Molumalu Featured
Pilinisi Kalauni Taufa’ahau, Tu'i ki he Kaha'u Tupou IV 'o Tonga, (taupotu ki to'omata'u) mo e timi sipoti tamaiki lalahi Kolisi Niuingatoni 1936.
AATI & LITILESĀ/ART & LITERATURE
TA‘ANGA/MAAU & HIVA/POETRY & MUSIC
MOLUMALU: Fatu 'a Malukava
KUO MOLUMALU E FAKATAHA NI
PEA NUNU MOE KAKALA FUNGA NI
AKE HOTO ‘OFA ‘O MANATU AI
KI HE MAVAE ‘OKU TEU FAI
‘OKU TANGI ‘A E VAHA’AKOLO
SIA ‘O VAVE MOE HINGANO
‘OFA HE SOPU SI’ENE TATAFE
NGA E MANU ‘O E MATAHANGALE
TU’UNGA’A HEMATANGI TONGA ‘OKU ANGI MUI
KOE SOSA’A ‘A TANGATA PULI
TEU TALA ATU ‘AE POPOAKI
‘OFA ‘O E FU’U PUA ‘I LATAI
‘ISA E MOE LOU FUETAHI
NO’O ‘OHA FINE FASI MOE AFI
TEU ‘ATU ‘A E IPU SILIVA
TETEE ‘A E KILISITALA
LAU KAE NONGA ‘A E HOHA’A
KAKATO HE MO’UI FIEFIA
LELEI NE MA’U FAINGATA’A
HE VAIKONA ‘OKU ‘AONGA
‘OUA ‘E KUMI LAUMELIE
FUNGANI HE ME’A TAMATE
‘OKU TA’E ‘AONGA ‘A E MOHE
‘OKU LEA PE NGAUE
NGATA MU’A ‘ETA PO TATALA
KAU FOKI AU MO HOKU ANGA
KEU ‘EVA HE LOTO ‘ATA’ATAA
LANGA E MASILA HE KOHA TUE
HE FOLAU KA AU’AKI KOFE
Fakamatala Nounou:
Ko e ta'anga koe Molumalu koe fa'u ia 'e Malukava pea koe ta'anga 'eni 'i he fakamavae mo Tupouto'a (Taufa'ahau Tupou VI) 'i he 'amanaki ke mavahe atu ke fakahoko 'Ene maa'imoa ako 'i 'Aositelelia. 'Oku mahino pe foki 'a e mohu mo e fonua 'a e ta'anga ni pea 'oku ngana pe ia he koe punake 'a Tungi pea koe fatu fakalotofale pe foki. 'Oku toe 'ilonga lelei pe foki 'i he kakano 'o e ta'anga ni 'a e ngaahi lea mavae 'a ia 'oku mahino koe fatu ki he fakamavae.
1 comment
-
Na'e kau foki 'ae ta'anga malie fau ni, "Molumalu," 'ae punake 'iloa ko Malukava (Fineasi) koe faiva lakalaka na'e fai he Katoanga 'Aati 'oe Pasifiki (Pacific Arts Festival) na'e fai 'i Rotorua (Lotolua/Lotoua) 'i Aotearoa ('Aotealoa) Nu'usila he ta'u 1976, 'aia na'e taki hono fokotu'utu'u mo fakahoko 'e Nopele Ve'ehala (Leilua) koe punake kakato mo toe 'iloa foki 'o Tonga (pea na'e hikitatautohi, hikitatauongo mo hikitatau'ata 'ehe sikola faimusika mo fai'efinomusikaolosia ongoongoa ko David Fanshawe),
Na'e makehe 'ae ngaahi faiva kotoa 'a Tonga na'e fai 'i Rotorua he katoanga / fesitivolo ni, 'o kau ai 'ae faiva tupu'a 'o hange koe me'etu'upaki moe fa'ahiula, 'aia na'e tefito he ongo tupu'a / tu'ufonua fakaTonga koe ongo minoa / maina (ongo fakafa'ahikehe, fasi fakatangi pe afo fakafangufangu) kae 'ikai ongo, fasi pe afo fo'ou fakaUesite, 'o ongo misoa / maisoa (ongo fakafa'ahitatau, fasi fakafa'ahitaha mo afo fakamaama).
