Kaunga lahi ‘a Lavulavu ki hono veteki ‘o e Pule’anga ‘o ‘Akilisi Pohiva ^Featured

Kuo tau situ’a atu mei he he tu’utu’uni ‘a e Tama Tu’i fakatatau ki hono mafai kuo foaki ‘e he Konistūtone ‘o Tonga ‘i he ‘aho Tu'apulelulu 24 ‘o ‘Aokosi ke veteki ‘a e Fale Alea pea ‘oku mahino ia ki he tokolahi taha ‘o e fonua ‘a hono ‘uhinga.

‘Oku ‘ikai foki ke tu’utu’uni ‘e he Konisitūtone ia ki he Tu’i ke fakamatala ki he ‘uhinga ‘e ne tu’utu’uni he ‘oku hiki tohi kotoa ‘a e ‘uhinga mo e mafai ‘i he Konisitūtone ‘o e fonua mo e Lao ‘o Tonga.

‘Oku mahino ko e ‘uhinga hono veteki ‘o e Fale Alea koe ta’e fakafiemalie ‘a e fua fatongia ‘a e Kapineti talu ‘ene kamata mai mei he 2015 pea ‘i ai mo e ngaahi tu’utu’uni na’e ‘ikai muimui ki he Lao pea ‘ikai fakafiemalie ‘a hono tataki ‘o e fonua mo hono tauhi ‘o e kakai pea lahi ‘a e longoa’a ‘o kau kiai mo e ngaahi laka fakahāhā ‘i he ta’efiemalie ki he Palēmia mo e Pule’anga.

‘Oku loto ‘a e Kolomu Filihi ke tau filihi mu’a ‘a e puipuitu’a mo e makatu'unga ‘o e tu’utu’uni mo e ngaahi ‘uhinga malohi na’e kaunga ki he matavaivai ‘a e Pule’anga pea iku ai ki hono ngāue’aki 'e he Tu'i 'a hono mafai faka-Konisitūtone ko’eni.

Kapau tetau filihi ‘a e tukutuku’au mai ‘a e Pule’anga ko’eni mo e ngaahi palopalema lahi na’e hoko pea tetau lava leva ke sio ki he 'uhinga kuo veteki ai ‘e he Tu’i ‘a e Fale Alea pea ke fakangata leva ‘a e Pule’anga ‘o ‘Akilisi Pohiva.

'I he taimi tatau 'oku mahu'inga ketau filihi mo vakai kiate kinautolu ‘oku nau ‘i he tu’a ‘o e Palēmia mo ofi taha kiate ia he 'oku 'i ai 'a e ngaahi mo'oni'i me'a tetau malava ke filihi mei ai.

‘Oku mahino ko e Palēmia kotoa ‘oku totonu kene me’angāue’aki ‘ene Kapineti ko hono fale’i ofi taha ia pea kuopau kene filifili ‘a e kakai ‘e fanongo kiai pea fakapapau’i mo honau ngaahi puipuitu’a pehe ki honau tu’unga falala’anga ‘i he fonua.

Na’e ‘ikai puli ia ‘i Tonga ni ko e kapani mo e kaume’a fafale ofi taha ‘o e Palēmia ko ‘Etuate Lavulavu pea na'e faka'ohovale 'eni hili pe 'a e Fili Fale Alea 'o e 2014.

Na’e fifili ‘a e tokolahi he na’e ‘ikai ha teitei misi pe 'amanaki  ‘e tui mo falala ‘a ‘Akilisi kia Lavulavu ‘i ha taimi.

Talu mei he kuo hili ‘a hono ‘ohake ‘e ‘Akilisi ‘i he Fale Alea ‘a e ngaahi kākā mo faihala ‘a Lavulavu pea na’e a’u ki he tu’unga na’e fe’ohofaki ‘o fetaulaki fakasino ‘i he Fale Alea ‘o Tonga ‘a e ongo tangata ni.

Na’e ‘i ai pe foki mo e talotalo ‘a e ongoongo ni ‘o kau ai mo e tokolahi ‘o e ngaahi kautaha ongoongo pehe ki he kakai ‘o e fonua ‘o kau ai mo e kau poupou ‘o e Palēmia ko Lavulavu ‘a e tō’anga ‘o e Palēmia pea ko’eni ‘i he lau ‘a e Kolomu Filihi kuo hoko.

