Tō Folofola mei he Taloni Tapuni Fale Alea 'o Tonga Featured
Lord Vaea 'i hono lau 'a e Tō Folofola mei he Taloni
28 Ma’asi, 2019. Na'e tapuni 'a e Fale Alea 'o Tonga 'i he pongipongi 'o e 'aho ni pea na'e fakafofonga'i 'a 'Ene 'Afio 'e he Hou'eiki Nopele 'e toko 3 'a ia ko Lord Vaea, Lord Ve'ehala pea mo Lord Tu'iha'ateiho. Ko hono tapuni foki 'eni 'a e Fale Alea kae toki fakaava faka'ofisiale 'i he mahina ko Sune.
Na'e me'a foki 'a Lord Vaea 'o lau 'a e Tō Folofola mei he Taloni 'a ia 'oku ha atu ko'eni:
‘Aho Tu’apulelulu 28 ‘o Mā’asi 2019.
‘Oku ou fakafeta’i ki he Tu’i ‘o Langi ‘i he’ene tauhi ‘ofa ma’a kitautolú ‘o tau a’usia ‘a e ‘aho ni ‘oku tāpuni ai ‘a e Fale Aleá ‘o e ta’u 2018. ‘Oku laumālie lelei pē ‘a e Seá, Palēmiá mo e Kapinetí, kau Fakafofonga ‘o e Hou’eiki Nōpelé pea pehē ki he kau Fakafofonga ‘o e Kakaí.
Kuo tau a’u mai ki he taimi kuo mei ‘osi atu ‘a e faha’i ta’u afā. Ko e tupu mei he feliuliuaki ‘o e ‘eá ‘oku mahino mai ‘aupito ‘a e mahu’inga ke tokateú. Kuo tau situ’a ‘eni mei he afā fakatalopiki ‘e ua. Na’e uēsia ai ‘a e fonua ni hangē ko Ian ki he ‘Otu Ha’apaí pea mo Gita ‘o tautefito ki he Vahefonua Tongatapú.
Ko e ngāué mo e fakalelei meia Ian ‘oku te’eki ke fakakakato ‘o a’u mai ki he ‘aho ni. Ko e ngāue kia Gitá ‘oku hā mai ‘oku kei tokolahi pē ‘a e ngaahi fāmili mo e ngaahi ‘apiako ‘oku fiema’u ‘a e tokoní. Ko e fuoloa ange ‘o e toloí ko e lahi angé ia ‘a e ngāue fakalelei ‘e fiema’u ke fakahokó.
Ko ‘etau tali ‘a e tokoni mei he ngaahi Pule’anga mulí mo e ngaahi kautaha mei tu’apule’angá ki he langalanga haké ‘oku fiema’u ke fakahaa’i ‘a e ngāué na’e faka’aonga ki ai honau iví.
Ko e ngāue ‘a e Fale Aleá mo e Pule’angá ‘o fakatatau ki he Konisitūtoné mo e Laó ‘oku mahu’inga ke fakamatāpule ‘a e aleá. Pea tauhi ‘a e molumalú ‘o e fakataha’anga ni.
Ke fakatokanga’i ‘oku ‘ikai ke faka-Konisitūtone ‘a e tomu’a fakamo’oní ki he ngaahi aleapau fakafeitu’ú pea pehē ki tu’apule’anga lolotonga iá ‘oku te’eki ke fakakakato ‘a e founga ngāué ‘o hangē ko e aleapau CEDAW pea mo e PACER Plus.
Kuo lava eni ha ngaahi ta’u mo e fiema’u pea tali ke fokotu’u ha Komisoni Tau’atāina ‘i he paasipootí pea mo e faka’amu ke pehē ki he tutu ‘o Nuku’alofá. Ko e fakapa’angá ki ha Komisoni Tau’atāina kuo pau ke tuku mai ‘e he Pule’angá ‘a e pa’anga pea kuo pau ke tau’atāina ‘a e Komisoní.
‘Oku tau fe’ao mo e faingata’a lahi ‘i he fonuá fekau’aki mo e faito’o konatapú mo hono ngaahi nunu’a koví. ‘Oku fiema’u ke hiki hake ‘a e ngāue ki aí he ‘oku fakautuutu pea ke ‘oange ‘a e fakapa’angá ‘oku fiema’ú mo e teu’i kakato ‘a e ngāue ni.
‘Oku ‘i ai foki mo e tokanga ki he fānau ‘oku foki ki ‘api mei mulí kuo uēsia ‘enau mo’uí mo e fakakaukaú pē ko ha ngāue ‘oku tokoni mo fakahoko kia kinautolu. Na’e ‘osi hoko ‘a e fakapō ko e malú mo e haó ‘a e kakai ‘o e fonuá ‘oku matu’aki mahu’inga.
Ko e ngaahi faingamālié ke ma’u ngāue ‘i mulí ‘a e kāinga Tongá ‘oku lahi ka ko e fiema’u mei mulí ko ha kau ngāue ‘oku teu’i ki ha tu’unga fakavaha’apule’anga ke nau lava ke lea mo laukonga faka-Pilitānia. Kapau ‘oku tau mahu’inga’ia ai he fengāue’aki ko ‘ení kuo pau ke teuteu’i ‘etau kau ngāué ki he fiema’u ‘a e māketí. ‘Oku lahi ‘a e ngāue ke fakahokó ki he langa hake hotau fonuá.
Talamonū atu ki he ngāue ‘a e Fale ni ‘i he kaha’ú mo e lelei fakalukufua ‘o e fonuá.
‘Ofa atu.
'Oku fu'u mahino 'aupito pe foki 'a e finangalo 'o e Tama Tu'i 'i he Tō Folofola mei he Taloni pea 'oku 'i ai 'a e 'amanaki 'e fakahoko 'eni 'e he Fale Alea mo e Pule'anga.
