William Mariner (Toki Ukamea) ^Featured

Ko e tokotaha foki ‘eni na’e kau mai ‘i he kau folau ‘a e Vaka Pilitānia koia ko e Port au Prince (Poata Pilinisi) ‘a ia na’e taa’i ‘i Lifuka Ha’apai ‘e Fīnau ‘Ulukalala mo ‘ene kau tau ‘i he ‘aho 1 ‘o Tīsema 1806. Na’e fakafuofua na’e nofo ‘i Tonga ni ‘a e papalangi ni mei he ‘aho 29 ‘o Nōvema 1806 ki he ‘aho 8 ‘o Nōvema 1810 ‘a ia ko e ta’u ia ‘e fā.

Ko Malenā foki ko e kalake talavou ia ‘i he vaka ko’eni pea koia pe mo e ni’ihi tokosi’i na’e fakahaofi ‘e Fīnau ‘Ulukalala hili ‘ene hanga mo ‘ene kau tau ‘o fakapoongi ‘a e kau kauvaka ‘o e vaka ni. Na’e malu’i ‘e Fīnau ‘a Malenā pea na’e lahilahi nofo ki Vava’u lolotonga ‘ene ‘i Tonga ni. ‘I he hili ‘a e ta’u ‘e fā ‘a e nofo ‘a Malenā ‘i Tonga na’a ne foki ki Pilitānia pea na’e hoko ‘ene fakamatala ‘a ia na’e tohi ‘e he tangata ako ko Dr. Martin ko e fuofua ‘akauni tohi fakaikiiki ia fekau’aki mo Tonga ‘o kau ai ‘a tukufakaholo mo e tikisinali ki he lea mo e kalama.

Ko e Port-au-Prince koe vaka tau taautaha ia mei Pilitānia ‘a ia na’e toni ‘e 500 pea na’e fakanaunau tau ‘aki ‘a e me’afanafonua ‘e 24 mo e ngaahi me’a tau kehe. Na’e tukufolau mai ‘a e vaka ni ki potu tahi ‘o Nu’usila mo fakasio ‘a e ngaahi fili ‘o e Pule’anga Pilitānia ‘o hangē ko e ngaahi folau tautahi ‘a Sipeini mo Falanisē ke ‘ohofi. Na’e iku ai ki he potu tahi saute ko e fekumi tofua’a ‘o fakataumu’a ki he lolo.

Kaikehe na’e iku lapasi ‘a e vaka ni ‘i Lifuka pea ko Malenā mo e toko si’i na’e fakahaofi ‘i he fakapō ko’eni. Na’e sai’ia ‘a ‘Ulukalala ‘i he ki’i tangata ni makatu’unga he na’e ‘i ai hono foha na’e pekia ko e puke pea na’e loto ke fakahaofi ‘a Malenā. Na’e pusiaki ‘e ‘Ulukalala ‘a e papalangi ni pea na’a ne fakahingoa ko Toki Uakmea (Iron Axe). Na’e tokoni lahi ‘a Malenā ki hono fakahinohino hono ngāue’aki ‘a e ngaahi me’afana fonua mei he vaka ‘i hono tau’i ke fakatahataha’i ‘a Tonga ‘e Ulukalala mo Taufa’ahau.

‘I he’ene foki ki Pilitānia na’a ne fakahoko ‘a e fakamatala ‘o e taimi ‘ene ‘i Tonga kia Dr. John Martin ‘o fa’u ai ‘e Martin ‘a e tohi ‘iloa koia ko e The Tongan Islands, William Mariner's account. Ko e tohi ko’eni ‘oku hoko ia koe ma’u’angatala fakaako mo fakahisitōlia ‘o e fonua kae tauatautefito ki he’ene fakamatala ki he’ene feohi mo ‘Ulukalala pehe ki he ngaahi feingatau ‘i hono fakatahataha’i ‘o Tonga.  Na’e pekia ‘a Malenā ‘i he ta’u 1853 ‘i ‘Ingilani pe ‘i hono ta’u 62.