‘Oku hā mahino lelei ‘i he pēteni ‘o e palopalema ‘a e tukutuku’au mai ‘a e Pule’anga ‘o ‘Akilisi Pohiva koe ngaahi matāmama na’a ne kamata mai ‘a hono fehu’ia ‘e he kakai ‘ene founga taki mo ‘ene talaki ‘a e pule lelei mo e temokalati na’e fakatupu ia ‘e he ngaahi faihala mo e faiva ‘a Lavulavu.

Na’e iku ‘one fakahaofi ‘a Lavulavu hili ‘a e vetehia mo e kole fakamolemole ‘a Lavulavu ki he Fale Alea lolotonga hono faka’ilo faka-Fale Alea ia ki he’ene ngāuehala’aki ‘a e pa’anga ‘a e fonua mo e ngāue kākā na’e fakahoko ‘i he Vahefonua Vava’u 'i he ta'u 2015.

Na’e iku fakamalōlō’i ‘a Lavulavu hili ‘a e tu’utu’uni ‘a e Fakamaau’anga 'i he 2016 ‘oku halaia ki hono totongi fakafūfū ‘a e kakai ‘i he fili Fale Alea ‘o e ta’u 2014 ka na’e kei me’angāue ofi ‘aki pe ia ‘e he Palēmia pea a’u ‘one fakamahino ko e tokotaha ‘eni ‘oku ne ‘ofa taha ai pea kei faka'atā ke nofo 'i he 'api 'o e Pule'anga 'i Sopu lolotonga kuo fakahifo ia mei he lakanga Minisitā mo e Fale Alea 'o a'u mai ki he 'aho ni.

Na’e kau ‘a e ngaahi keisi mo e faihala 'a Lavulavu ‘i he konga mahu’inga mo e ngaahi makatu'unga fefeka ‘na'e fokotu'u 'aki 'a e Fili Fakahāloto ke tukuhifo ‘a e Palēmia ‘i he ta’u 2016 neongo na'e kei malohi pe 'a e fa'ahi 'a e Pule'anga he 'oku nau tokolahi.

‘Oku malie he na’e tu’utu’uni ‘a e Tu’i ke veteki ‘a e Fale Alea ‘i he ‘aho Tu’apulelulu 24 ‘o ‘Aokosi ni kuo 'osi fakahū atu ki he Fale Alea ‘a e Fokotu’u Faka Fale Alea ke faka’ilo faka-Fale Alea ‘a e Palēmia ki he’ene loi ki he Fale Alea mo e fonua na’a ne tautea ‘a Lavulavu ka na’e ‘ikai fakahoko ha tautea ia ‘i he ta’u 2015.

‘Oku ‘ikai ke fai ha lau ia ki he hoko ‘a Lavulavu koe tokotaha konitulekitoa na’a ne tataki mai ‘a e langa paaka ‘a e Palēmia ‘i Popua ‘a ia ‘oku fehu’ia lahi ‘e he tokolahi ‘o kau ai mo e kau muimui ‘o e Palēmia ‘oku nau loto mamahi ‘i he malava ke tui ‘a e Palēmia ki he tokotaha ni neongo hono lekooti ngāue pea mo hono toutou fehu'ia 'a hono kei ngāue'aki ia 'e he Palēmia.

Neongo ‘a e ngaahi ‘ātakai kehekehe ‘oku ne tataki ki he tu’utu’uni ko’eni ‘a e Tu’i ‘i hono mafai ‘oku foaki ‘e he Kupu 38 mo e 77(2) ‘o e Konisitūtone ‘oku mahino 'i hono filihi 'o e kaveinga ni na'e kaunga lahi ‘a e ngaahi faihala ‘a Lavulavu lolotonga ‘ene ‘i he Pule’anga mo ‘ene nofo mai ki tu’a ki he makatu'unga 'o e tu’utu’uni ko’eni ke veteki ‘a e Fale Alea.

'Oku hoko foki 'a e fu'u vāofi 'a Lavulavu mo e Palēmia ke kene toutou 'ohake 'a e ngaahi fehu'i 'oku ho'ata mai mei ai 'a e ta'efiemalie 'a e kakai tokolahi pea iku ai ki he ‘ata kovi ai ‘a e Pule’anga mo e  Palēmia.

‘Oku tui ‘a e Kolomu Filihi koe lēsoni mahu'inga ‘eni ke ako mei ai ‘a e kau taki pea ke filifili ‘a e kakai ‘oku nau tākanga moia he koe kātoanga mo hono tutuku pea 'oku natula mo e ni'ihi ke heke pe ki he feitu'u 'e ma'u mei ai 'enau tu'umalie fakafo'ituitui.