c) fakatotolo’i ‘o e ngaahi hia; mo e
(d) ngaahi tu’utu’uni fekau’aki mo e kau memipa ‘o e Polisi Tonga.

Ko e Kupu 20 leva ‘oku meimei nofo ai ‘a e fakamamafa ‘o e talanga ‘o e ngaahi ‘aho ni ‘a ia koe fatongia ‘o e Komisiona kene tau’ataina ke fakahoko hono fatongia.

‘Oku mahino pe foki he taimi tatau koe Minisita koe sino faka-politikale pea ‘oku ha’u pe mo ‘alu pea ‘i he taimi tatau ‘oku fiema’u leva ke’oua ‘e kaunoa ‘a e Minisita ‘i hono tu’unga faka-politikale ‘i he fatongia ‘o e Komisiona kae tautautefito ki he’ene ngaue atu ke fakatotolo kiha ngaahi hia ‘oku fakahoko ‘i he fonua.

Na’e anga maheni ‘aki foki ‘e he tokolahi ‘o e Kau Polisi he lolotonga ni ‘a e Lao motu’a ‘a ia na’e nofo ‘a e mafai ‘i he Minisita ka koe liliu ko’eni ‘oku ‘i ai ‘a e ta’efemahino’aki ai ka kuo kamata ngaue’aki mai pea lolotonga ‘a e kamata ke anga kiai ‘a e Potungaue kuo toe ‘ohake ‘a e kaveinga ni ‘i he Fale Alea.

Ko e Komisiona foki ‘oku fili ia ‘i hano fokotu’u ‘e he Penolo ki he Fakanofo ki he Fakataha Tokoni pea ‘oku ‘ikai toe kehekehe ia mo hono fili ‘a e ‘Ateni Seniale pehe ki he Kau Fakamaau ‘i he taumu’a kenau tu’u tau’ataina.

'Oku kehekehe pe foki 'a e anga 'o e vakai mo e faka'uhinga ki he tu'u 'o e mafai 'i he ongo lakanga ko'eni ka 'oku 'i ai pe hono malohinga mo hono vaivai'anga ka 'i he makatu'unga 'i he fatongia faka-polisi 'oku mahu'inga leva ke tau'ataina hono fakahoko 'o e fatongia 'o 'ikai ke fakapolitikale'i.

Ko e Palemia ‘o e ‘aho ni foki na’e poupou lahi ki hono fokotu’u ‘o e Lao ko’eni pea koe lao foki 'eni 'oku natula tatau moe Lao Polisi 'oku muimui ki ai 'a e ngaahi potungaue Polisi 'a e Pasifiki kau ai 'a Nu'usila mo 'Aositelelia.