'Oku 'ikai fai ha ofo ai he na'e kau 'a Nopele Ve'ehala (Leilua) he kau punake kakato tokosi'i ('o hange ko Fakatava mo Malukava [Fineasi]) na'a nau kei lava lelei 'o fakatou tufunga mo ta/ifi 'ae fangufangu (koe tufunga ngaohifangufangu moe faiva ififangufangu / faiva tafangufangu) koe taha 'oe ngaahi me'alea moe ongo, fasi moe afo tupu'a / tu'ufonua 'o Tonga, 'aia na'e kei ma'u 'ae ni'ihi 'o hange koe fangufangu, kele'a moe lali kae mole 'ae ni'ihi 'o hange koe tukipitu, tukifala moe mimiha.
'Oku hange pe koe fakamatala nounou 'i 'olunga, 'oku lomatolu mo fihifau 'ae tatau, potupotutatau moe malie 'ae ta'anga lakalaka ni, 'o kau ai 'ene lave he kupu / veesi koia kihe "Lelei ne ma'u faingata'a, He vaikona 'oku 'aonga, 'Oua 'e kumi laumelie, Fungani he me'a tamate, 'Oku ta'e'aonga 'ae mohe, Kae lea pe 'ae ngaue,"
'Oku tuha atu 'eni moe tufunga malie mo fakaa'ofo'ofa mo tolonga mo tu'uloa 'oe "Tala 'oe Kava" 'ehe tufungafonua 'iloa mo 'atamai'ia 'o Tonga ko Lo'au, 'aia koe me'a kotoa pe 'oku lelei mo faka'ofo'ofa mo tolonga mo tu'uloa 'oku pau ke tomu'a fou hono "inu e kona" (kava) kae tomui 'ae "kai 'oe melie (to)"
Na'e pehe tofu 'ae maa'imoa ako 'ae Tama ko Tupouto'a (Taufa'ahau Tupou IV), 'aia na'e faimateaki, faimatekina mo faifeilaulau hono fua matua'i mo lava'i lelei mo kakato he funga 'ene tomu'a "inu 'ae kona" 'oe faingata'a 'oe ako kae tomui hono "kai hono melie" moe 'aonga 'e Tonga kotoa.
(Na'e fuofua fai foki 'ae 'uluaki Katoanga 'Aati 'oe Pasifiki [Pacific Festival of Arts] 'i Fisi he 1971 ta'u pea toki hokohoko atu hono fai ki Solomone, Papua Niukini, Ha'amoa, Aotearoa Nu'usila, Palau, Niu Kaletonia mo Kuamu moe ngaahi motua kehe kae kei hala pe si'i Tonga 'oku taku ko Tonga Monu'ia, 'o hange tofu koe toutoufai 'ae Katoanga Sipoti 'oe Pasifiki [Pacific Sports Festival] kihe ngaahi fonua kehe kae toe kei hala pe si'i Tonga.
'Oku fakaoli kae toe fakaloloma he ko Tonga pe he Moana Pasifiki kotoa na'e 'ikai pule'i fakakolonia, fua fokotu'u hono lao moe konisitutone, 'o pehe kihe fua fokotu'u 'ae ako moe lotu pea mo hono pule'anga moe falealea (mo tokolahi taha 'i mamani 'ae kau ma'u PhD he lau tokolahi).
Koe fehu'i, "'Oku 'ife nai si'i Tonga he 'aho ni? Koe tali, "'Oku sio mui'ulu 'a Tonga he me'a kotoa pe he toenga 'oe ngaahi fonua kehe he Moana Pasifiki! Faka'ofa pe si'i Tonga, 'o hange koe lea mohu 'ae punake kakato 'iloa ko Peni Tutu'ila, "Fanongo ki Tonga, Fanongo ki Tonga, Fonua 'oe fiefia!, Manako he faiva moe hiva, Fanongo ki Tonga, Fanongo ki Tonga"). ANFF lea e malanga kae tau, 'ofa atu fau moe manatu ma'u.